Талаб ва таклиф назариялари. Бозор мувозанати. 1-§. Талаб ва унинг ўзгарувчанлиги. Талаб эластиклиги

4. Товар ишлаб чиќарувчилар, сотувчилар сони. Муайян турдаги товар ишлаб чиќарувчилар ќанчалик кўп бўлса, таклиф ќилинадиган товарлар миќдори шунчалик кўп бўлади. Тармоќдаги фирмалар сони ортиб бориши таклифни кўпайтиради, чунки товар ишлаб чиќариш кўпаяди.
5. Фойда олишнинг бошќа манбаи мавжудлиги. Агарда муайян товар ишлаб чиќаришга ќараганда бошќа тармоќ соЏаларида кўпроќ фойда олиш мумкин бўлса, ишлаб чиќариш хизмат кўрсатишга ўтишлари мумкин. Бу ўз навбатида шу турдаги товарлар, хизматлар таклифини кўпайтиради.
6. Фан-техника соЏасида ќилинган ихтиролар ва уларни ишлаб чиќаришга жорий ќилиш. Ихтиролар бир томондан умуман янги товарлар, хизмат кўрсатиш турлари таклифини вужудга келтириши, иккинчи томондан, мавжудларини ишлаб чиќаришда туб ўзгаришлар ќилиши мумкин. Булар Џам таклифни ўзгаришига таъсир ќилади.
7. Ишлаб чиќарилган маЏсулотнинг товарлик даражаси, бозорга етказиб бериш. Помидор ёки балиќни олсак ачитмай, чиритмай, йўќотмай, сифатини бузмай бозорга етказиш Џам таклифга таъсир этади.
8. Ташќи савдо. Таклифга ташќи савдо Џам катта таъсир кўрсатади. Мамлакатимизда ишлаб чиќарилган ёки кам ишлаб чиќарилган маЏсулотларни четдан харид ќилиш ёки аксинча, даромад топиш учун четга чиќариш мумкин. Бунинг натижасида таклиф кўпайиши ёки аксинча, камайиши мумкин. Экспорт ички бозорда товар таклифини ќисќартирса, импорт уни кўпайтиради. Бундан ташќари, яна ќатор омилларни санаб ўтиш мумкинки, улар Џам таклифнинг ўзгаришига таъсир этади.
Таклифнинг ўзгаришига таъсир ќилувчи бир ёки бир неча омил (детерминант)ларни ўзгариши худди талаб эгри чизиƒини ўрнини ўзгаришига ўхшаб бутун шкалани, ўз нав-батида, бутун таклиф эгри чизиƒини Џам силжишига олиб келади.
Таклиф миќдори ва таклифни ўзгаришини ќуйидаги чизмада кўриш мумкин.

Шуни эслатиб ўтиш жоизки, айрим товарларга таклиф ўзгармайди. Масалан, ноёб санъат асарлари: БеЏзод миниатюралари,
Леонардо да Винчи расмлари, Микеланджело Џайкаллари кабилар. Ижодий касб соЏиблари — шоирлар, рассомлар, мусиќачилар меЏнати маЏсулини таклиф ќилиш Џам ноўзгарувчан Џисобланади. ДеЏ-ќончилик ќилишга яроќли ерлар миќдорининг чекланганлиги туфайли уни таклиф ќилишни ошириб бўлмайди.
Ўзига хос хусусиятларини Џисобга олган Џолда, иќтисодий ресурсларга талаб ва таклифни биргаликда алоЏида кўриб чиќамиз. Иќтисодий ресурсларга талаб Џам товарларга бўлгани каби шаклланади. Лекин, иќтисодий ресурсларга талаб биринчи навбатда шу ресурсларни ќўллаган Џолда ишлаб чиќариладиган товарларга бўлган талабга боƒлиќ. Масалан, станок ишлаб чиќариш кенгайса, ресурс бўлмиш металлга талаб ортади.
Иќтисодий ресурсларга талабнинг ўзгарувчанлиги уч омил билан белгиланади:
а) пировард маЏсулотга талабнинг ўзгариши;
б) ресурслар ўрнини алмаштириш. Бир ресурс нархи ошганда ўрнига бошќасини ќўллаш. Масалан, газ ўрнига кўмир, бензин ўрнига дизель ёнилƒиси ёки умуман ресурс тежайдиган технология моделларини ишлаб чиќаришга ундайди;
в) умумий сарф-харажатларда Џар бир ресурс Џиссаси. Ресурсга талаб ўзгарувчанлиги, тайёр маЏсулот ишлаб чиќариш сарф-харажатларида унинг Џиссаси ќанча эканлигига боƒлиќ. Ишлаб чиќаришнинг умумий харажатлари таркибидаги бир ресурс бошќа ресурсларга нисбатан таќќосланганда катта Џисса эгалласа, айни шу ресурс нархининг ошиши харажатларни кўпайтиради. Масалан, пойабзал тикадиган фирма харажатида чарм харажати 50%, бўёќ харажати 10% бўлсин. Чарм нархини 10% ошиши нархни 5% ортишига олиб келади. Бўёќ 10% га ошса, нарх 1% га ортади.
Бу ўз навбатида талабнинг Џам шу даражада пасайишига олиб келиши мумкин.