Talaba: Soliyev Sarvarbek

---

Guruh: Tour-uzb-Tash2
Talaba: Soliyev Sarvarbek
Fan:Iqtisodiyot nazariyasi
Professor o'qituvchi: Nimatov Ibragim
Manopoliyani mohiyati va turlari
Kirish:Monopoliyaning ko'plab ta'riflari mavjud, chunki bu ko'p o'lchovli tushuncha. Bundan tashqari,
ushbu kontseptsiya shunchalik muhimki, jahon iqtisodiy nazariyasida monopoliya nazariyasi kabi
tushuncha mavjud. "Monopoliya - bu sohada faqat bitta firma hukmronlik qiladigan va firma va sanoat
chegaralari bir-biriga to'g'ri keladigan hodisadir". Monopoliya va raqobat ziddiyatli birlikni tashkil etadi.
Ushbu birlik shundan iboratki, har qanday tovar ishlab chiqaruvchisi uchun mahsulot ishlab chiqarishdagi
monopoliya maqsadga erishish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Maksimal foyda olish uchun mahsulot narxini
ko'tarish kerak. Va bu faqat ishlab chiqaruvchi o'z tovarlarini ishlab chiqarish va sotishda monopol
mavqega erishgan taqdirdagina mumkin.Monopoliya raqobatning ichki, zaruriy, ajralmas xususiyatidir.
Har bir iqtisodiy sub'ekt uchun bozordagi monopol mavqe boshqa sub'ektlar manfaatlari qarama-
qarshiligi bo'lmagan taqdirda uning xudbin manfaati amalga oshirilishini ta'minlaydi.
Asosiy qism:Monopoliya atamasining kelib chiqishi bozorga oid tushunchalarsan tarkib topsada, uning
iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi. Monopoliyani quydagicha tariflash o'rnatish
hamsa monopol yuqori narxlarni o'enatish hamda monopol yuqori foyda olish maqsadida
tarmoqlar,bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot ustida hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalarning
birlashmalari.Monopoliya (yunoncha mono - tanho, poleo-sotaman) -iqtisodiyotning bir sohasida tanho
hukmronlik; bozorni tashkil etish shakli. Bunday bozorlarda yagona sotuvchi o'z tobari bilan faoliyat
ko'rsaradi, boshqa tarmoqlarda bunday tovarming o'rinbosari bo'lmaydi. Ishlan chiqarisj vositasi, ish
kuchi vavyaratilgan mahsulotlar asosig qisming ozchilik korxonalar lm sohinkor shaxslae yoki davlat
qo'lida to'planishi natijasida paydo bo'ladi. M. Korishishlari qadimdan mavjud. Noyob mahsulot
yetishtirasigan yerlar, konlar, suv havzalari, o'rmonlar va boshqa taniy manbalar ozchilik qo'lida to'planib,
u yerda hukmron bo'lganlar. M.o'z tabiatiga ko'ra ishlab chiqarishda turg'unlok pqydo qiladi,.chinki
monopol mavqega tayanib, sarflarni kamayrirmay foyda ko'rish, raqobatning yo'qligi yoki zaiflihidan
foydalanib bozorga o'z izmini o'tkazish mumkun
Monopoliya turlari.
Monopoliyalaening mohiyarini ochib berishda uning thrlarini ko'rib chiqqish muhim ahamiyat kasb etadi
Monopoliyaning turlarini bir nwcha moezonlarga ko'ra ajratish mumkin:
1. Bozorni qamrab olish darajasiga ko'ra: sof monopolya, oligopoliya va monoponsiya
-sof monopoliya. Sanoat keng. Bundan bitta sotuvchi bo'ladi, mumkin bo'lgan raqobagchilar uchun
bozorga kirish yopiladi, aotubchi sotish uxhun mo'ljallangan tovarlar miqdori va ularning narxi ustidan
to'liq nazoratga ega bo'ladi;
- mutlaq monopoliya. Milliy iqtisodiyot miqyosiga shakllangan. U davlar yoki uning xo'jalik oqganlari
qo'lida.

---

Monopoliya (sof va mutlaq)- reshrslae, tovarlarning bitta xaridori. 2.ga qarab tabiati va sabablari
Monopoliyaning quydagi turlari ahratiladi.
Davlat monopoliyasi-pul, giyohvandlik vositalari, quroli, aroq ishlab chiqadishga davlatning mutloq
huquqlari
Vaqtinchalik monopoliya, ilmiy-texnika taraqqiyori natijasida hosil bo'lgan, qaysidir fan va texnika
yutuqlarining firmaning monopoliyaga ega bo'lishu asosida vuhudga keladi. Tegishli yutuq keng
tarqalmaguncha, bunday firma bozorda monopol pozitsiyasimi egallaydi. 
Tabiy monopoliya Bir firma butin bozorga xizmat ko'esatishgina uzoq muddatli o'rtacha xarajatlar
minimal darajaga yetadihan sanoat
.Ochiq monopoliya. Bunsay holda, firma ma'lum vaqt savomida raqonatsan hech qanday maxsus
hikoyaga ega bo'lmay yagina mahsulot yetkazib beruvchiga aylanadi. Bozorga birinchi marta yangi
mahsulotlar bilan kirgan firmalar kopincha ochiq monopolya holatiga tushin qolishadi. Ukarninv
raqobatchilari ushbu bozorda biroz keyinroq oaydao bolisha mumkin
Xulosa:Monopoliya iqtisodiy rivojlanishiga ansha jiddiy ta’sir ko’rsatishi yoki taraqqiyot yo’liga katta g’ov
bo’lishi ham mumkin. Shunga ko’ra, bugungi kunda deyarli barcha mamlakatlar iqtisodiyotida
monopoliyalarni davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari qo’llanilib, bu monopoliyaga qarshi
siyosat deb ataladi.