Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Taklif omillari mol yetkazib beruvchi-sotuvchi tomonidan 
tovarning taklif bahosini o‘rnatishga yordam beradi. Bu yerda 
bozorga taklif qilinayotgan tovarning umumiy soni va XYuS 
tomonidan bozorga yetkazib berilayotgan tovarning sonini (bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan boshqa mol yetkazib beruvchilarda shu tovarning 
zaxiralarini va XYuSdagi zaxiralarni qo‘shgan holda) bilish juda 
muhim. Undan so‘ng tovarni bozorda sotishdagi ishlab chiqarish 
va muomala xarajatlariga va shuningdek, tovarni ishlab 
chiqarishda foydalanilgan ishlab chiqarish omillari va ishchi 
kuchining bahosiga aniqlik kiritib olish kerak. Odatda tabiiy 
resurslar, kapital va mehnatning baholari cheklanadi. Davlat va 
ijtimoiy fondlarga soliqlar, aksizlar va boshqa to‘lovlar hamda 
ajratmalar, bojlar ajratiladi. Foyda va uning investitsiyalarga, 
rezerv va sug‘urta fondlariga, dividendlar va boshqa maqsadlarga 
taqsimlanishi aniqlanadi.
Muqobil ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan bog‘liq 
bo‘lgan omillar ham mavjud. Bu yerda gap XYuS ishlab chiqarish 
imkoniyatlaridan 
maksimal 
foydalanilganda 
mahsulotlarning 
maksimal 
almashuvchanligi, 
ya’ni 
mahsulotlarning 
ishlab 
chiqarish almashuvchanligi, shuningdek, muqobil texnologiya-
larning ham maksimal almashuvchanligi xususida ketayapti. 
Qisqasi, bu yerda ish barcha ishlab chiqarish omillarining (tabiiy 
resurslar, kapital, mehnatning) maksimal almashuvchanligiga 
borib taqaladi. Ana shular asosida muqobil chiqimlar atroflicha 
to‘liq aniqlanadi va bu holat baholarni shakllantirishda hisobga 
olinadi. 
Baholarni shakllantirishning XYuS tomonidan nazorat 
qilinadigan va nazorat qilinmaydigan omillari alohida ajratiladi. 
Birinchi guruhga kiruvchi omillarga XYuSning yuqori rahbarlik 
organlari 
va 
uning 
funksional 
xizmatlari 
tomonidan 
boshqariladigan omillar kiradi. Ikkinchi guruh esa XYuSning o‘ziga 
bog‘liq bo‘lmagan omillardan tashkil topadi. Iqtisodiyotning asosiy 
bo‘g‘inini bu omillarga moslashtirish o‘z faoliyatida nazorat 

---

298 
XYuS tomonidan sotilishi mumkin bo‘lgan tovarlar bahosini 
asoslash, hisob-kitob qilish va o‘rnatish quyida taklif etilayotgan 
ketma-ketlikda va faoliyat turlari bo‘yicha amalga oshirish tavsiya 
qilinadi: 
• tarkib topgan bozor, konyunktura va XYuS mahsulotining 
bahosini tahlil qilish; 
• baholarni o‘rnatish (belgilash) joriy amaliyotining strategiyasi 
va prinsiplarini ishlab chiqish; 
• kutilayotgan bozorni o‘rganish va rejalashtirilayotgan davr 
uchun talabni aniqlash; 
• raqiblarning tovarlari va baholarini tahlil qilish; 
• ishlab chiqarish hajmi va talabni qondirishning turli 
darajalarida taklif bahosi, ishlab chiqarish chiqimlari va tovarlarni 
sotish imkoniyatlarini aniqlash; 
• baholarni shakllantirishning qabul qilingan strategiyasi va 
prinsiplari amalga oshirilishining mumkin bo‘lgan variantlarida 
ishlab chiqarish va realizatsiya samaradorligini baholash; 
• baholarni o‘rnatish (belgilash) metodlarini tanlash; 
• sotiladigan tovarning bahosini tasdiqlash. 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ishlarni biznes-rejalashtirish va 
shu XYuS baholarini bashoratlash bilan bog‘liq bo‘lgan hisob-
kitoblar bilan almashtirmaslik kerak. Ba’zi bir o‘xshashliklar 
bo‘lishiga qaramasdan, biznes-rejani ishlab chiqish va asoslash 
XYuSning baho strategiyasini ishlab chiqish uchun zarur bo‘lgan 
barcha parametrlarni chuqur tasavvur qilishga imkon bersa-da, 
ularni bir xil deb qabul qilmaslik kerak. 
Bozorda baholarni shakllantirishning omillari orasida talab