Tadqiqotlari

12.4. Marketing tadqiqotlarida iqtisodiy tahlil usullarini taqqoslash 
 
Iqtisodiy tahlilning an’anaviy usullari eng qadimgi usullar bo‘lib, ular tahlil 
vujudga kelgan kundan boshlab qo‘llanilib kelinayotgan usullardir. Bularga 
qo‘yidagilar kiradi: solishtirish usuli; muvozanat usuli (balans usuli); farqli usul; 
qayta hisoblash usuli; zanjirli almashtirish usuli; indeks usuli; integral usul; nisbiy 
ko‘rsatkichli usul, teng taqsimlash usuli kabilardir. Bundan tashqari, oldingi 
mavzularda ta’kidlanganidek, bir qancha statistik usullardan ham foydalaniladi. 
Ushbu usullarning mazmuni quyidagi jadvalda o‘z ifodasini topgan (12.6-
jadval). 
12.6-jadval 
Marketing tadqiqotlarida qo‘llaniladigan iqtisodiy tahlil usullarining 
mazmuni 
An’anaviy 
usullarning nomlari 
An’anaviy usullarning mazmuni 
Solishtirish usuli 
Marketing tadqiqotini tahlil qilishda qo‘llaniladigan usullarning eng ko‘p 
uchraydigani solishtirish usulidir. Bu usulni qo‘llash bilan tahlil boshlanadi. 
Shu usul orqali tahlil qilinayotgan ko‘rsatkichning farqi aniqlanadi. Qolgan 
barcha usullar solishtirish natijasida aniqlangan farqni isbotlashga, 
aniqlashga qaratilgan bo‘ladi 
ΔJ = J
2 
– J
1
 ; 
Farq = Haqiqatda – Reja ; 
O‘zgarish = Hisobot yili – asos yili ; 
Muvozanat usuli  
 
Muvozanat usulining qo‘llanilishi iqtisodiyotning hamma sohalarida 
tuziladigan tovar va boshqa moddiy boyliklar muvozanati misolida ko‘rish 
mumkin. Bunda asosan tovar muvozanati formulasidan foydalaniladi : 
3yb + KT = T + Xch + 3ox. 
Bunda Zyb - tovar zaxirasining hisobot yili boshidagi qoldig‘i; 
KT - kelib tushgan tovarlarning hisobot yilidagi hajmi; 
T - tovar oboroti (hisobot davrida sotilgan ovarlarning hajmi); 

---

269 
Xch- tovarlarning turli sabablar bilan chiqib ketishi (tabiiy 
kamayishi, chirishi, sinishi va boshqalar); 
Zox - tovar zaxiralarining hisobot yili oxiridagi qoldig‘. 
Qayta 
hisoblash 
usuli 
 
Bu usul natijaga bitta yoki ikkita omil ta’sir qilgan paytlarda 
qo‘llanilishi qulay. Uning mohiyati rejadagi natijani birinchi omilning 
haqiqiy miqdori bilan qayta hisoblab olinishidan iboratdir. Masalan, tovar 
oboroti (T) asosiy kapitalning o‘rtacha qiymati (Ak) va shu kapitalning 
samaradorligi bilan funksional bohliq. Bu quyidagi formulada ifodalanadi: 
T = Ak . Ks 
Bunda Ks- Asosiy kapitalning samaradorligi. 
Ushbu formuladan ko‘rinib turibdiki, natijaga ikkita omil ta’sir qiladi. Har 
bir omilning ta’sirini hisoblash uchun natijani qayta hisoblab olamiz.Bu 
birinchi omilning haqiqiy miqdorini (Ak
1
) ikkinchi omilning rejadagi 
miqdori bilan ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi(Ks
o
), ya’ni: Tkx