Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

ТУПРОКДЛГИ СУВ ФОРМАЛАРИ. Тупрокдан сув олиш учун усимлик 
иддиз ^ужайраларинингсуриш кучи тупрок эритмасинингсуриш кучидан 
бирмунча юкори булиши шарт. Чунки тупрокда бундай суришга кдршилик 
килувчи кучлар мавжудки, улар сувни ушлаб турувчи кучлар дейилади. 
Одатда, тупроктаркибида сув тоза эмас, балки маълум концентрацияли 
эритма \олида булаои. Эритманинг концентрацияси тупрокааги суваа эрувчи 
тузлар ва бошка моддаларнинг микдорига боглик-
Бундан таш кари тупрокда осмотик карш илик билан бир каторда 
адсорбцион хусусиятдаги каршилик \ам бор. У сув молекулаларининг 
тупрок доначалари б илан булган Узаро муносабатидан келиб чикади, 
яъни сувтупрокдоначалари билан )^ар хил даражада бирикади ва натижада 
тупрокда \а р хил ш акллар хосил бУлади (46-чизма).
о© о
QO ОО

• 
i
3 
'/
46-чизма. Тупроцдаги сувнинг %ар хил ш а кл тр и (г)оирача.шр 
тупроц доначалари):
/- к и м с в и й б о м а н г а н сув; 2 -ги гр о ск о п и к сув; J -п ардаси м он
сув; 4 -к а п и л л я р сув; J -граи и таи и о н сув.
5) 
гравитацион с у в -с у в билан тулдирилган ва \аракатчан йирикрок 
тупрок капиллярлари. Бундай сув яхш и узлаштиралади; 4) капилляр сув - 
тупрокнингторрок капиллярларидаги сув менискларининг юзаки торти- 
лиши натижасида уш ланиб туради ва орирлик кучига буйсуниб пастга 
тушмайди, бу сувни ушлаб турааиган куч жуда оз, шунинп учун уни 
илдиз тукчалари бемапол суради; 3) пардасимон сув—бу сув тупрок дона
www.ziyouz.com kutubxonasi


чалари сатхида молекуляр тортув кучлари-адсорбция билан ушланиб тура­
ди, бу кучлар анча юкори ва парда юпкалашгани сари ош иб боради. Бун- 
дай сувларни усимликлар кийинчилик билан узлаштиради; 2) гигроско- 
пик су в-б у сувни тупрок доначалари жуда катга куч (1000 атм. якин) 
билан ушлаб туради ва уни усимликлар мутлако узлаштиролмайди, бу 
тупрок; доначаларининг кагга-кичиклигига караб 0,5 ф оиздан (йирик 
Кумларда) тортиб то 14 фоизгача (орир соз тупроцда) булиши мумкин; 
I) имбибицион сув-кимёвий ж и\атдан бириккан булиб, тупрок ичида 
коллоид моддалар канча куп булса, у хам шунча куп булади. Бундай сув 
айникса, торфли тупрокларда куп ва Узлаштирилмайди.
Умуман, тупрокдаги сув формалари икки гурухга булинади: 1) эркин 
сув-усимликтомонидан осонлик билан узлаштириладиган сув шакллари 
(ф авитацион, капилляр ва кисман пардасимон); 2) богланган, яьни 
усимликлар узлаштиролмайдиган сув шакллари (гифоскопик ва имбибицион). 
Тупрокааги эркин Узлаштириладиган сув шакллари уртача 0,5 М Па, кисман 
Узлаштириладиган сув шакллари 1,2 М Па ваузлаштирилиши кийин булган 
сув шакллари 0,25-3,0 М Па.гача булган куч билан ушланиб туради.
Усимликлар Узлаштира олмайдиган сув-сувнинг Улик зах'ираси дейи- 
лади. Улик захиранинг микдори одатда, тупрок турига ва таркибига 
Караб Узгариб туради.
ТупрокнингтУла нам билан таъминлан,иш кобилияти тУла нам сиги- 
ми дейилади. Тула нам сигими хам тупроктурларига караб хар хил мицдорга 
эга: йирик кум~23,4 фоиз, майда кум~28,0 фоиз, енгил кумок~33,4 
фоиз, огир кум ок-47,2 фоиз, огир с о з -6 4 ,6 фоиз ва бош калар.
И ЛДИ З ТИ ЗИ М И ВА УНИНГ СУВН И СУРИШИ. У сим ликларнинг 
тула сув билан таъминланиш жараёнида илдиз тизими асосий рол уйнайди. 
Ш унинг учун хам илдизнинг ривож ланиш жадаллиги м орф ологик ва 
анатомик тузилишлари тупрокдан сув ва сувда эриган м инерал эле- 
ментларни суришга мослашган. И лдизнинг энг фаол бирлам чи тузил и- 
шида бир канча тукималарни куриш -мумкин: илдиз ки н и , апикал ме­
ристема, ризодерма, бирламчи иустлок, эндодерма, перицикл ва угка- 
зувчи тУкималар (47-чизма). И лдизнинг Усувчи кисми узунлиги 1 см 
атрофида булиб, меристема (1,5-2,0 мм) ва чузилиш (2-7 мм) кисмла- 
рини уз ичига олади. Илдизнинг меристема кисмидаги хужайралартухтов- 
сиз булиниб туради. Хар бир хужайра уз хаётида 6-7 мартагача булинади 
ва илдизларнинг усишини таъминлайди. Хужайралар булинишдан тухта- 
гандан сунг чузилиш бошланади. И л ди зн и н г чузилиш кисм ида хужай- 
раларнинг дифференцировкаси тугалланиб, илдизларнинг тукчалик кис­
ми бошланади ва у ерда илдиз асосий тукималарининг ш аклланиш и 
тугайди: ризодерма, бирламчи пустлок, эндодерма ва марказий цилиндр 
тукималари. Ризодерма бир кават булиб жойлашган хужайралардан иборат. 
Асосан илдизтукчаларини хосил килади вабунингнатижасида илдизнинг 
сув ва сувда эриган минерал м оддаларини сУрувчи ю засини бир неча
www.ziyouz.com kutubxonasi


баробар оширади. Илдизнинг тукчалар крплаган цисми канча к^п б^лса, 
у н и н г ум ум ий сувни сУрувчи сатри рам шунча к^п булади. Бундай 
ту к ч ал ар н и н г рар бири т у п р о к капилляри ичига ки ри б, ундаги сувни 
суради ва Узининг асосий ф и зи о ло ги к ф ункциясини бажаради.

Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling