Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

47-чизма. Илдизнинг шаклий тузилиш и:
/- п с р и ц и к л ; 2 -ф л о эм а н и н г етилм аган элементлари; .?-ф лоэм анинг етилган 
элсм ентлари; 4 -К асп ар и бслбоги булмаган элсментлари; 5-к си л ем ан и н г етилмаган 
элсм снтлари ; 6-ри:к>дсрма; 7 -б и р л ам ч и пустло^ £-К асп ар и бслбогли эндодерма, 
9 -к с и л е м а н и н г етилган элсм ентлари; /О -илдиа тукчалари; / / —марказий цилиндр. 
/— илдиз кин и ; //-м е р и с т е м а ки см и; ///-ч у зи л и ш кисми; /К -ту кч али к ^исми.
И лдизнинг тукчаликкисмидан юкориси пассив хусусиятга эга. Чунки 
бирламчи пустлокружайраларинингдевори калинлашади, п^каклашади 
ва ратто айрим ружайралар нобуд булади. Бунинг натижасида сув ва 
унда эриган моддаларни ололмайди. К^пчилик ер устида яшовчи Усим- 
ликлар онтогенезининг биринчи боскичида илдизтизим и устки кисми- 
га нисбатан тез ривожланади ва атрофга мустаркам, кенг таркалади. 
Р ал ласим онларнинги лдизи 1,5-2 м чукурликкача етиш и мумкин. Бир
www.ziyouz.com kutubxonasi


т^п кузги сулининг илдизи энг цулай ш ароитда яхши ривожланиб, ён 
шохлари жуда купаяди, яъни 143 та бирламчи, 35 м инг иккиламчи, 2 
млн. 300 мингучламчи, 11,5 млн. туртламчи тартибдаги илдизлар \о си л
булади. Илдизларнинг умумий сони 14 млн.га етиб, узунлиги 600 км ва 
умумий сат\и 225 м2 тенг булади. Бу илдизларда 15 миллиард тукча 
булиб, умумий узунлиги 10 м инг км атрофида. Умуман, усимликнинг 
илдиз сат\и ер устки кисмига нисбатан 100 мартадан купрокбулади.
Мевали дарахтлардан 5-7 шохчаси булган олма дарахтида 50 минг- 
дан ортик илдиз \осил булади.
Илдиз ^ужайраларининг сувни фаол ш им иш и ва си^иб ю^орига 
чицариши илдизларда моддаалмашинуви сабабли руй беради. Натижааа 
илдиз тизими сувни тупрок буш лигидан суриб олиб, маълум би р
48-ччзма. Илдиз тукчаларидап т о утказуячи найчаларгача сувнинг 
уа р а ка т йрли:
/- и л д и з ту к ч аси ; .2 ,6 -п а р е н х и м а \у ж а й р а л а р и ; 7—э н д о д ер м а; 
£ -п е р и ц и к л ; 
9 ,
/ / - м а р к а з и й ц и л и н д р п а р с н х и м а с и ; 
1 2 - 
Утказуичи най.
йуналишда тукчалардан то Утказувчи найчаларгача \аракатга келтиради. 
Бу \аракат илдиз тукчалари, илдиздаги пустлокни \оси л килувчи п а­
ренхима ^ужайралари, эндодерма, перицикл маркази, паренхима ва утка­
зувчи найчаларгача давом этади (48-чизма).
Анча фаол хусусиятга эга мазкур ^аракат механизмига фак;ат асри- 
мизнинг 80-йилларидагина аникушклар киритилди. Илдизнинг пустлок 
тУкимаси ^ужайралари оркали сув ^аракати уч йул билан содир булиши 
мумкин: апопласт, симпласт ва трансвакуоляр (49-чизма).
Симпласт сувнинг>^жайра цитоплазмаси ор^али \аракатланиш ини 
билдиради. Ризодерма ва паренхима >^ужайраларига сувнинг кириши ва 
\аракатланиш и осмос конунлари асосида содир булади. Бу \аракатга 
Кисман АТФ *ам сарфланади. Умуман сув илдиз тукчаларидан то Утка­
зувчи найларгача симпласт йули билан *аракат килади.
Апопласт деб сувнинг \ужайра пусти орк^ши ^аракатланишига айтилади. 
Хужайра пустинингсувга нисбатан к^ршилиги цитоплазмага 
Караганда 
анча 
кампиги апопласт эдэакатининг фаоллигига сабаб булади. Бу хрракат ризодерма
www.ziyouz.com kutubxonasi


49-чизма. Илдиз хужайралари орцали суенинг
^а р а ка т 
йуллари (№
у
*т а !, ¡976)'. 
о -тр ан свак у о л яр ; /Т-симпласт; в -а п о п л а с т й^ли, эо'жайра пусти; с -ц и т о п л а >
ма, вакуола. / - н а й ; 2 -п е р и ц и к л ; ^ э н д о д е р м а ; 4-п>>ст; 5 -эп ид ерм и с.
- илдиз тукчалари ружайраларининг пустидан бошланиб, эндодерма 
><ужайраларигача давом этади. Эндодермага келган сувуз йуналишини апопласг 
йули билан давом эттиролмайди. Чунки бу ерда пусти жуда кдлинлашган 
(Каспари белбоги) ва сув Утказмайдиган ружайралар кдвати жойлашган. 
Бирок улар орасида махсус Угказувчи ружайралар борки, улар илдизнинг 
ксилема ружайралари билан тугашган. Агюпласт йули билан эндодермагача 
келган сув утказувчи ружайраларнинг цитоплазмасига угади ва симпласт 
йули билан утказувчи найларгача давом этади.
Трансвакуоляр сувнинг ружайра шираси оркали раракатланишини 
билдиради. Хужайрага сувнинг кириши ва раракатланиши ружайра
ширасинингосмотик босимига тула б о ти к - 
Осмотик босим кэнча юкори булса, бу аракат 
рам шунча фаол булиши мумкин, чунки у 
ружайранингсУриш кучини оширади.
Ш ундай ки л и б , илдиз тукчалари да 
шимилган сув ружайрадан ружайрага утиши 
натижасида ксилема найлари га угади ва уларда 
пастдан юкори га итарувчи гид ростатик босим 
росил кил ад и. Бу босим - илдиз босимидир. У 
куч 
ксилем а найларидаги эр и тм ан и н г 
илдизоан ер усти кисмларигача етиб боришини 
таъминлайди. Агар тувак усимлик танасини 
илдизга якин жойидан кесиб, долган кисми- 
га резина найча кийдирилса ва унга калта 
шиша найча угказилса, у ролда илдиз ружай- 
раларинингбосимитуфайли шиша найчадаги 

Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling