Ta’lim tugrisida

53.XVII-XVIII asrlarda Buxoro, Xiva xamda Qo’qon xonliklarida ilm-fan va ta’lim-tarbiya. XVI asr boshlarida temuriylar sulolasi inqirozga uchradi. U ning o'rniga Shayboniylar hukmronligi o'rnatildi. S h a y b o n iy x o n (1 4 5 1 — 1510) M ovarounnahrda kuchli m arkazlashgan davlat barpo qihsh uchun kurash
ohb bordi, uning halokatidan so'ng yana o'zaro urushlar sodir bo'hb turdi.
Oqibatda bu hududda uch xonlik, avvalo, Buxoro va Xiva, XVIII asr oxiriga
kehb, Qo'qon xonligi qaror topdi. Buxoro xoni Abdullaxon davrida boshqa davlatlar bilan har tomonlama aloqalar o'rnatihshiga erishildi. Jum ladan, H indistonda shoh Akbar, Sharqiy Ovrupoda Ivan Grozniy bilan xalqaro m unosabatlar o'm atildi. M arkaziy hokim iyatning m ustahkam lanishi ko'plab ijtim oiy binolar qurish im koniyatini berdi, Abdullaxon 1001 rabot va sardoba, ko'plab
m adrasa, masjid, xonaqo, ko'prik, suv ombori va boshqa in sh ootlam i qurdirdi. A bulg'oziy X orazm da ilm -fan n i, m ad an iyatn i taraqqiy ettirish maqsadida o'z saroyiga binokorlar, tabiblar, shoirlar, tarixnavislar, adibu xattot va boshqa kasb egalarini to'pladi. Xorazmning o'tmish m adaniyati Abulg'oziyda katta qiziqish o'ygotgai* edi. U «Shajarai tarokima» (1661),«Shajarai turk»(1664) va tabobatga oid «Manofe’ ul-inson»(1664) kabi nodirasarlar yozdi. Abulg'oziy Xorazm tarixchilik m aktabiga asos soldi. Ko'rinib turibdiki, am irlik va xonliklar davrida fan, adabiyot, san ’at, m a’rifat birm uncha rivojlangan. Ko'proq saroylar doirasida ham diniy, ham dunyoviy adabiy asarlar yozilgan. O'zbek tilida yozilgan asarlar orasida m uallifi nom a’lum «Tavorixi guzida»da turkiy qabilalar tarixi va nom lari keng yoritiladi. Bu davrda boshqa ko'plab tarixiy asarlar ham yaratilganki, biz ularni o'rganish orqali o'tm ishni to'g'ri ta sa w u r etish imkoniyatiga egamiz. Bu davrda m aktab va m adrasalarda gram m atika, handasa, m antiq, qiroat, tafsir, shariat, hikmat, islom tarixi va aqidalariga oid ilmiy-nazariy bilim lar, ish yuritish, huquqshunoslika, savdo-sotiq ishlariga oid, m eros va boylik, taqsim ot kabi boshqa o'nlab ilm iy bilim lar, dunyoviy ham da
diniy bilim lar o‘rgatilardi. Barcha m adrasalarda m ajburiy fan sifatida
«Qur’on», «Tafsir», «Odob as-solihin», «M aslak ul-m uttaqin», «Sabot ulojizin», «Kimyoi saodat», «Hadis» o'qitilardi. O'qish m uddati 15— 20 yil
bo'lgan. M asjidlar yonidagi m aktablarda bolalarga 7 yil alifbe, abjad,
Qur’on, farzi ayn, chor kitob, Xoja Hofiz, «M aslak ul-m uttaqin», Mirzo
Bedildan savod o'rgatilgan.