Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Usmînlilàr 
impåriyasining tàshkil tîpishi bilàn yakunlànadi.
Usmînli turklàr g‘àlàbàlàrining îmillàri. Usmînli turk-
làr qudràti yaõshi tàshkil etilgàn îtliq và piyodà qo‘shin, 
làshkàrbîshilik õusu 
siyatlàrigà egà sultînlàr, hukmdorga 
sadoqatli yanichàrlàr piyoda qo‘shinining mavjudligidà edi. 
Usmînlilàr îtliq qo‘shinni kuchàytirishgà àlîhidà e’ti-
bîr qàràtganlàr. Qo‘shinning hàr bir suvîriysigà yetarlicha 
dàrîmàd kål 
tiràdigàn yer-mulk –
 tumîri bårilgàn. Bu yer-
lar fàqàt turk 
làrgà và hàrbiylarga õizmàtdà bo‘lgàn pàyt-
idà tàqdim etilgàn. Natijada otliq qo‘shin soni 150 ming 
suvoriygacha yetgan.
Sultîn Yevropadàgi eng yaõshi piyodà qo‘shingà hàm 
egà edi. XIV àsrning o‘rtàlàridàn àsirgà îlingàn sîg‘-
lîm và bàquvvàt õristiàn bîlàlàridàn sultînning shàõsiy 
gvàrdiyasi jàngchilàri tàshkil etilgàn. Yillàr o‘tib bîlàlàr 
o‘z tilini và dinini unutib, sultînning sîdiq ya ni chàr làrigà 
àylàngàn. Usmînli turklàr sultîni jànggà hàmishà o‘zining 
sîdiq yanichàrlàri bilàn kirgàn. Îilàsi, bîyligi, mîl-mulki 
bo‘lmàgàn yanichàrlàr sultîn uchun jînini hàm àyamàgàn. 
Ulàr jànglàrdàgi g‘àlàbàlargà kàttà hissà qo‘shgànlàr. Turk 
qo‘shinigà shuhràt kåltirgàn làshkàrbîshi và jàngchilàrning 
ko‘pchiligi yanichàrlàr orasidàn chiqqàn.

---

125
V BOB. OSIYO, AMERIKA VA AFRIKA XALQLARI
1. Usmînlilàr dàvlàti qàchîn tàshkil tîpgàn?
2. Turklàrning Bîlqîn yarimîrîlidàgi istilîlàrini gà-
pirib båring.
3. Vizàntiya impåriyasining qulàshi sàbàblàrini ko‘r-
sàting.
4. Usmînlilàr dàvlàti qudràti îmillàrini àytib bå 
ring.
36-§. MO‘G‘ULLAR DAVLATI
Ijtimoiy tuzum. Mo‘g‘ul qabilalari qadimdan Janubiy 
Sibir, Manchjuriya va Mo‘g‘uliston 
hududlarida yashab kelgan. Ularning 
ko‘pchiligi ko‘ch 
manchi chorvachilik 
bilan shug‘ul 
langan, o‘r 
monda yasha-
gan ayrim urug‘lar ovchi 
lik va ba-
liqchilik bilan kun ke 
chirgan.
Mo‘g‘ullar hayotida qadimgi 
udum 
lar, diniy tasavvurla 
rida esa 
ajdodlar ruhiga sig‘inish, sho 
monlik 
e’ti 
qodlari yaxshi saqlanib qolgan.
Lekin XII asrning ikkinchi yar-
midan boshlab mo‘ 
g‘ullar ijtimoiy 
munosabatla 
rida yangi xususiyat – 
mulkiy taba 
qalanish kuchaya boshlaydi. Urug‘chilik ja-
moalari alohida ko‘ch 
manchi xo‘jalik – ayllarga bo‘linib, 
har bir ayl endilikda o‘z xo‘jaligi – chorvalarining egasi-
ga aylanadi. Urug‘-qabilalarda boy xonadonlar, bo‘lajak 
mo‘g‘ul zo 
dagonlari shakllana boradi. Aksari urug‘ bosh-
liqlari no‘yonlar o‘z urug‘doshlaridan navkarlar olib harbiy 
bo‘linmalar tu 
zadilar. Mulkiy tabaqalanish sharoitida ha-
yotning o‘zi ularni harbiy qabila ittifoqlariga birlashishga 
maj 
bur qiladi; ularni xonlar boshqaradi. Kuchli qabila 
ittifoq 
lari o‘zlariga tobe etilgan qo‘shnilardan boj-to‘ 
lovlar 
olib turishadi.