Tanlangan asarlar

ic h -ich id an   k u y in a r d i.  A lim a n n in g   k o 'z   y o s h la ri,  u n in g  

ja v d i r a b   t i k ilib   t u r is h la r i  Q o s im g a   q a t t i q   t a ’sir  qildi 

s h e k illi,  h a q i q a t a n   ham   s h u n d a y   g a p   b o 'l d i m i ,  h a y to v u r , 

u  o t d a n   tu s h g a n   zah o ti:  « S iz la r  s ta n s iy a g a c h a   k u z a ta m iz  

deb   o v o ra   b o 'l m a n g l a r ,   o t a ,  balki  men  q a y t i b   q o lar- 

m an  -   t r a k t o r c h i ,   k o m b a y n c h ila r n i  b o 's h a t m o q c h i   b o 'l i b  

tu r is h ib d i.  B u y ru q   k elib   q o lsa,  u y l a r i n g g a   q a y ta r a m iz , 

d e y ish d i»   -   d e d i.  E ndi  o 'y la s a m ,  A lim a n n i  a y a b ,  bizni 

ay a b ,  s h u n c h a lik   a y tg a n   so'zi  ek a n .  S t a n s i y a n i n g   orasi 

ham   bir  k u n lik   y o 'l  em asm i,  q a y tis h n i  h a m   h iso b g a   ol- 

g a n g a   o 'x s h a y d i.  M en  d a r r o v   o 's h a   s o 'z g a   ish o n ib   q o 'y a  

q o ld im ,  u m id   q u r g ' u r   odam   b ila n   h a m is h a   b ir g a   ek a n . 

Biroq  k e y in c h a lik   Q o sim   b u la r n i  a t a y l a b   a y tg a n in i  bil- 

d im .  H a m m a m iz   ham   b ir d e k   b ild ik   c h o g 'i.

O r q a d a n   k e la y o tg a n   y o 'l o v c h i l a r d a n   o ld in r o q   o v u l- 

d a n   c h iq ib ,  k a t t a   y o 'l d a n   Q o s im n i  k u z a tib   b o r a y o tg a n i-  

m izda,  d a l a d a   is h la y o t g a n l a r n i n g   ham m asi  x a y r la s h g a n i 

y u g u r ib   k e lish d i.  A ra v a   h a y d a g a n ,  o 'r o q   o 'r g a n ,   x irm o n  

b o s t i r a y o t g a n l a r  

q o lg a n i 

y o 'q .  

Q o s im n in g  

k o m b a y n i 

ham  shu  o r a d a   b u g 'd o y   o ' r i b   y u r g a n   ek a n .  K o m b a y n n i 

t o ' x t a t i b   u n d a   i s h la y o tg a n la r   ham   y e tib   kelishdi.

-   T o ' g ' r i   a y ta s a n ,  T o 'l g ' a n o y . . .

-   H a,  q u t l u    d a la m ,  u s t a   j a n g g a   k e ta r d i  b o lg 'a s i 

b ilan   v id o la s h a d i,  d e y ish a d i.  Q o sim   ham   o 'z   k a s b in in g  

ustasi  e m asm id i.  Q o sim   o v u ld o s h la ri  b ila n   x a y r la s h a  

tu r i b ,  k o m b a y n g a   y a q in   k elib   t o 'x t a g a n d a ,   k a t t a   y o 'l 

to m o n g a   bir  q a r a b   q o 'y d i .   Q izil  b a y r o q   k o 't a r i b ,   a r a ­

v a d a ,  o t d a   k e l a y o t g a n l a r n i n g   oldi  m u y u lis h d a n   e n d ig in a  

k o 'z g a   ta s h l a n g a n   edi.  « O t a ,   u s h la b   tu r in g - c h i»   -   d eb  

S u v o n q u lg a   o t n i n g   jilo v in i  b era  solib,  Q o sim   k o m b a y n i- 

g a   q ic h a b   b o rd i,  s o 'n g   u n i n g   h a m m a   to m o n ig a   b ir   sid ra

8 8

k o 'z   y u g u r t i r i b   o ld i-d a ,  b ir d a n   u s tig a   s a k r a b   c h iq d i. 

« H a y d a ,  E sh o n q u l!  B o y a g id e k   h ay d a y v e r!  -   d e b ,  tra k - 

to r c h ig a   q ic h q ir d i.  E las-elas  e s h itilib   t u r g a n   m o to r   ovozi 

b ir d a n   b o r  q u v v a t i   b ila n   g u r i l l a b ,   s h a q ir la b   o 'r n i d a n  

q o 'z g ' a l g a n   k o m b a y n   o r t i d a n   so m o n ,  t o 'p o n   t o 'z g ' i t i b ,  

d o n n i  b ir   t o m o n g a   a j r a t i b ,   s h i t o b   b ilan   b u g 'd o y l a r n i  

o ' r a   b o s h la d i.  O ' s h a   p a y t d a   m e n in g   k o 'z im g a   s h u n d a y  

k o 'r i n d i m i ,  u  o d d iy g in a   k o m b a y n   em as,  b a lk i  q a n o tin i 

y o y ib ,  y e r  b a g 'i r l a b   u c h ib   b o r a y o tg a n   b a h a y b a t   с h o 'l 

b u r g u t i d e k   b o 'l i b   t u y u l a r d i .   S h t u r v a l n i   m a h k a m   u sh lab  

o lg a n   Q o sim   esa  b e tin i  iliq  s h a m o lg a   t u t i b ,   k o 'k r a g in i 

ke rib ,  k u l i b   t u r a r d i .   T r a k t o r c h i   ik k alasi  o 's h a   y e rd a  

n i m a l a r n i d i r   q ic h q iris h ib ,  s h o v q in   so lish ib ,  y a n a d a   tezla- 

t i b ,   t r a k t o r n i   m a y d o n   c h e k k a s id a n   q a y t a r a   solib  k e la y o t- 

g a n d a ,  q a r a b   t u r g a n   o d a m l a r   b ir   d a q iq a   h a m m a   n arsani 

u n u t i b ,   q u v o n c h   b ila n   k u z a tib   tu r is h a r d i.  A lim an   ham 

o 's h a n d a   hozir  a y rilish in i  u n u t g a n d e k   k o 'z la r i  p o rla b , 

o 'z ic h a   g 'u r u r l a n i b ,   q u v o n i b   t u r a r d i .   B a rid a n   ham   haligi 

q o 's h n im iz   O y s h a n i n g   bolasi,  o 's h a n d a g i   o ' n   u c h - o 'n  

t o 'r t l a r d a g i   B e k to sh ,  -   shu  k e z la rd a   k o m b a y n d a   som on 

t o r t a r d i ,   -   o n a n g   ay la n g u r,  k o m b a y n n in g   u s tid a   t u r i b  

Q o sim   b ila n   q u c h o q la s h ib ,  x a y r la s h s a   b o 'l a d i m i .  Q osim  

uni  q o 'l i g a   k o 't a r i b ,   b e t-u   b o s h id a n   o 'p k i l a b ,   en d i  sen 

o 'r g a n g i n   b u n i,  d e g a n d e k ,  s h t u r v a l n i   b o la n in g   q o 'l i g a  

tu t q a z i b ,  o 'r n i g a   q o lg a n   y o rd a m c h isi  b ila n   x a y rla sh d i- 

da,  k o m b a y n d a n   t u s h i b   k eld i.  E tim   j u n j i k i b ,   S u v o n q u l ­

n in g   tu n d a g i  g a p la r in i  esla b ,  a r a n g   tis h im n i  tis h im g a  

q o 'y i b   t u r d i m .   Y o 'l g a   q a ra s a m ,  a s k a rg a   j o 'n a y o t g a n l a r  

o v u l n i n g   y o n id a n   o ' t i b ,   y e t i b   k e lg a n   ekan.

S h u n d a y   q ilib ,  Q o s im n i  j o ' n a t i b ,   t o 'p l a n g a n l a r   h a m ­

m am iz  u  b ila n   x a y r la s h d ik .  A lim an im -ey ,  sen g a  ayon 

b o 'l g a n m i d i ,   k a t t a - k i c h i k d a n   t o r t i n m a y ,   n im a g a   s h u n c h a ­

lik  b  z l a b   o s i ld in g ?   « X a y r   e n d i,  A lim an ,  men  qay- 

t i b   k e la m a n ,  k o ‘ra s a n -k u ,  e r ta g a y o q   b o 's h a b   k e la m a n , 

y i g 'l a m a   b u n c h a ,  men  k e la m a n ,  k u tg in   m eni!»  -   deb  

Q o sim   o tla n is h   u c h u n   u zan g in i  u s h l a g a n d a ,  A lim an   y a n a  

c h o p ib   bo rib ,  b o 'y n i g a   osilib,  y osh  b o l a l a r d e k ,  q o 'l i d a n  

t o r t i b ,   b irp a s  t o ' x t a ,   d e b   y i la y v e r d i.  « B  lm a s a ,  b o ­

la m ,  anovi  y o 'l   b o 'y ig a c h a   k u z a tib   kel,  -   d ed i  S u v o n q u l 

k elin ig a .  -   Biz  s h u   y e r d a   q o la m iz .  O ' r t o q l a r i   u z a b   ket-

89

m asin,  Q o s im ,  bu  y o q q a   q a ra-ch i!»   U l a r   biroz  b ir-b irig a  

in d a m a y   t i k i l i b   tu r is h d i- d a :  « T u s h u n d i n g m i ? »   -   dedi 

S u v o n q u l.  « T u s h u n d im ,  o ta !»   -   dedi  Q o sim .  « B  lm a s a  

j o ‘па!»  S u v o n q u l  o tig a   m in ib ,  x irm o n   t o m o n g a   c h o p ib  

k e td i.  Q o s im   men  b ilan   x a y r la s h g a n d a :  « M a y s a lb e k d a n  

x a t   k elsa,  adresini  solib  y u b o r in g la r »   -   d e d i.  Q osim  

b ila n   A lim an   o tn i  y e t a k l a b ,  q o 'l   u s h la s h ib ,  k a t t a   y o 'l g a  

c h iq ib   o lg u n c h a   o r q a s id a n   q a r a b   t u r d i m .   A lim an   bora- 

b o r g u n c h a   u zan g ig a   osilib,  c h o p ib   b o r a r d i.  S h u n d a   Q o ­

sim  o t  u s tid a   tu r g a n c h a ,   x o t i n i n i n g   p e s h o n a s id a n   s o 'n g g i 

bo r  o 'p i b ,   sa m a n   y o 'r g ' a n i n g   b o sh in i  q o 'y i b   b e rg a n d a , 

u n in g   k e tid a n   c h a n g - to 'z o n   ic h id a   A lim an   q o 'l   silk ib  

y u g u r a r d i.

Ertasi 

k u n i 

k e c h q u r u n  

y a y d o q  

sa m a n  

y o 'r g ' a n i  

a ra v a s in in g   o rq a s ig a   b o g 'l a b ,   J a y n o q   s ta n s iy a d a n   o lib  

k eldi.

I ll

-   N ega  j i m i b   q o ld in g ,  T o 'l g ' a n o y ?

-   O ' s h a   yili  y a n a   n i m a la r   b o 'l g a n i n i   e s la y a p m a n .  H a y ­

t o v u r ,  kim   b ilsin ,  h a y o t  o g 'i r l a s h i b   k e tg a n id a n   o d a m la r  

c h o 'c h i b   q o lis h m a d im i.  U z o q la r d a   q i r g 'i n   b o 'l i b ,   q o n  

t o ' k i l i b   y o t g a n d a ,  b iz n in g   y o p is h g a n im iz   -   ish  b o 'l d i . 

Q o s im n in g   a y tg a n i  t o ' g ' r i   c h iq d i:  ish g a  q a n c h a l i k   y o p i­

r ilib   k irish sa k   ham   u r u s h n i n g   k a s o fa tid a n   e k i n - tik in la r n i 

o x irig a c h a   y i g 'i s h t i r i b   o lo lm a d ik .  K a r t o s h k a l a r   q o r   o s­

t i d a   q o lib   k e td i.  O v u l d a   k a t t a   k u c h   b o 'l g a n   e r k a k la r  

b irin -k e tin   s iy ra k la s h ib ,  a sk a rg a   k e tib   q o la v e rm a d im i. 

Q o lg a n im iz   e r t a d a n   k ec h g a c h a   u r u s h   n im a   b o 'l y a p t i  

e k a n   d e b   q u l o q   t u ta m iz .  O 's h a n d a g i   x a b a r l a r   k o 'n g i l g a  

ta s k in   b e ra rli  em as  edi,  k u tg a n im iz   p o c h ta c h i  b o 'l i b  

qoldi.

Q osim   j o ' n a b   k e t g a n d a n   keyin  k o 'p   o 't m a y ,   M a y ­

s a lb e k d a n   x a t   keld i.  B irinchi  x a t i d a   u:  o 'q is h d a g i  o 'z  

te n g q u r l a r i m   b ilan   a s k a rg a   c h a q ir ild im ,  h o z irc h a   sha- 

h a r n i n g   o 'z id a m iz ,  sizlar  b ila n   yu z  k o 'r i s h i b   x a y r la s h a  

o lm a g a n im g a   a c h in a m a n ,  b u n d a y   b o 'l a r i n i   kim  b ilib d i, 

g ' a l a b a   b ilan   q a y ts a k ,  tila g im iz   s h u ,  d e b d i.  Ikkinchi

90

xatida:  Novosibirsk  degan  shahardam an,  kom andirlik 

o 'qishiga  yuborildim ,  deb  suratini  ham  solib  yuboribdi. 

Suratingdan  aylanayin,  askarcha  forma  kiyib  tushgan 

ekan,  biram  yarashiqli,  sochini  orqasiga  tarab,  mang- 

laylari  keng,  qovog‘ini  xiyol  uygancha  tik ilib   turibdi. 

Tushim da  ham  o 'sh a   suratdagidek  ko'rinardi.  Aliman 

Maysalbekni  bir  m artagina  k o 'rgan  edi.  K o'k lam da, 

Qosim  uylanganda,  u  ikki  kunga  javob  olib  kelgan- 

di.  Q ayin  inisining  suratini  ko'rib,  Aliman:  «Bizning 

muallim  yigitga  o 'xsha gan  suluv  yigit  borm ikin,  ena? 

C him ildiqning  ortidan  yaxshi 

payqamagan  ekanman, 

tikilavergani  uyalgandim.  Endi  omon-eson  q ay tib   kelib 

o'zidek  bilimli,  o'z idek  suluv  qiz  olsa,  yarashib  tushar- 

di-da,  ena!»  -   der  edi.

Qish  kirguncha  shu  zaylda  bolalardan  ketm a-ket  xat 

kelib  turgani  uchun  yuragim  ancha-buncha  taskin  topib 

turdi!  K o'p  o 'tm ay ,  Qosimdan  front  tom onga  qarab 

j o 'n a b   ketdik,  degan  x abar  keldi.  Endi  qanday  b o'lar 

ekan, 

degan  o'y-xayol  sira  yodim dan  ko'tarilm asdi. 

Bu  orada  Suvonqulni  ham  qayta-qayta  harbiy  komis­

sariatga  chaqirib,  komissiya  qilib  qoldi.  Bir  tom onda 

esa  brigadirlik  tashvishi,  sira  tinim   y o'q.  Bu  qanaqa 

b o'ldi  ekan,  demak,  Suvonqulni  ham  olib  ketadiganga 

o 'xsha ydi,  endi  qanday  qildik,  deb  yursam,  bir  kuni 

chindan  ham  askarga  olishlikka  povestka  kelibdi.  Uni 

eshitib,  yuragim  qinidan  chiqqudek  bo'ldi.  Xirmonda 

b u g 'd o y n in g   qoldig'ini  tozalab  yotgandik. 

Panshaxa- 

ning  sopidan  ushlab  xayol  surib  turgan  edim,  Suvonqul 

chopib  kelib,  o td a n   tushdi-da,  yur  uyga,  tayyorgarlik 

k o 'raylik,  dedi.

M ingashib  yurayin,  desam,  y o 'q   otni  sen  mingin, 

men  yoningda  y u rib  gaplashib  borayin,  dedi.  Bunday 

p ay tlard a  odam  so'zlashishga  so'z  ham  topolmay  qola- 

diganga  o'xshaydi,  ay tadiga n  gapning  bari  ichda  qolib, 

jim gina  kelaverdik.  Q ora  b u lu tla r  osmonni  qoplab,  Sariq 

Yoyiq  tom ondan  turgan  muzdek  shamol  qorni  uchqun- 

latib,  bo 'ro n g a  aylan tirg u d e k   bo 'lib ,  goh  zo'rayib,  goh 

pasayib  turdi.  Atrofim ga  qarasam,  jonim   tu tash g an   deh­

qon  dalam,  sen  ham  yalang'och  qolib,  kimsasiz,  unsiz 

tum shayib  turgan  ekansan-.

91

-   Ha,  T o 'lg 'a n o y ,  qish  bosib,  tanam   muzlab,  sovuq- 

dan  qorayib,  mening  ham  yolg'izsiragan  g 'a m g in   kunim 

edi.

Suvonqul  ustma-ust  g u g u rt  chaqib  papiros  tu ta ta rd i. 

Bir  v aq t  shamoldan  qochib,  o tning  panasiga  o 'td i- 

da,  papirosini  t u t a t a r   ekan,  mening  q o 'lim d an   ushlab: 

«S ovqotdingm i?»  -   deb  sradi.  U  o 'sh a n d a  bir  nima 

demoqchi  bo'ldi,  balki,  bolalarimiz  urushda,  mana  endi 

men  ham  urushga  ketyapm an,  qanday  bo'ladi,  qanday 

qo'yadi, 

ko'rishamizmi, 

yo'qm i, 

shuncha 

yil 

issiq- 

sovug'imizga  chidashib,  birga  yashadik  -   rozi  bo'l, 

ta q d ir  shu  ekan,  qanday  qilamiz  omon-esonlikni  tilay- 

lik,  demoqchi  bo'ldim i,  kim  biladi.  H aytovur,  boshini 

k o 'ta rib ,  meni  ham  ayab,  ham  suyib,  lablarini  tishla- 

gancha  uzoq  tik ilib   qoldi.  Soqol-mo'yloviga  endigina 

oq  oralay  boshlaganini  o 'sh a n d a   sezdim.  O ',   xosiyatli 

dalam,  mening  boshimga  tushgan  yaxshi-yom onliklarning 

bariga  shohid  b o ‘lding-a...

-   Ha,  T o 'lg 'a n o y ,  sening  b utkul  um ring  shunday 

o 'tdi.

-   Suvonqul  ikkovimizning  o'sha  d alad a  qo'shilib, 

yigirma  ikki  yil  mehnatimiz  bilan,  halol  peshona  teri- 

miz  bilan  unib-o'sib  um r  surganim iz  o 'sh a   zamon  ko'z 

o'n g im g a  keldi.  U m r  yo'ldoshim dan  shu  holda  ajrala- 

man  deb  o'y laganmidim .  Kechagina  o 'ro q q a   tushgan 

birinchi  tu n d a   xuddi  shu  y o'l  bilan  mingashib  borayot- 

ganimizni  eslab,  ovulga  kiraverishda  yoshlarning  yangi 

ko'chasi  boshlangan  b o 'yicha  qolib  ketganligini,  Qosim 

bilan  A lim anning  chorbog'ida  uyulib  yotgan  g 'is h t  bi­

lan  toshni  ko'rib,  o tning  yoliga  tashlanib,  o'ksib-o'ksib 

y ig 'la b   yubordim. 

Suvonqulning  zehni  g 'o y a t  o 'tk ir  

edi.  M ening  nimani  o 'y la b   kelayotganim ni  bilib  oldi. 

«Yilasang,  hozir  y ig 'la b   ol,  T o 'lg 'o n ,  biroq  bundan 

keyin  el  ko'zi  oldida  y ig 'la b   yurm agin,  -   dedi  u.  -   Sen, 

T o 'lg 'a n ,  Aliman  bilan  Jay n o q q a g in a  bosh  bo'lm ay, 

mening  o 'rn im d a  ham  brigadir  b o 'lib   qolasan,  bu  ishga 

sendan  boshqa  layoqatli  hech  kim  qolgani  y o 'q   ovulda». 

«Shunday  p ay td a   b o 'lm a g 'u r  so'zingni  q o'y,  Suvonqul, 

keragi  y o 'q ,  brigadirligingni  nima  qilam an,  men  kimga 

brigadirlik  qilaman!»  -   deb  yig'layverdim .  S hunday

92

desam  kechqurun  chindan  ham  kolxozning  idorasiga 

chaqirib  qolishdi.  F ro n td an   q o 'li  yarador  b o 'lib   kelgan 

yangi  raisimiz  Usenboy,  Suvonqul,  yana  ikkita-uchta  oq- 

soqol  kishilarimiz  o'tirish ib d i.  « T o 'lg 'a n o y   yanga,  nima 

bo'lsa  ham  belingizni  mahkam   b o g'lab,  ko'pchilikning 

topshirig'ini  bo'y ningizga  olasiz.  Ayol  kishi  bo'lsangiz 

ham,  yer-suvning  tilini,  elning  sharoitini  sizdan  yaxshi 

biladigan  odam  y o 'q .  Suvonquldek  brigadirimizni,  zaxar 

y utib,  achchiq  chaynab,  urushga  yuborib  turganim izda, 

uning  ishongan  kishisi  -   sizga,  biz  ham  ishonamiz.  Za- 

m onning  qandayligini  o'zingiz  ko'rib-bilib  turibsiz.  E r­

tad an   boshlab  ishga  kirishing,  T o 'lg 'a n o y   yanga»  -   deb 

q a t ’iy  gapirdi  Usenboy.  Boshqa  oqsoqollar  ham  shunday 

deb  m aslahat  berishdi.  Qisqasi  -   brigadir  bo'lishga 

ko'ndim .  K o'nm ay  iloj  qancha.  S hunday  qilganim  ham 

bir  tom ondan  m a ’qul  bo'lgan  ekan  -   Suvonqulim- 

ning  eng  oxirgi  iltimosi  shu  emasmidi:  keta-ketguncha 

ko 'p n in g   g 'a m in i  yegan  bechoram-ey,  tun i  bilan  qo'sh 

haydashga  hozirdan 

tayyorla na  ber, 

ot-ulovni 

yem- 

xashakka  to 'y g 'iz ,  omoch- bo ‘ у in tu ru g  ‘ ingni  to 'g 'r ila b , 

re mont  qilib  q o'y,  falonchining  bola-chaqalariga  qiyin 

bo 'ld i,  berigi  q o 'sh n ilar  esa  qari-qartang,  ko'z-quloq 

b o 'lib   yur,  uni  unday  qil,  buni  bunday  qil,  deb  gapirib 

o'tird i.  T ashqarida  to n g   o tguncha  tinm ay  shamol  guvul- 

lab,  qor  y o g 'ib   chiqdi.

Suvonqulni  ham  k a tta   y o 'lg a   kuzatib  qo 'y d ik .  O 'z i 

qatori  bir  ta la y   kishilar  bilan  aravaga  tushib,  to 'p g a   ara­

lashib  ketdi-qoldi.  O 'sh a n d a g i  sovuqning  shashtini-yey, 

yuzlarni  yorib  yuboray  derdi-ya...

-   O 's h a   kuni  sen  Suvonqulni  kuzatib  q ay tib   kelayot­

gan ingd a,  qayta-qayta  orqangga  qarab,  q a ttiq   yig'lading, 

T o 'lg 'a n o y .

-   Ha,  ona-Yerim,  o 'sh a   k u ndan  boshlab  raisimiz 

Usenboy  aytgandek,  belni  mahkam   b og'lab  otga  minib 

brigadirlik  ishiga  kirishdim.  Endigi  b rigadirlarning  ham 

ishi  oson  emas-u,  lekin  u  kezlarda  tam om ila  turgan- 

bitgani  azob  edi.  Ishga  yaroqli  erkaklardan  hech  kim 

y o 'q ,  hammasi  urushga  ketgan,  qolganlari  qiz-juvonlar, 

yosh  bolalar,  qari  kishilar.  T opgan-tutganim izni  frontga 

yuborib  tu rd ik .  A ravachalarning  g'ildiragi  y o'q,  xo-

93

m u t-b o ‘y in tu ru q la r  ishdan  chiqqan,  ustaxonada  ko'm ir 

o'rn ig a  soy  bo'yidagi  o 'tin la rn i  yoqib,  bosqonni  bir 

am allab  ishlatib  tu rdik.  Elning  turm ushi  kundan  kunga 

og'irlashib  borardi.  S hunday  bo'lsa  ham,  kolxozda  ishni 

to 'x ta tm a y ,  te b ra tib   tu rish n in g   payida  b o 'ld ik .  Hozir 

o'ylasam,  birovga  yaxshi,  birovga  yomon  gapirib,  kolxoz 

deb  yurib,  k o 'p   ishlar  boshdan  o 'tg a n   ekan,  biroq  el 

uchun,  uning  ozib-to'zsa  ham  el  b o 'lib   tu r a   berganligiga 

joningni  sadaqa  qilsang  ham  arziydi.  O 'sh a n d ag i  ayol­

lar -   hozir  kampir,  yosh  bolalar  -   besh-oltitaning  otasi, 

u  kunlarni  u n u tib   ham  yuborishgandir,  biroq,  men  u lar­

ni  k o 'rgan  sayin,  ko'z  oldimda  o'lm as-o'chm asdek  u lar­

ning  o'shandagi  hayoti  gavdalanadi,  och-yalang'o ch  yurib 

kolxozda  ishlaganlari,  orzu  o'yi  -   borlig'i  toshga  ta m g 'a  

bosgandek  ko'ksim da.  Men  o'zim  ham  qanday  ahvolda 

edim, 

shunday 

bo'lsa 

ham, 

yiqilib-surilib, 

brigadir 

bo 'lib   yurganim ga  hech  qachon  o'ksinm aym an.  T o n g - 

azonda  kolxozning  saroyiga  yetib   borib  har  birini  ishga 

chaqirib,  shu  bilan  kechgacha  o tdan  tushm ay  el  yot- 

guncha  idorada  kundalik  majlisda  o 'tirib ,  ko'p ch ilik n in g  

ishi  bilan  alaqsib  yurgan  ekanman.  Mayli,  b a ’zan  joni 

achiganidan  b a ’zi  birovlar  gapimga  quloq  solmay,  meni 

so'kkan  kunlari  ham  bo'ldi,  bunday  p aytda  Aliman  bi­

lan  Jay n o q ,  o'z  bolalarim   emasmi,  ularga  tinim   bermay 

kun-u  tu n   ishga  hayday  berdim.  S hunday  qilganimga  ham 

koyinmayman,  bo'lm asa  ne  b o 'lm a g 'u r  o'y-xayollarga 

berilib  ketardik.  Bir  uydan  qatorasiga  uch  kishi  urushga 

ketib  o'tirsa,  o'y lan m ay   bo'ladim i.

-   Rost,  T o 'lg 'a n o y .  Sen  o 'sh a n d a   men  bilan  so'z- 

lashishdan  qochayotgandek,  doim  chopib,  allaqayyer- 

larda  shoshilib,  xalloslab  yurarding.

-   S hunday  qilm aslikka  ilojim  bormidi,  sirdoshim 

ona-Yer.  F rontga  ketdim   degani  b o'yicha  bir  yarim  oy 

chamasi  Qosimdan  x abar  kelmay  tu rd i.  Aravasi  bilan 

stansiyaga  qatn ab ,  Jaynoq  sayog'im  uyda  y o 'q   bo'lsa, 

Aliman  ikkimiz  harna  bo'lsa  ichimizda  saqlab,  Qosim 

haqida  gaplashishdan  qo 'rq q an d ek ,  ko'zimiz  bir-biriga 

tushganda,  boshqa  bir  b o 'lar-bo'lm as  tirikchilik  haqida 

gap  ochib,  yosh  boladek  bir-birimizdan  so'rashga  oshi- 

qamiz.

94

Q ishning  o 'rta la rid a ,  ayozli  k u nlarning  birida  usta­

xonada  o tlarni  ta q a la tib   yurardim,  sizga  shoshilinch 

telegram m a  kelibdi,  deb,  rais  allaqa nday  qog'ozni  olib 

chopib  keldi.  «Q  y,  voy  u  nim ang?»  -   deb  yuborib- 

man.  «Voy,  T o 'lg 'a n   yanga-yey,  qo 'rq m a n g ,  yomonlik- 

ning  beti  qursin,  bul  telegram m a  M aysalbekdan  ekan, 

Novosibirskdan  yuboribdi,  beriroq  keling!  -   dedi  Usen­

boy.  -   Hozir  to 'x ta m a y   stansiyaga  jo 'n a n g ,  o'g 'lin g iz 

shu  ikki  k u n ning  ichida  o'zimizning  stansiyadan  o 't a r  

ekan,  uchrashib  qolay,  debdi.  O tla rg a   yem-xashak  sol- 

dirib,  aravani  ta y in la tib   qo'ydim .  T o 'lg 'a n o y ,  yanga, 

kechikmay  j nanglar!»  -   deb  qoldi.  Suyunganim dan 

nima  qilarimni  bilmay,  halloslab,  ustaxonada  nari-beri 

yugurib,  undan  shoshib  uyga  jo 'n ad im .  Ishning  oldi- 

ketini  surishtirm ay,  aytganim   faqat:  «Maysalbegim   kutib 

olsin,  debdi!  Maysalbegim  kelsin,  debdi!  Seni  k u tib  

olm aganda,  kimni  k u tib   olaman,  aylanib  ketay,  o'g 'lim , 

talp in ib   uchgan  qushdek  yayov  yugurib  borarman!»  -  

deb,  o'zim   bilan  o'zim  so'zlashib,  qahraton  ayozda  hal­

loslab,  terlab-pishib  kelaverdim.  A-а,  o 'sh a n d a   men 

q u rg 'u r,  hushim  o'z im ga  kelib,  Maysalbegim   qay  taraf- 

dan  o 't a r   ekan,  deb  o'ylam abm an.  Nari-beri  kuymanib, 

Maysalbegim  o 'rto q la ri  bilan  uyning  ovqatidan  to tib  

ketsin,  deb,  bo'g'irsoq,  yupqa,  g o 's h t  pishirib,  o'sha 

kuniyoq  Aliman  ikkimiz  aravaga  tu shib  j o 'n a b   qoldik. 

Avval,  Ja y n o q   bilan  borsammikin,  deb  o 'y la n ib   turdim . 

Shunday  desam,  Ja y n o q n in g   o'zi:  « Q o 'y ,  ona,  Aliman 

borsin,  men  uyda  qolayin.  M enga  q araganda  Alimanning