«tabiyot fanlari» fakultеti «gеografiya va uni o’qitish mеtodikasi» kafеdrasi

Transport va tashqi iqtisodiy aloqalari. Viloyatda transport tizimining turli xillari mavjud. Ammo yuk tashishda avtomobil transporti oldingi o’rinda turadi. 2010 yilda umumiy 38,0 mln. tonna tashilgan yukning deyarli barchasi (33,1 mln. t) avtomobil transportiga to’g’ri keladi. SHu yilda jami 331,2 mln. yo’lovchi tashilgan, uning 330,1 mln. kishisi avtomobil transportida amalga oshirilgan.

Qashqadaryo neft va gaz konlaridan mamlakatimizning turli rayonlariga hamda qo’shni davlatlarga quvur transporti tarqalgan; Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, ko’pgina yirik issiqlik elektr stantsiyalariga aynan shu yerdan yoqilg’i yetkazib beriladi. SHuningdek, yaqinda qurilgan Toshg’uzor – Boysun – Qumqo’rg’on temir yo’lining ahamiyati ham katta. Qarshi shahrida yirik aeroport bor, u viloyat aholisining tashqi aloqalariga xizmat qiladi.

Tashqi savdo aylanmasi 2009 yilda 2461,7 mln AQSH dollari, shundan eksport 2068,7 mln va import 393,0 mln dollar. Demak, savdo balansi viloyat foydasiga – 1675,7 mln dollar bo’gan. Eksport tarkibida yoqilg’i (asosan tabiiy gaz) 88,1 %, paxta tolasi – 7,6 foizni tashkil qilgan. Bunday eksport tarkibi respublikamizning ko’pgina boshqa viloyatlarida kuzatilmaydi. Bu yerdan kimyoviy mahsulotlar, jumladan, polietilen ham eksport qilinadi. Import tarkibida mashina va uskunalar (40,9 %) hamda qora va rangli metallar yetakchilik qilgan (14,9 %). Tashqi iqtisodiy aloqalarning asosiy qismi “Uzoq xorij” mamlakatlariga to’g’ri keladi.

Biroq, 2010 yilda viloyatning tashqi iqtisodiy aloqalarida keskin o’zgarishlar yuzaga keldi: tashqi savdo aylanmasi 2009 yilga nisbatan atigi 17,6 foizni, eksport – 16,3 % va import 24,0 foizni tashkil qildi. Bunday “anomal” vaziyat, eng avvalo, yoqilg’i sanoati tufayli sodir bo’ldi. Masalan, paxta tolasining eksporti 134,8 foizga o’sgan holda, energiya uzatuvchilar bor-yo’g’i 2009 yilda 1,2 foizga teng bo’ldi. Ayni vaqtda energiyani import qilish 43,3 martaga oshdi. O’ylaymizki, bunday kutilmagan holat respublikamiz milliy iqtisodiyotida muhim o’rin tutgan Qashqadaryo viloyati uchun muvaqqat, o’tkinchidir.