Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

1. Таҳлилий кўникмалар (маълумотларни ахборотлардан ажрата 
олиш, уларни туркумлаштириш, маълумотларни зарур ва нозарурга ажратиш, 
таҳлил қилиш, тақдим этиш; бунинг учун шахс аниқ, мантиқий фикрлай олиши 
керак). 
2. Амалий кўникмалар (муаммонинг мураккаблигидан келиб чиқиб, 
реал вазиятни таҳлил қила олиш, энг муҳим назария, метод ва 
тамойилларни қўллай билиш). 
3. Ижодий 
кўникмалар (бунда мантиқийлик асосида вазият 
(муаммо)ни ечиш муҳим эмас, балки ижодий ёндашув асосида 
муаммонинг бир неча ечимларини топиш ва уларни таҳлил қилиш талаб 
этилади). 
4. Мулоқот кўникмалари (унга кўра талаба баҳс-мунозара олиб 
бориш, ўз нуқтаи назарини ҳимоя қилиш, қарорига бошқаларни ишонтириш, 
жуда қисқа ва ишонарли ҳисоботни тайёрлаш кўникмаларини ўзлаштира 
билиши зарур). 
5. Ижтимоий кўникмалар (қарорни муҳокама қилиш жараёнида талабалар 
бошқаларнинг хатти-ҳаракатини таҳлил қилиш, бошқаларни тинглай 
билиш, баҳсда ўзгаларнинг фикрларини қўллаб-қувватлаш, илгари 
сурилган фикрга қарама-қарши фикрни билдира олиш ва ўзини бошқара 
олиши лозим). 
56
Инновацион таълим технологиялари / Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Ҳ., Сайфуров Д.М., 
Тўраев А.Б. – Т.: “Сано стандарт” нашриёти, 2015. – 81-б. 

---

147 
6. Ўз-ўзини таҳлил (баҳс-мунозара жараёнида ўзини тута билиши, 
бошқаларга намуна бўлиши муҳим). 
Ҳар ўқитувчи кейс-стадига асосланган ўқув топшириқларининг пухта 
асосланишига эриша олиши лозим. Кейс топшириқларининг амалий-
дидактик характерга эга бўлиши учун уларни ишлаб чиқишда 
қуйидагиларга эътиборни қаратиш талаб этилади: 
- мақсад аниқ ифода этиш (мақсад икки хил (ёки ундан ортиқ) 
тушунилмаслиги; 
- савол ёки топшириқлар маълум даражада мураккаб бўлиши; 
- ижтимоий, иқтисодий, маданий ҳаётнинг бир неча жиҳатини ёрита 
олиши; 
- тезда ўзининг амалий аҳамиятини йўқотмаслиги; 
- миллий хусусиятларни ўзида намоён эта олиши; 
- таълимнинг барча йўналиш ёки соҳаларига оид типик вазиятларни 
ифодалаши; 
- долзарб аҳамиятга эга бўлиши; 
- талабаларда таҳлилий тафаккурни ривожлантириши; 
- баҳс-мунозарани ташкил этиш имкониятини яратиши; 
- бир неча ечим (қарор)ни илгари суриш имкониятини таъминлай 
олиши. 
Ўқув кейсларининг муҳим характерли жиҳатлари талабаларга муаммоли 
вазиятни ҳал этиш юзасидан талабалар эътиборига адабиётлар рўйхатининг 
тақдим этилиши, уларга методик кўрсатма, йўриқномаларнинг берилиши ва 
албатта, ўқитувчи томонидан муаммонинг ечими бўйича ўз вариантининг 
тақдим этилиши саналади.
Адабиётлар рўйхати ўрганилаётган масала (муаммо, мавзу)га бевосита 
тааллуқли бўлиши зарур. Кейсларни ечишга доир методик кўрсатма, 
йўриқномалар тахминан шундай бўлиши мумкин: 
1. Кейс (муаммо) билан танишинг. 
2. Муаммонинг долзарблигини баҳоланг. 
3. Муаммонинг долзарблигини далиллар ёрдамида изоҳланг. 
4. Кейс (муаммо)ни самарали ечиш йўлларини аниқланг. 
5. Кейс (муаммо)нинг самарали ечимини белгиловчи метод ва технологияларни 
танланг. 
6. Кейс (муаммо)нинг самарали ечимини кафолатловчи фараз (илмий 
фараз)ларни шаклантиринг. 
Хорижий мамлакатлар таълими амалиётида кейслар амалий ва илмий 
тадқиқотларини ташкил этиш мақсадида қўлланилиши сабабли улар 
одатда мураккаб таркибий тузилма ҳамда ўртача (Европа), катта (АҚШ) 
ҳажмга эга бўлади. Кўп ҳолатларда кейслар биргина машғулот жараёнида 
ҳал қилинмай, балки бутун бир семестр, ҳатто ўқув йили давомида 
ечилади. Уларнинг бу борадаги тажрибаларидан битирув малакавий ишлари 
(бакалавриат), магистрлик диссертациялари (магистратура), битирув лойиҳа 
ишлари (малака ошириш курслари)да фойдаланиш мақсадга мувофиқир. Ўқув 

---

148 
материалининг характеридан келиб чиққан ҳолда оддий, мураккаб таркибий 
тузилишга эга бўлмаган, яъни мини тестлардан ҳам фойдаланиш амалий 
қийматга эгалиги таълим амалиётида ўз тасдиғини топган.
Мураккаб кейс (муаммоли вазият)лар қуйидаги таркибий тузилмага эга 
бўлади: 
1. Педагогик аннотация. 
2. Кириш. 
3. Кейс (муаммо)нинг баёни. 
4. Кейс (муаммо)ни ечиш юзасидан топшириқ (ёки савол)лар.
5. Фойдаланиш учун адабиётлар рўйхати. 
6. Методик кўрсатмалар. 
7. Кейсни ечиш жараёни (таҳлил ва ечим вариантларини илгари суриш, 
вариантлар мақбуллигини текшириш). 
8. Кейс ечими бўйича тақдимотни ташкил этиш. 
9. Кейс ечимини таҳлил қилиш. 
10. Ўқитувчи (кейсолог)нинг ечими. 
Мини кейслар учун қуйидаги таркибий тузилмага эгалик характерлидир: 
1. Кейс (муаммо)нинг баёни. 
2. Кейс (муаммо)ни ечиш юзасидан топшириқ (ёки савол)лар.
3. Фойдаланиш учун адабиётлар рўйхати. 
4. Методик кўрсатмалар. 
5. Кейсни ечиш жараёни (таҳлил ва ечим вариантларини илгари суриш, 
вариантлар мақбуллигини текшириш). 
6. Кейс ечими бўйича тақдимотни ташкил этиш. 
7. Кейс ечимини таҳлил қилиш. 
8. Ўқитувчи (кейсолог)нинг ечими. 
Англанганидек, таълим жараёнида ўқув кейсларини қўллашда жараён 
(машғулот) якунида албатта ўқитувчи (кейолог)нинг ечими тақдим этилиши 
зарур. Бунинг дидактик аҳамияти бу ечим асосида талабаларнинг ўз ўқув-билиш 
ҳаракатларининг қанчалик тўғри, самарали, мақсадга мувофиқ амалга ошира 
олганликларини таҳлил қилиш, солиштириш, йўл қўйган хатоларини аниқлаш 
имкониятини яратиши билан белгиланади.
Кейслар типологиясида ўқув топшириғини тақдим этиш усули саволли 
ҳамда топшириқли бўлиши кўрсатилган. Шунга кўра талабаларнинг 
эътиборларига ҳавола этиладиган кейслар ёки саволли, ёки топшириқли 
бўлиши мумкин.
Агар кейс саволли-кейс бўлса, у ҳолда муаммо ёки муаммоли вазиятни 
таҳлил қилиш ва ечишга оид бир неча саволлар келтирилади. М: 
1. Ёшларнинг “оммавий маданият” таъсирига берилишининг асосий 
омиллари нималардан иборат? 
2. Ёшларнинг “оммавий маданият”таъсирига берилишларида ОАВнинг 
ўрни ва ролини қандай аниқ далиллар асосида баҳолай оласиз? 
Агар кейс топшириқли-кейс бўлса, у ҳолда кейсни ечиш жараёнида 
бажарилиши зарур бўлган топшириқлар берилади. М: 

---

149 
1. Ёшларни “оммавий маданият”нинг салбий таъсиридан ҳимоялаш 
омилларини аниқланг.
2. Ёшларда “оммавий маданият”га қарши иммунитетни самарали 
шакллантириш йўлларини белгиланг. 
Одатда кейсларни тайёрлашда дарслик ва ўқув қўлланмалардан, балки 
оммавий ахборот воситалари, жумладан, Интернет материалларидан ҳам 
мақсадли фойдаланиш мумкин. 
Педагогик туркум фанларни ўқитишда қўлланиладиган кейсларни 
уларнинг характерига кўра Б.Блум таксономияси (билиш-тушуниш-
англаш-таҳлил-синтез-қўллаш)га мувофиқ бир неча гуруҳга ажратиш 
мумкин. Хусусан: 
1) педагогик билимлардан хабардорликни аниқлашга ёрдам берадиган 
кейслар; 
2) педагогик фаолият, ҳодиса ёки жараён моҳиятини тушуниш 
ҳолатини белгилашга хизмат қиладиган кейслар; 
3) таълим 
ва тарбия жараёнлари, педагогик фаолият ҳамда 
ҳодисаларнинг таркибий элементлари ўртасидаги ўзаро бирлик ва 
алоқадорликни англаш ҳамда таҳлил қилишга йўналтирилган кейслар; 
4) таълим ва тарбия жараёнлари, педагогик фаолият ҳамда ҳодисанинг 
таркибий элементларини тизимлаштириш, синтезлаш, босқичларни изчил 
ифодалашни тақозо этадиган кейслар; 
5) педагогик билимларни амалда қўллаш, мавжуд кўникма ва 
малакаларни тўлақонли намоён этишга доир кейслар.
Педагогик туркум фанларни ўқитишда ушбу кейслардан самарали, 
мақсадли ва ўринли фойдаланиш учун зарур шароитлар мавжудлиги 
аниқланди. Қуйидаги мисоллар ушбу фикрнинг тўғрилигини тасдиқлайди.