Tadqiqot muammosi: boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga lug‘aviy tushunchalarni o‘rgatish jarayonini samarali tashkil etish. Tadqiqot obyekti

O‘quvchilarning familiyasi va ismi
Natijalar
Ma’nodosh so‘zlar	Zid ma’noli so‘zlar	Shakldosh so‘zlar
1	Abduhalimov Aliakbar	5	5	4
2	Akbaraliyeva Parizoda	4	4	5
3	Akbarov Akbarali	4	5	4
4	Anvarova Mohira	5	5	5
5	Asqarjonov Asadbek	4	4	4
6	Asqarov Alyorbek	4	5	4
7	Furqatjonova Mumtozbegim	4	4	5
8	G‘ulomova Muxlisa	4	4	4
9	Ibrohimjonova Dilso‘zxon	5	5	5
10	Jo‘rayeva Parizoda	4	4	4
11	Mirolimov Nu’monjon	4	4	4
12	Mirzajonova Umidaxon	5	4	5
13	Numonjonov Baxtiyor	5	4	4
14	Obidjonov Odilbek	4	4	4
15	Tursunaliyev Behruzbek	5	5	4

Ushbu jadvaldan ma’lumki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida so‘zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari, qoidalari, ta’rif va tavsifini o‘rgatish uchun ularni mustaqil izlanishga chorlovchi “Aqliy hujum”, “So‘z bilimdoni”, “So‘zning zidini top”, “Kim topqir” metodlaridan foydalanib o‘qitilganda 15 nafar o‘quvchidan 10 nafar o‘quvchi yaxshi baho olgan, 5 nafar o‘quvchi a’lo baho olgan. Guruhda qoniqarli baho olgan o‘quvchilar yo‘q.

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida so‘zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari, qoidalari, ta’rif va tavsifini o‘rgatish jarayonini an’anaviy usullarda o‘qitishning natijalari nazorat guruhida quyidagicha (2 – jadvalga qarang)
Jadval 2: 3 “G” sinf- nazorat guruhi natijalari

№	O‘quvchilarning familiyasi va ismi	Natijalar
		Ma’nodosh so‘zlar	Zid ma’noli so‘zlar	Shakldosh so‘zlar
1	Abdusalomova Mushtariy	4	4	3
2	Ahmadaliyeva Muslima	4	3	4
3	Azamova Malika	3	4	3
4	Azimjonov Asadbek	4	4	4
5	Bahromjonov Omonjon	3	3	3
6	Fozilov Muhammad	4	4	4
7	Hikmatullayev Muhammad	3	4	3
8	Karimov No‘monjon	4	5	5
9	Karimova Muxlisa	4	4	4
10	Mahamatov Fayzullo	4	3	4
11	Ma’murjonova Hayotxon	4	4	4
12	Murodjonova Mashhura	4	4	4
13	Olimov Abdulbosid	3	3	3
14	Rasuljonova Sarvinoz	4	5	4

Ushbu jadvaldan ma’lumki, so‘zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari an’anaviy usulda o‘qitilganda, 14 nafar o‘quvchidan 8 nafar o‘quvchi yaxshi baho olgsn, 4 nafar o‘quvchi qoniqarli baho olgan. Guruhda a’lo baho olgan o‘quvchilar soni kam.

So‘zlarni o‘rganish bo‘yicha ijodiy, ilmiy – ijodiy izlanishga yo‘naltirilgan faoliyatni rag‘batlantiruvchi interfaol usullar sifatida quyidagilar tanlab olindi.
“Baxs – munozara”, “So‘z ichida, so‘z”, “So‘zning oxiri sizniki”, “Oxirgi bog‘indan yangi so‘z” kabi interfaol usullardan foydalanib o‘qitishning natijalari tajriba – sinov guruhida quyidagicha (3 – jadvalga qarang)


Jadval 3 : 3 “A” sinf – tajriba – sinov guruhi natijalari

№	O‘quvchilarning familiyasi va ismi	Natijalar
		Tub so‘zlar	Yasama so‘zlar
1	Abduhalimov Aliakbar	5	5
2	Akbaraliyeva Parizoda	4	4
3	Akbarov Akbarali	5	5
4	Anvarova Mohira	5	5
5	Asqarjonov Asadbek	4	4
6	Asqarov Alyorbek	4	4
7	Furqatjonova Mumtozbegim	4	4
8	G‘ulomova Muxlisa	4	4
9	Ibrohimjonova Dilso‘zxon	5	5
10	Jo‘rayeva Parizoda	4	4
11	Mirolimov Nu’monjon	4	4
12	Mirzajonova Umidaxon	5	5
13	Numonjonov Baxtiyor	5	5
14	Obidjonov Odilbek	4	4
15	Tursunaliyev Behruzbek	5	5

So‘zlarni o‘rganish bo‘yicha ijodiy, ilmiy – ijodiy izlanishga yo‘naltirilgan faoliyatni rag‘batlantiruvchi interfaol usullar sifatida: “Baxs – munozara”, “So‘z ichida, so‘z”, “So‘zning oxiri sizniki”, “Oxirgi bog‘indan yangi so‘z” kabi metodlardan foydalanib o‘qitilganda yuqori natijalarga erishildi. Ushbu metodlardan foydalanib o‘qitilganda, 15 nafar o‘quvchidan 8 nafar o‘quvchi yaxshi baho olgan, 7 nafar o‘quvchi a’lo baho olgan. Guruhda qoniqarli baho olgan o‘quvchilar yo‘q.
So‘zlarni o‘rganish bo‘yicha ijodiy, ilmiy – ijodiy izlanishga yo‘naltirilgan faoliyatni rivojlantirishda an’anaviy usullardan foydalanib o‘qitishning nazorat guruhidagi natijalari quyidagicha (4 – jadvalga qarang)
Jadval 4: 3 “G” sinf- nazorat guruhi natijalari

№	O‘quvchilarning familiyasi va ismi	Natijalar
		Tub so‘zlar	Yasama so‘zlar
1	Abdusalomova Mushtariy	3	3
2	Ahmadaliyeva Muslima	4	4
3	Azamova Malika	3	3
4	Azimjonov Asadbek	4	4
5	Bahromjonov Omonjon	3	3
6	Fozilov Muhammad	4	4
7	Hikmatullayev Muhammad	3	3
8	Karimov No‘monjon	4	4
9	Karimova Muxlisa	4	4
10	Mahamatov Fayzullo	4	4
11	Ma’murjonova Hayotxon	4	4
12	Murodjonova Mashhura	4	4
13	Olimov Abdulbosid	3	3
14	Rasuljonova Sarvinoz	3	3

Ushbu jadvaldan ma’lumki so‘zlarni o‘rganish bo‘yicha ijodiy, ilmiy – ijodiy izlanishga yo‘naltirilgan faoliyatni rivojlantirishda an’anaviy usullarda o‘qitilganda, 14 nafar o‘quvchidan 8 nafar o‘quvchi yaxshi baho olgan, 6 nafar o‘quvchi qoniqarli baho olgan. Guruhda a’lo baho olgan o‘quvchilar uchramaydi.

Tajriba-sinov ishlarining 3-bosqichida yakuniy nazorat eksperimenti o‘tkazildi. Unga ko‘ra nazorat va tajriba-sinov guruhlaridan shu davr mobaynida o‘rgatilgan lug‘aviy ko‘nikmalarni shakllantirish mavzusi yuasidan nazorat testi olindi. Yakuniy natijalarga ko‘ra, lug‘aviy ko‘nikmalarni shakllantirishning ta’rifi, asosiy tushunchalari, qoidalar, lug‘aviy ko‘nikmalarni shakllantirishni qo‘llash bo‘yicha ko‘nikma va malakalar hosil qilish, lug‘aviy ko‘nikmalarni shakllantirishni o‘rganish va o‘rgatish jarayonida o‘zaro kommunikatsiya o‘rnatish hamda tub va yasama so‘zlarni aniqlay olish ko‘nikmalarini rivojlantirish bo‘yicha an’anaviy va noan’anaviy usullarda o‘qitilganda, tajriba-sinov guruhi yuqori natija ko‘rsatganligi ma’lum bo‘ldi. Noan’anaviy usulda o‘qitish o‘z samarasini berdi.
Yakuniy natijalardan tajriba-sinov guruhi ijobiy narijlarga erishganligi ma’lum bo‘ldi. Tajriba-sinov guruhi natijalarini quyidagi aspektlarda xulosalashimiz mumkin:
a) Guruhda a’lo va yaxshi baho olgan o‘quvchilar soni nazorat guruhiga qaraganda ancha ko‘p
b) Guruhda qoniqarli baho olgan o‘quvchilar soni nazorat guruhiga taqqoslanganda ancha kam.
Ushbu natijalar lug‘aviy ko‘nikmalarni shakllantirish mavzusini interfaol metodlar, mustaqil ishar, muammoli hamda modulli ta’lim asosida o‘rgatish samarali ekanligini isbotladi. Tadqiqotning ilmiy va nazariy farazi o‘z tasdig‘ini topdi.
3.2 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining lug‘aviy ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha tavsiyalar.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining lug‘aviy ko‘nikmalarini shakllantishda interfaol metodlardan foydalanib tajriba-sinov o‘tkazilganligi, uning natijalari, natijalar tahlili, tajriba sinovning samaradorlik ko‘rsatkichlari taqsimotning yuqori o‘rinlarda qayd etilgan edi.
Ilmiy adabiyotlar tahlili, pedagogk kuzatishlar va tajriba-sinov ishlari natijalarini nazarda tutgan tutgan holda quyidagi tavsiyalarni ishlab chiqdim:

1. 
   Boshlang‘ich sunflarning lug‘aviy ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini yanada oshiradi, mavzuni mustahkamlab, yaxshi tushuna olishlariga yordam beradi.
   
2. 
   Aqliy hujum metodini og‘zaki yoki yozma shaklda olib borish mumkin. Ushbu metodni ta’lim beruvchi tomonidan qo‘yiladigan maqsadga ko‘ra amalga oshiriladi, ya’ni:
   

• 
  Ta’lim oluvchilarning boshlang‘ich bilimlarini aniqlash maqsad qilib qo‘yilganda, bu metod darsning mavzusiga kirish qismida amalga oshiriladi.
  
• 
  Mavzuni takrorlash yoki bir mavzuni keying mavzu bilan bog‘lash maqsad qilib qo‘yilganda, yangi mavzuga o‘tish qismida amalga oshiriladi.
  
• 
  O‘tilgan mavzuni mustahkamlash maqsad qilib qo‘yilganda, mavzudan shu darsning mustahlash qismida amalga oshiriladi.
  

3. 
   “So‘z bilimdoni” – interfaol metod dars jarayonida qo‘llash orqali, o‘quvchilar so‘zning ma’nodoshini topa olish, hozirjavoblik, tez fikrlash kabi ko‘nikmalari shakllanib boradi.
   
4. 
   So‘zning zidini top” – metodini boshlang‘ich sinflarda zid ma’noli so‘zlarni o‘rgatish jarayonida: yangi yoki o‘tilgan mavzuni mustahkamlash qismida o‘tkazish mumkin
   
5. 
   “Kim topqir” – metodi o‘quvchilrni guruh bo‘lib ishlashga, fikrini to‘g‘ri va tez ifoda etishiga imkon beradi.
   
6. 
   “So‘z ichida so‘z” – metodi o‘quvchilarning so‘z boyligini, tezkorligini tekshirishda yordam beradi.
   
7. 
   “Oxirgi bo‘g‘indan yangi so‘z” – metodi o‘quvchilarga bo‘g‘in va so‘z mavzulari haqida tushuntirilayotganda, mavzuning mustahkamlash qismida qo‘llash yaxshi yaxshi samara beradi. Ushbu metod orqali o‘quvchilarning so‘z boyligi, bo‘g‘in ko‘chirish qoidasini qay darajada o‘rganganligi, dunyoqarashining kengligini bilib olish uchun katta imkon beradi