Таълим вазирлиги

Тарбия мақсади ва вазифалари. Тарбия муайян, аниқ мақсад ҳамда ижтимоий-
тарихий тажриба асосида ёш авлодни ҳар томонлама ўстириш, унинг онги, хулқ-атвори ва 
дунёқарашини таркиб топтириш жараёнидир. Турли замон ва маконда ижтимоий тарбия 
моҳиятан турлича ифодалаб келинган бўлиб, унинг мазмуни ижтимоий мақсадлардан 
келиб чиқиб асосланган. Тарбия хусусида таниқли ўзбек педагоги Абдулла Авлоний 
шундай дейди: «Ал-ҳосил, тарбия бизлар учун ё ҳаёт, ё мамот, ё нажот-ё фалокат, ё 
саодат-ё фалокат масаласидур». Ушбу фикрлардан англаниладики, шахс тарбияси хусусий 
иш эмас, балки ижтимоий, миллий ишдир. Зеро, ҳар бир халқнинг тараққий этиши, 
давлатларнинг қудратли бўлиши авлодлар тарбиясига кўп жиҳатдан боғлиқ. Тарбия 
мақсади ижтимоий буюртма асосида белгиланади. Энг оддий ҳаракатдан тортиб то кенг 

---

9 
кўламли давлат дастури асосида ташкил этилувчи тарбия доимо муайян мақсадга 
йўналтирилган бўлади. Мақсадсиз, маълум ғояни ифода этмайдиган тарбия бўлмайди. 
Тарбия мақсади асосида унинг мазмуни асосланиб, мақсадни амалга оширишга хизмат 
қилувчи метод ва усуллар аниқланади. Тарбия мақсадининг муаммоси педагогиканинг 
долзарб масалаларидан бири саналади. 
Тарбия мақсади умумий ва индивидуал характерга эга бўлиши мумкин. Илғор 
педагогика умумий ва индивидуал мақсадлар бирлиги ва уйғунлигини намоён этади. 
Мақсад тарбиянинг умумий ижтимоий мақсадни ижобий ҳал этишга йўналтирилади ҳамда 
аниқ вазифалар тизими сифатида намоён бўлади. Демак, тарбия мақсади тарбия 
жараёнини ташкил этиш асосида ҳал этиладиган вазифалар тизимидир. Тарбия 
мақсадлари моҳияти ва кўламига кўра умумий ва аниқ вазифалар сифатида гуруҳланади. 
Тарбия мақсади қандай шаклланади? Унинг шаклланишида кўплаб обектив сабаблар 
етакчи рол ўйнайди. Организмнинг физиологик етилиш қонуниятлари, инсоннинг руҳий 
ривожланиши, фалсафий ва педагогик фикрлар ютуғи, ижтимоий маданият даражаси 
мақсадга умумий йўналиш беради. Бироқ асосий омил доимо давлат мафкураси ва сиёсати 
бўлиб қолаверади. 
Ҳозирги пайтда Ўзбекистон Республикаси раҳбарияти ёшлар орасидан энг 
иқтидорли, салоҳиятлиларини танлаб, саралаб олиб, уларни илмий, маданий-маънавий 
жиҳатдан юқори натижаларга эришишлари, замонавий фан-техника асосларини пухта 
ўзлаштириб олишлари учун ғамхўрлик қилмоқда. Ўзбекистон Республикасининг 
истиқболи назарда тутилиб, кўпгина ёшларнинг Туркия, Хитой, Япония, АҚШ, Германия 
каби ривожланган хорижий мамлакатларга таҳсил олиш учун юборилаётганликлари 
фикримизнинг ёрқин далилидир. Бугунги кунда Ўзбекистон Республикасининг «Таълим 
тўғрисида»ги Қонунини ҳаётга жорий этиш, таълим-тарбия, соғлиқни сақлаш ҳамда 
умумий тиббиёт муаммоларини замон талаблари даражасида олиб бориш, мактабларни 
миллийлаштириш, ўрта махсус, ҳамда олий ўқув юртларига кириш имтиҳонларини тест 
усулида ўтказиши ижобий самарасини бермоқда. 
Ўзбекистонида жамият маънавияти ва шахс учун муҳим ўрин тутувчи маънавий ва 
ахлоқий поклик, иймон, инсоф, диёнат, ор-номус, меҳр-оқибат, кексаларга ҳурмат сингари 
инсоний фазилатлар ўз-ўзидан шаклланмайди. Барчасининг асосида ёш авлодга оила, 
умумий ўрта, ўрта махсус, касб-ҳунар ҳамда олий таълим тизимида амалга оширилаётган 
таълим-тарбия мазмуни, ғоявий йўналиши ва самараси ётади. Ўсиб келаётган ёш 
авлоднинг замон талабларига мос, баркамол инсон бўлиб шаклланишлари учун ижтимоий 
тарбиянинг муҳим таркибий қисмлари - ақлий, маънавий-ахлоқий, жисмоний, меҳнат, 
эстетик, ҳуқуқий, экологик, иқтисодий ҳамда жинсий тарбияни ташкил этишга нисбатан 
янгича нуқтайи назардан ёндашиш, уларнинг самарали йўлларини ишлаб чиқиш алоҳида 
долзарблик касб этади. Бу эса тарбиядаги энг муҳим вазифалардир.