Ta’lim muassasalarida ommaviy sport tadbirlarini tashkil etishning tashkiliy – pedagogik asoslari

5. Ahloqiy va estetik sifatlarni tarbiyalash. Botirlik, qat’iylik, intizomlilik,
jamoatchilik, do‘stlik va o‘rtoqlik xissini, madaniy xulq ko‘nikmalarini,
mehnatiga va ijtomoiy mulkka munosabatni tarbiyalash. Jismoniy tarbiyaning
butun jarayoni bunday qimmatli ahloqiy va irodaviy sifatlarni tarbiyalashga
yordam beradi. Ko‘pchilik jismoniy mashqlar, o‘yin harakatlari dovyuraklik va

56 

do‘stlik hislarini tarbiyalashga yordam beradi. SHuningdek, bolalarda Vatanga
muhabbat, vatanparvarlik, his-tuyg‘ularni shakllantirish va tarbiyalash.
6. To‘g‘ri qomatni shakllantirish. Turganda va yurganda qomatni to‘g‘ri
tutish ko‘nikmalarini shakllantirish. Qomatni to‘g‘ri shakllantirish murakkab va
uzoq davom etuvchi jarayondir. SHunday ekan, bu sohada ijobiy natijalarga
erishish uchun bola o‘tirganda, tik turganda, yurganda qomatini to‘g‘ri tutishi
haqida g‘amxo‘rlik qilish zarur; jismoniy mashqlarni keng qo‘llash kerak;
jismoniy madaniyat darslari mazmuniga albatta qomatni yaxshilashga oid
mashqlarni, mashg‘ulotlargacha bo‘lgan gimnastikani, jismoniy madaniyat
vaqtlarini, badan tarbiyani kiritish, o‘quvchilarga uyga tegishli vazifalar berish
kerak.
7. Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarga jalb etish. Maktabda
jismoniy tarbiyaning vazifasi bolalarni faqat maktabdagina emas, balki uyda
ham jismoniy mashqlarni sistemali ravishda bajarishga odatlantirib borishdan
iborat. Bu muhim vazifani amalga oshirish uchun bolalar bilan olib boriladigan
barcha mashg‘ulotlarni jonli, o‘rganiladigan materialning mazmuni va shaklini
qiziqarli, xayajonli qilish, mashg‘ulot rahbarining samimiy muomalasi ostida
o‘tkazish, shug‘ullanuvchilar o‘zaro do‘stona hamkorlik qilishlari uchun sharoit
yaratish zarur. O‘quvchilarni shaxsiy qiziqishlari va jismoniy qobiliyatlariga
ko‘ra ularni sport turlari bilan shug‘ullanishga jalb etish. SHuningdek, yashash
joylari, maktablar, sport to‘garaklarga umumiy jismoniy tayyorgarlik va sport
mashg‘ulotlarni amalga oshirish.
8. O‘quvchilarga tashkilotchilikni tarbiyalash, jismoniy madaniyat
faoliyatini tayyorlash. Maktabda ommaviy jismoniy madaniyat va sport ishlarini
muvaffaqiyatli olib borish, jismoniy madaniyat darslari hamda sinfdan tashqari
mashg‘ulotlarni to‘laqonli o‘tkazishda o‘quvchilar jismoniy madaniyat
faoliyatining o‘qituvchiga doimiy yordam zarur. Sinflarda o‘quvchilar orasida
jismoniy madaniyat tashkilotchilari, sport to‘garaklarida jamoa sardorlari, guruh
boshliqlari saylanadi. Ular faol sportchi o‘quvchilar ichidan tanlanadi. Maktabda
sport tadbirlarini tashkil etish va boshqarishda jismoniy madaniyat jamoasiga

57 

yaqindan yordam beradilar. SHuningdek, o‘quvchilarni sportga jalb etish va
jismoniy tarbiyaga qiziqishlarini orttirishda katta rol o‘ynaydi.
Maktabdagi jismoniy tarbiya vositalari. Jismoniy mashqlar, mehnat,
tegishli kun tartibi va tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish maktab
yoshidagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari hisoblanadi.
Maktabda jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi jismoniy mashqlardir.
Jismoniy mashqlar o‘quvchilarda harakat malakalari va ko‘nikmalarini
shakllantirish bilan bog‘liq vazifalarni hal etadi, harakat apparatining
rivojlanishiga yordam beradi, qon aylanish va modda almashishini yaxshilaydi,
nafas olishga ijobiy ta’sir etadi. Maktabdagi jismoniy tarbiyaga oid amaliy
ishlarda qo‘llaniladigan harakatlar tezkorlikni, epchillikni, egiluvchanlik,
kuchni, chidamlilikni rivojlantiradi va kishining yurish, yugurish, sakrash,
muvozanat saqlash, uloqtirish, tirmashib chiqish kabi tabiiy harakatlarni to‘g‘ri
bajarish ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Jismoniy mashqlarni to‘g‘ri qo‘llashda
mashqlarni tanlash va ularni o‘tkazish uslubiyati katta ahamiyatga ega. Jismoniy
mashqlar harakatlariga o‘rgatish jarayonining bir qismida ham shuningdek yaxlit
jarayoni ishtirok etadi. O‘yin va musobaqalar tarkibida jismoniy mashqlar
mavjud bo‘lib bolalarni jismoniy rivojlanish hamda jismoniy fazilatlarni
takomillashtirishni amalga oshiradi.
Bolalar organizmining eng muhim xususiyati-bo‘yning tez o‘sishi va
tananing hamma organlarida sifat o‘zgarishlari bo‘lishidir. Ayniqsa, oyoqlar tez
o‘sadi. Bu tana mutanosibligini o‘zgartiradi. Tana og‘irligi yiliga o‘rtacha ikki
kilogramm ko‘payadi. Suyak bo‘lish jarayoni tez kechadi, lekin suyak
to‘qimalarida organik moddalar va mineral tuzlar nisbatan kam bo‘ladi, shunga
muvofiq suyaklar egiluvchanligi, elastikligi bilan ajralib turadi, skeletda tog‘ay
to‘qimalari ko‘p bo‘ladi. Suyak sistemasining rivojlanish xususiyatlariga ko‘ra
bolalik yoshida haddan tashqari jismoniy yuklama, uzoq muddatli turg‘un
xarakatlar qilish, balanddan va qattiq joyga sakrashlar man etiladi.
Muskullar va umurtqa paychalari bolalarda kam rivojlangan, umurtqalar
orasidagi tog‘ay qatlamlari kattalarnikiga qaraganda qalin bo‘ladi. Etti yoshga

58 

borib umurtqaning hamma pog‘onalari bo‘ladi, lekin ular keyinroq qotadi.
Umurtqa egiluvchanligi bilan farqlanadi, noqulay sharoitda esa uning shakli
o‘zgarishi xavfi tug‘iladi. Bu yoshda umurtqaning turli xil noto‘g‘ri o‘sishlari
kuzatiladi. SHuning uchun o‘quvchilarning jismoniy tarbiyasi vositasi sifatida
tabiat omillari suv, quyosh, havo muolajalaridan keng foydalaniladi.
O‘quvchilarning jismoniy tarbiyasida tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish
bo‘yicha ishlar o‘qituvchining ota-onalar va bolalar o‘rtasida tushuntirish
ishlarini tashkil qilish qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi. Tabiat omillar
yordamida chiniqish muolajalari har bir dars mashg‘ulotlari va kun tartibidagi
jismoniy tarbiya tadbirlari amalga oshirilib borish kerak. SHunga qaramay
chiniqish tadbirlarining asosiy qismi sayrlar va turizmda o‘tkaziladi. Unda
bolalarni suzish va cho‘milish, quyoshda toblanish hamda toza havoda sayr
qilish va o‘yinlar musobaqalar o‘tkazish tadbirlari amalga oshiriladi.