Ta’lim muassasalarida ommaviy sport tadbirlarini tashkil etishning tashkiliy – pedagogik asoslari

Amaliy uslublar: jismoniy tarbiya jarayonida o‘quvchilarni mashqlarni va
jismoniy harakatlarni bajarib ko‘rsatish ta’minlanishi kerak. O‘quvchilar
harakatlarni amalda bajargandagina ularni muskullararo tasavvurlar, reflekslar
shakllanadi. O‘rganiladigan harakatlarni munatazam mashq qilib borish
o‘quvchilarni sog‘lomlashtirish va jismoniy rivojlantirish masalalarini hal etadi.
Mashq uslublari amaliy uslubning shakli hisoblanib, dastlabki jismoniy tarbiya
jarayonida turg‘un sharoitda mashqlar bilan shug‘ullanish ta’minlanadi. So‘ngra
esa mashqlarni mustaqil shug‘ullanishga ruxsat beriladi. Mashqlar bilan
shug‘ullanish uslubi ikki shaklda, umumiy, yaxlit holda mashqni o‘rganish
hamda qismlarga bo‘lib o‘rganish.
Mashqlarga o‘rgatishda dastlab uni umumiy holda bajariladi. Keyin
jismoniy mashqni qismlarga bo‘lgan holda o‘rganiladi. Arqonga tirmashib
chiqish mashqini o‘rganishda dastlab umumiy holda bajariladi. So‘ngra qo‘l va
oyoq harakatlari alohida-alohida holatda bajariladi. Mashq malaka va
ko‘nikmasi shakllangan so‘ng yana yaxlit holda bajarishga erishiladi. YUgurib

66 

kelib sakrash, uzunlikka uloqtirish va shunga yaxshash harakatlarda ham mashq
qismlarga bo‘lib o‘rgatiladi va so‘ngra yaxlit holda o‘rgatiladi. Murakkab
jismoniy mashqlarni tez va yaxshi o‘zlashtirish uchun qismlarga bo‘lib
o‘rganish muhim o‘rin tutadi. Jismoniy mashqlarni bunday izchillikda o‘rganish
ta’lim samarasini orttiradi.
Amaliy uslublarda musobaqa va o‘yin uslubi ham muhim o‘ringa ega.
Musobaqada o‘quv materiallarini yaxshi o‘zlashtirilgan o‘quvchilar va guruhar,
jamoalar aniqlanadi. O‘yinlar ham shunday vazifaga ega bo‘ladi. Musobaqa va
o‘yin uslubi jismoniy mashqlar o‘rganishga va bajarishga bolalarda qiziqishni
orttiradi. Ular mashqlarni yaxshi bajarishga va natijalar, ko‘rsatkichlarni
oshirishga harakat qiladilar. SHu bilan birga organizmda fiziologik, biologik va
ruhiy o‘zgarishlar musobaqa va o‘yin davrida keskin o‘zgaradi. Musobaqa va
o‘yinlar o‘quvchilarni ahloqiy sifatlarini shakllantirish va tarbiyalashga yordam
beradi. Ularda jamoatchilik, do‘stlik, hamkorlik, tashabbuskorlik, faollik,
vatanparvarlik his-tuyg‘ulari rivojlanadi. SHunga qaramay musobaqa va o‘yinlar
davrida harakatlarni va jismoniy mashqlarni aniq bajarish darajasi pasayadi,
o‘quvchilarda asabiy va jismoniy charchash yuzaga keladi. Buni oldini olish
uchun mashg‘ulotlarni qiziqarli tashkil etish hamda o‘quvchilar jismoniy va
hissiy charchashlarni oldini olish kerak.
Xatolarni tuzatish uslubi o‘quvchilar jismoniy harakatlar va jismoniy
mashqlar texnika taktikasini egallashda sodir qilayotgan xatolarni bartaraf etish
tushuniladi. Har bir o‘quvchi jismoniy mashq bajarish jarayonida xatolarga yo‘l
qo‘yadilar. Bu xatolarni o‘qituvchi kuzatib borishi, aniqlashi, tahlil etishi hamda
bartaraf etish bo‘yicha uslubiy, amaliy tavsiyalar berish kerak. SHuning uchun
o‘qituvchi jismoniy mashqlarni o‘rgatayotganda ularni bajarish texnikasi va
unga qo‘yiladigan talablarni batafsil tushuntirish kerak. Jismoniy mashqni
bajarishda sodir bo‘ladigan xatoni oldindan aytish va unga e’tibor qaratish
kerakligi qayd etiladi. Jismoniy mashqlarni bajarishdagi xatolar individual
holatda tuzatiladi va xatoni kelib chiqish sabalari o‘quvchilarga tushuntiriladi.
Jismoniy mashqlarni bajarishda xatolar quyidagi hollarda sodir bo‘ladi.

67 

1.

Yetarli jismoniy tayyorgarlik bo‘lmaganda

2.

Mashq texnikasini yaxshi o‘zlashtirilmaganda

3.

Jihoz va buyumlarni nosozligida

4.

O‘quvchilarni charchash yoki kasal holatida

Xatolarni bartaraf etish uchun yuqorida ko‘rsatilgan holatlarga e’tibor
qaratish kerak.
O‘quvchilarga individual yondoshish: Bolalar bilan ishlashda
o‘qituvchilarning o‘z o‘quvchilari individual xususiyatlarini yaxshi bilishi katta
ahamiyatga ega, chunki, har bir sinfda zukko va parishonxotir, faol va sust:
jismoniy madaniyat va sportga qiziquvchi va qiziqmaydigan o‘quvchilar bo‘ladi.
O‘qituvchi har bir o‘quvchining sog‘ligini va jismoniy rivojlanganlik darajasini
yaxshi bilish kerak.
Har bir sinfda o‘z sinfdoshlaridan jismoniy tayyorgarligiga ko‘ra yaqqol
ajralib turadigan o‘quvchilari bor. Ulardan ba’zilari mashqlarni bajara
olmaydilar, boshqalari esa, aksincha, jismoniy mashqlarni bajarishda yuqori
natijalar ko‘rsatadilar. Jismoniy mashqlarni va harakatlarni bajarishda
qiynaladigan, bo‘shang o‘quvchilarga o‘qituvchi doimo dalda berishi, ularni
ma’naviy jihatdan ko‘mak berishi kerak. Ularga jismoniy mashqlarni
egallashning sirlari, jismoniy tayyorgarlik asoslari haqida to‘liq tushunchalar
berishi va kelajakda ular ham mohir sportchi yoki jismoniy barkamol bo‘lib
etishlariga ishonch tug‘dirishi lozim.
Shuningdek yaxshi tayyorgarlikka ega bo‘lgan bolalar ham o‘zlariga
individual yondoshishga ehtiyoj sezadilar. Ular uchun ko‘proq jismoniy
yuklamalar berish kerak aks holda oddiy mashqlar ularni etarlicha jismoniy
rivojlantirmaydi, hamda ularni darsga bo‘lgan qiziqishlarini so‘ndiradi. Bunday
o‘quvchilardan mashg‘ulotlarni tashkil etish va mashqlarni o‘zlashtirishga
orqada qolayotgan o‘quvchilarga yordam berish maqsadida foydalanish
mumkin.
Qat’iylik va botirlikni talab etadigan mashqlar, muvozanat saqlash
mashqlari tayanib sakrash, yugurib kelib balandlikka sakrash mashqlarini

68 

ko‘pchilik o‘quvchilar ishonchsizlik bilan bajaradilar. Mashqlarini texnikasini
egallashda ularga o‘qituvchi ma’naviy ko‘magi zarur bo‘ladi. SHuningdek
mashqlarni o‘rganishda qo‘rqinch hissini bartaraf etish kerak.
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida o‘quvchilarga individual yondashish
uslubi o‘quvchilarning tibbiy guruhlarida mashg‘ulotlar tashkil etishda ham
keng foydlaniladi. O‘qituvchilar kasal o‘quvchilarga ularning kasallik darajasiga
muvofiq, ruxsat etilgan jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishni tashkil etadi.
SHuningdek jismonan zaif o‘quvchilarni jismoniy rivojlantirish choralarini
belgilaydi. Bunday guruhda jismoniy tarbiya tadbirlarini olib borishda
o‘qituvchi mashqlar miqdorini, takrorlashlar sonini cheklashi, bajarish sharoitini
engillashtirish, maxsus mashqlar bilan shug‘ullanish, mashqlar ko‘rsatkichlariga
e’tibor berish kerak bo‘ladi. Tibbiy guruhlarda mashg‘ulotlar olib borishda
o‘qituvchilar shifokorlar bilan doimiy hamkorlikda bo‘lishlari kerak.
http://fayllar.org