Танланма хатоси ва танлармалар сонини аниқлаш. Танланма натижаларини бош тўпламда акс эттириш

Танлама тўплам учун ҳисобланган бирон бир белгининг салмоғи – танлама тўплам салмоғи ва бу w ҳарфи билан белгиланади.
Салмоқ даражаси:
Бош тўплам учун :

ва
Танлама тўплам учун :

кўринишидаги формула орқали аниқланади
бу ерда:
– N₁ – бош тўпламдаги ўрганилган бирликлар;
- m - танлама тўпламдан ўрганиш учун олинган бирликлар.
Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, танлам кузатиш маълумотлари билан бош тўпламни тавсифлаш уларнинг умумлаштирувчи кўрсаткичлари орқали амалга оширилади. Бунинг учун танлама бош тўпламнинг барча муҳим хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган бўлиши керак. Агарда, танламада бош тўпламнинг муҳим хусусиятлари намоён бўлса, у ҳолда у ваколатли (репрезентатив) дейилади.
Танлама қанчалик ваколатли бўлишидан қатъий назар, бош ва танлама кўрсаткичлар ўртасида доимо тафовутлар бўлади. Чунки бош тўпламда танламага киритилмаган бошқа бирликлар ҳам бордир. Ана шу тафовутлар танламанинг ваколатли (репрезентативлик) хатолари дейилади. Бу хатолар:
- ҳам ўртача учун – =
- ҳам салмоқ учун – =
аниқланиши мумкин.
Масалан, ширкат хўжалигида йил давомида 200 та ишчи ишлаган, уларнинг ўрта ойлик иш ҳақи даражаси эса 13600 сўмни ташкил этган бўлсин.
Танлама кузатиш учун тасодиф ҳолда 40 ишчи олинди ва уларнинг ўртача ойлик иш ҳақи даражаси 13800 сўмни ташкил этган бўлса, у ҳолда:
= сўмни ташкил этади.
Агарда, 200 та ишчининг 128 тасини (N₁), шу жумладан, танлама тўпламда 26 тасини хотин-қизлар ташкил этган бўлса, у ҳолда:
p=N₁: N = 128:200=0,64 ёки 64,0% ни хотин-қизлар ташкил этади.
= m:n = 26:40=0.65 % ёки 65,0 % ни хотин-қизлар ташкил этади.
ни ташкил этади.
Ваколатли танлама хато – танлама ва бош тўплам кўрсаткичлари ўртасидаги фарқдан иборат бўлиб, фақат ўзига хос хато бўлиб, бу хато фақатгина танлама кузатишда ўз аксини топади. Бу хатолар 2- хил кўринишда бўлиши мумкин: