Talabasi Soliyev Muhammadyusuf Eletronika va Sxemalar fanidan Labaratoriya ishi Topshirdi: Soliyev M. Qabul qildi: Ergashev Sh

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT - TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG’ONA FILILALI
Kompyuter injinering fakulteti
715-21 guruh
talabasi
Soliyev Muhammadyusuf
Eletronika va Sxemalar fanidan
Labaratoriya ishi
Topshirdi: Soliyev M.
Qabul qildi: Ergashev Sh.


1-LABORATORIYA ISHI
UNIVERSAL LABORATORIYA STENDI BILAN TANISHISH.
REAL MUSTAQIL KUCHLANISH VA TOK MANBALARINING
TADQIQOTI
Ishning maqsadi: Universal laboratoriya stendi bilan tanishuv va uning elementlaridan foydalanishni o’rganish, hamda stend yordamida Om qonunini tadqiq etish. kuchlanish va tok manbasining tashqi tavsifini o’rganish.
S va E fanidan laboratoriya ishlarini bajarishda maxsus universal ULS stendidan (rasm 1.1) foydalaniladi.

1. 
   rasm. ULS stendi
   

50. 
    Generator - O’LCHOV moduli
    

Laboratoriya stendi tarkibida tok va kuchlanish manbalari va ularni o’lchash uchun mo’ljallangan. Modul elektr ta'minoti - kuchlanishi 220V bo’lgan o’zgaruvchan tok tarmog’idan oladi.
Modul quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
Chastota o’lchagichi joylashtirilgan quyi chastota (QCH) generatori. O’zgarmas-o’zgaruvchan kuchlanishli voltmetr (3 dona). Fazometr.
Kompyuter bilan ulanish paneli.
Manbalar platalari (3dona).
Panelning 7 tokchasida (1.1-rasm) quyidagi asboblardan iborat o’lchov asboblari bloki joylashgan:
Chastotasi va amplitudasi rostlanuvchi garmonik kuchlanish generatori 1; O’zgaruvchan va o’zgarmas kuchlanishlarni o’lchaydigan uchta raqamli voltmetrlar 2, 3, 4; fazometr 5 ;

• 
  o’lchanayotgan kuchlanishlarni shaxsiy kompyuter (SHK) bilan muvofiqlashtirish qurilmasi 6 .
  

1. 
   PCH gеnеratori
   

Sinusoidal tebranishlar generatorining bloki stendning chap yuqori qismida joylashgan (1.2rasm). U 4 ta chastota diapazonda sinusoidal kuchlanishni hosil qiladi:

1. 
   2 kHz + 1 kHz;
   

1. 
   kHz + 5 kHz;
   

5 kHz + 25 kHz;
25 kHz + 125 kHz.

1.2. rasm. PCH generator
Chastota diapazonlari oralig’ida chastotaning o’zgarishi o’zgaruvchan rezistorlar «CHASTOTA-GRUBO» va «CHASTOTA-PLAVNO» yordamida amalga oshiriladi.
Diapazonlar chastota bo’yicha
o’zaro qoplanishga imkon beradi.
Generator paneliga 4 raqamli, chastota birligini avtomatik o’zgartiradigan chastota indikatori (chastotomer) joylashtirilgan.
Generatorning chiqish kuchlanishi

2. 
   rasm. Generator «Uchiq» o’zgaruvchan rezistor bilan rostlanadi. Generatorda quyidagi chiqish klemmalari mavjud:
   

• 
  «G1- 0 detsiBell (dB)» - kuchlanish 0 1 V., chiqish qarshiligi 5Q;
  
• 
  «G1 - 20 dB» - kuchlanish 0 0,1 V., chiqish qarshiligi 0,5 Q;
  
• 
  - «G2 - 0 dB» - kuchlanish 0^ 5 V., chiqish qarshiligi 600 Q;
  
• 
  «G2 - 20 dB» - kuchlanish 0 0,5 V., chiqish qarshiligi 600 Q.
  

G1 va G2 chiqishlarning «±» uyalari stend korpusi bilan ulangan.
Panelda chastota diapazonlarini o’zgartirish va chastota rostlagichlari
«CHASTOTA» - «PLAVNO» va «GRUBO» bo’lgan raqamli chastotomer mavjud.
Generator chiqish kuchlanishining chastotasini 0,2^ 125 kHz. diapazonda o’zgartirish imkoniga ega.

2. 
   Voltmetr
   

1.3-rasm.Voltmetr
Laboratoriya stendida uchta bir xil raqamli voltmetr mavjud (1.3-rasm). Ular chastotasi 200 Hz. dan 125 kHz.gacha bo’lgan sinusoidal kuchlanishning ta'sir etuvchi qiymatini va o’zgarmas kuchlanishni o’lchaydilar.
Voltmetrning kirish qismi stendning korpusi bilan galvanik bog’lanmagan, shuning uchun o’zgarmas kuchlanishni o’lchash rejimida, voltmetrlar o’rganilayotgan zanjirning ixtiyoriy nuqtalariga ulanishi mumkin.
Biroq, shuni nazarda tutish zarurki, voltmetr kirishining «-» uyasi voltmetr sxemasining umumiy shinasi bilan ulangan va korpusga nisbatan sezilarli sig’imga ega. Shuning uchun chastotasi 5 kHz dan yuqori bo’lgan o’zgaruvchan kuchlanishlarni o’lchaganda, o’lchovlarning keskin xatolarini oldini olish uchun voltmetr chiqishidagi «-» uyani o’lchanayotgan zanjirning «±» uyalar bilan bog’liq uchlariga yoki «±» uyalarga nisbatan kichikroq kuchlanishdagi ulash zarur.
Voltmetr 3 o’lchash chegarasiga ega: 200 mV.; 2 V.; 20 V.
O’zgarmas kuchlanishni o’lchash nisbiy xatoligi, 0,1Uoch< Uol< Uo’ch, bunda Uoch - o’lchash chegarasi; Uol - o’lchanayotgan kuchlanish, sharti bajarilganda, o’lchanayotgan qiymatga nisbatan 2 % dan ko’p emas.
Chastotasi 200 Hz dan 125 kHz gacha bo’lgan garmonik kuchlanishni o’lchash nisbiy xatoligi 0,1Uoch< Uol< Uoch sharti bajarilganda, o’lchanayotgan qiymatga nisbatan 3 % dan ko’p emas.
Voltmetrning kirish qarshiligi - 1 M Q.
Kirish sig’imi - 20 pikoFarada (pF) dan ko’p emas.

3. 
   Fazometr
   

Fazometr (1.4-rasm) A va B kirishlariga ulangan ikki sinusoidal kuchlanish orasidagi faza П?= Та - Тб siljishini o’lchash imkonini beradi. Fazometrning tavsiflari:

• 
  faza siljishini o’lchash chegaralari -180 grad.

-indikatsiya - raqamli uch qatorli (faza siljishining manfiy qiymatlari «-» ishorasi bilan induktivlanadi);
-fazometrning barqaror ishlashini ta'minlash uchun uning kirishidagi mV.;
g barqaror ishlashini ta'minlash uchun
uning kirishidagi
1.4-rasm. Fazometr maksimal kuchlanish 2,0 V.;

• 
  fazometrning barqaror ishlashini chastota diapazoni 200 Hz - 100 kHz;
  
• 
  (4grad.

ishlashini
ta'minlangandagi faza sijishi o’lchanishi xatoligi 1 grad.dan ko’p emas;

• 
  fazometrning kirish qarshiligi 1 MQ. dan katta emas;
  

-kirish sig’imi 20 pF. dan katta emas;

• 
  fazometrning kirish uyalaridan biri stend korpusi bilan ulangan. Fazometrning nobarqaror ishlashi va u bilan bog’liq o’lchovlar xatosining
  

oldini olish uchun fazometr kirishlaridagi kuchlanishni ularga parallel ulangan voltmetr yordamida nazorat qilish tavsiya etiladi.
Raqamli fazometr (1.4-rasm) garmonik shakldagi ikki kuchlanishlar fazalari farqini o’lchaydi. O’ziga nisbatan faza siljishi o’lchanadigan kuchlanish, «Vxod B» klemmasiga, fazasi o’lchanishi zarur bo’lgan kuchlanish «Vxod A» klemmaga ulanadi. Fazometrda tekshirilayotgan zanjir xarakterini - induktiv yoki sig’im - ko’rsatuvchi indikator mavjud. Indikatorning yonishi siljish burchagining manfiy ekanligini ko’rsatadi.

4. 
   Kompyuter bilan ulanish paneli
   

Ushbu panel o’rganilayotgan elektr zanjirining ikki har xil nuqtalaridagi kuchlanishlarni SHK dasturlari yordamida qayta ishlash va tahlil qilish maqsadida kompyuterga kiritish uchun mo’ljallangan.
Generator-o’lchov modulining №6 panelida joylashgan A va B kirishlarni SHK bilan bog’lash uchun stereofonik apparatlarning SHK ovoz kartasiga ulashga mo’ljallangan modulning orqa panelidagi shteker-ulagichni ekranlashtirilgan o’tkazgich yordamida bog’lanadi.
SHKni kiruvchi yuqori kuchlanishlardan himoya qilish uchun ularni «1:1» kirish bo’yicha 10 marta va «1:10» kirish bo’yicha 100 marta kamaytiriladi.
Bulardagi kirish qarshiliklari: «1:1» kirish bo’yicha 100 kQ.; «1:10» kirish bo’yicha 1 MQ.

2. 
   E va S FANI BO’YICHA LABORATORIYA MODULI
   

E va S fani bo’yicha stend moduli 9 laboratoriya stolida (1.1-rasm) joylashgan.
Qurilmaning laboratoriya moduli fotosi 1.5-rasmda keltirilgan.






Ю-в #-CD-# *CJ-* •-тн*

, yw\ . ^w\.. /w\. , .tyy\.,

m m

■ 43- • -Cb- • -CD- •

«r-o-* >-o • 43-•

• 'Ch«HZh"0*'

rasm) kuchlanis
-W^1T>Pv4vv1l 1

1.5-rasm. Laboratoriya moduli

Laboratoriya stoli 9 da manbasi joylashgan, uning tarkibida quyidagilar mavjud:

• 
  rostlanuvchi o’zgarmas kuchlanish Е1 manbasi;
  
• 
  rostlanmaydigan sinusoidal kuchlanish Е2 (f =50 Hz, U=1 V) manbasi. Ular bilan birga, impulslar manbasi mavjud bo’lib, tarkibi quyidagicha:
  

amplitudasi va chastotasi bo’yicha rostlanuvchi o’zgaruvchan musbat to’g’ri burchakli davriy ketma-ketlik impulslarining manbasi; o’zgarmas amplitudali va o’zgaruvchan chastotali uchburchakli bipolyar davriy ketma-ketlik impulslar manbasi; amplitudasi va chastotasi bo’yicha rostlanuvchi to’rtburchakli juda qisqa impulslar manbasi.
Laboratoriya stolida 11 raqamda (1.1-rasm) joylashgan: passiv element bloki (qarshilik R, sig’im C va induktivlik L) sun'iy chiziq modeli; ikki operatsion kuchaytirgich (OK).