Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

XYuSning moliyaviy holati kompleks tushuncha bo‘lib, 
uning xo‘jalik va tijorat faoliyati jarayonida vujudga keladigan 
moliyaviy 
munosabatlar 
barcha 
elementlarining 
o‘zaro 
ta’sirchanligini aks ettiradi. XYuSning moliyaviy holati mablag‘larni 
joylashtirish va ulardan foydalanish hamda ularni shakllantirish 
manbalari bilan xarakterlanadi. Moliyaviy holatni aniqlash uchun 
quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi moliyaviy tahlil o‘tkaziladi: 
• moliyaviy holatning ekspres-tahlili (aktivlar va passivlar 
tarkibiy tuzilmasining, mol-mulk, zaxiralar va xarajatlar holatining 
tahlili); 
• moliyaviy barqarorlik tahlili; 
• XYuS balansi likvidligining tahlili; 
• faoliyatning moliyaviy natijalari tahlili; 
• rentabellik va ishbilarmonlik faolligi tahlili. 
XYuSning moliyaviy holati, shuningdek, moliyaviy resurslarni 
shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonlarini aks ettiruvchi 
ko‘rsatkichlar majmui bilan ham xarakterlanadi. Moliyaviy-xo‘jalik 
faoliyatining natijalari faqat XYuS ishchi va xizmatchilarining 
diqqat-e’tiborida bo‘libgina qolmasdan, xuddi shu holat xo‘jalik 
faoliyati bo‘yicha uning hamkorlari, davlat, moliya, soliq organlari 
va boshqalarning ham diqqat markazida bo‘ladi. Bularning 
barchasi XYuS moliyaviy holati tahlilini amalga oshirishning 
muhimligi va uning iqtisodiy jarayonlardagi ahamiyatini oshiradi. 
Moliyaviy tahlilning maqsadi quyidagilardan iborat: 
• moliyaviy holat ko‘rsatkichlarining o‘zgarishini aniqlash; 
• barqarorlikka ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni aniqlash; 
• moliyaviy holatning sifat va miqdoriy o‘zgarishlarini baholash; 
• ma’lum bir sana uchun XYuS moliyaviy ahvolini baholash; 
• moliyaviy holat o‘zgarishining asosiy yo‘nalishlarini aniqlash; 
• va boshqalar. 
Moliyaviy 
holat 
tahlilida 
XYuS 
tomonidan 
sotilgan 
mahsulotning rentabelligi, uning ishlovchi kapitali, moliyaviy 
barqarorligi, balansining likvidligi, to‘lov qobiliyati va kreditga 
layoqatligi aniqlanadi va ularga baho beriladi. 
XYuSning sog‘lom (normal) moliyaviy barqarorligi xususida 
quyidagi parametrlarni birgalikda olib qarab gapirish mumkin: 
• to‘lov qobiliyati (o‘z majburiyatlari bo‘yicha XYuSning 
barqaror hisob-kitoblarni amalga oshirish imkoniyati); 
305 
• Qanday baholar paritet baholar deb ataladi? 
• Yetkazib berish va sotish shartlariga ko‘ra baholarni qanday 
farqlash mumkin? 
• Qanday baholarga netto-baholar deyiladi? 
• Qanday ravishda aniqlanadigan baholar brutto-baholar deb 
ataladi? 
• Jahon baholari qanday baholardan iborat?
• Ichki firmaviy (transfert) baholar qaerlarda qo‘llaniladi? 
• Qanday baholar tabaqalashtirilgan baholar deb yuritiladi? 
• Qanday baho rezervlashtirilgan baho deyiladi? 
• Bahoning tarkibi va tarkibiy tuzilmasining mazmuni qanday, 
ularning tarkibiga nimalar kiradi? 
• Baholarni aniqlashning qanday konsepsiyalari mavjud?
• Bahoni hisoblash (aniqlash)ning “o‘rtacha xarajatlar va 
foyda” metodi o‘z asosiga nimalarni oladi? 
• Baholarni shakllantirishning “bozor nimani ko‘rsatsa”, 
metodining mohiyati nimada? 
• Bahoni zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlash asosida 
hisoblash metodiga xos bo‘lgan xarakterli belgilarni aytib bering. 
• Qanday hollarda baho chiqariladigan tovarning unikalligi 
(antiqaligi) asosida o‘rnatiladi?
• Preyskurant baholarning asosida nima yotadi?
• Bahoni aniqlashning raqobat savdolari orqali usuli qanday 
sharoitda qo‘llaniladi? 
• Qishloq xo‘jaligida baholarning qanday yo‘nalishlari 
rivojlanadi? 
• Baholarni shakllantirishga xarajatli yondashuv metodida 
asosiy tayanch nuqta sifatida nimalar qabul qilinadi? 
• Baholarni qimmatli shakllantirish baholarni qanday 
o‘rnatilishini taqozo etadi?
• XYuSlar marketing strategiyasining moliyaviy jihatlari 
nimalarni nazarda tutadi?
• XYuS faoliyat ko‘rsatishining mikromuhiti va makro-muhiti 
nimalardan iborat va ular o‘z ichiga nimalarni qamrab oladi? 
• XYuS tomonidan sotilishi mumkin bo‘lgan tovarlar bahosini 
asoslash, hisob-kitob qilish va o‘rnatish qanday ketma-ketlikda va 
faoliyat turlari bo‘yicha amalga oshirilishi maqsadga muvofiq? 

---

306 
• Talab, iste’moliy tanlov, taklif, muqobil ishlab chiqarish 
imkoniyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan omillar, nazorat qilinadigan va 
nazorat qilinmaydigan omillar nimalardan iborat?
• Yuqori baholar strategiyasi (“qaymog‘ini ajratib olish”)ning 
mazmuni nimada? 
• Past baholar strategiyasi qanday maqsadlarda amalga 
oshiriladi?
• Tabaqalashtirilgan baholar strategiyasi qanday amalga 
oshiriladi? 
• Imtiyozli baholar strategiyasining mazmuni nimada? 
• Elastik baholar strategiyasi nimalarni anglatadi? 
• Barqaror, standart (andozaviy), o‘zgarmaydigan baholar 
strategiyasini tushuntirib bering. 
• Yaxlitlanmagan baholar strategiyasi nimani anglatadi? 
• Yoppasiga (ommaviy) sotib olishlar bahosi va baholarni 
tovarning sifati bilan uzviy bog‘langanligi strategiyalarining o‘ziga 
xos bo‘lgan xususiyatlari nimalardan iborat?
• “Skonto” chegirma, progressiv chegirmalar, tovarlarning 
almashtirilishi yoki shu bilan bog‘liq bo‘lgan chegirma, eksport 
chegirmalari, funksional chegirmalar yoki savdo sohasidagi 
chegirmalar, 
maxsus 
chegirmalar, 
yashirin 
chegirmalar, 
konfidensial chegirmalar deyilganda nimalar tushuniladi? 
• Bozorni segmentlashtirishning mazmuni nimada?
• Raqobatning erkinlik darajasi va baholarni shakllantirishga 
bog‘liq ravishda bozorlarning qanday tiplari mavjud?
319 
• o‘z aylanma mablag‘larining summalarini aniqlash va 
ularning dinamikasiga ta’sir etuvchi omillarni bilish; 
• zaxiralar, xarajatlar va barcha aylanma aktivlarni 
shakllantirish qismi bo‘yicha moliyaviy barqarorlikni baholash; 
• moliyaviy barqarorlikning turi (tipi)ni aniqlash. 
O‘z 
aylanma 
mablag‘lari, 
zaxiralar 
va 
xarajatlarni 
shakllantirishning boshqa manbalari ko‘rsatkichlarining nisbatiga 
va zaxiralarning miqdoriga bog‘liq ravishda XYuSlar moliyaviy 
barqarorligining quyidagi tur (tip)larini ajratib ko‘rsatish mumkin: 
• absolyut moliyaviy barqarorlik; 
• sog‘lom (normal) moliyaviy barqarorlik; 
• beqaror moliyaviy ahvol; 
• inqirozli moliyaviy holat.