Tarix va yuridik fakulteti «arxeologiya va buxoro tarixi» kafedrasi

356 Қўқон хонлигининг маъмурий-бошқарув тизими. 44-б.
357 Набиев Р. Из истории Кокандского ханства (Феодальное хозяйство Худоѐрхана). –Т.: Фан, 1973.
С.29.
167
xonligining mustaqilligi uchun kurash boshlagan siyosiy kuchlar
tomonidan bu vaqtda Talasda bо‗lib turgan Hojibekning о‗g‗li
Sheralixon xonlik taxtiga taklif etiladi. Xonlikda buxoroliklarga
qarshi kurash kuchayib ketadi, Ibrohim dodxoh va uning ukasi Isxoq
Xо‗jand orqali Buxoroga qochadi. Qо‗zgolonchilar tomonidan
Hojibekning о‗g‗li Sheralixon Qо‗qon xoni deb e‘lon qilinadi.
Sheralixon taxtga о‗tirish bilan shaharning mudofaa tizimini va
mudofaa devorlarini mustahkamlashshga farmon beradi. 1842 yil
kuzida Nasrullo Qо‗qonni egallash maqsadida katta qо‗shin bilan
Qо‗qonga keladi. Qо‗qonliklar unga qarshi qattiq qarshilik
kо‗rsatadilar va qamal chо‗zilib ketadi. Bu orada esa Xiva xonligi
qо‗shinlarining Buxoro amirligi hududlariga hujum haqida habar
keladi va Nasrullo qamalni tо‗xtatib ortga qaytishga majbur bо‗ladi.
Qо‗qonni himoya qilishda katta jonbozlik kо‗rsatgan Musulmonqul
qipchoq mingboshi unvoniga sazovor bо‗ladi. Davlat boshqaruvida astasekin qirg‗iz va qipchoqlarning mavqei ortib boradi va ayni vaqtda
markaziy hokimiyat uchun ular о‗rtasidagi kurashlar ham keskinlashib
boradi, shunga qaramay, 1845 yilgacha xonlikda nisbatan bir oz
tinchlik hukm suradi. Xonlik tarkibidan chiqib ketgan viloyatlar va
bekliklarda qaytadan xonlik hokimiyati tiklanadi.
1845 yil yozida Olimxonning о‗g‗li Murodbek Sheralini taxtdan
tushirish maqsadida Buxoro amiri qо‗shinlari yordamida Qо‗qonga
bostirib keladi. Musulmonqulning shaharda yо‗qligi sababli mahalliy
ayonlar tomonidan qо‗llab quvvatlangan Murodbek Sheralixonni
о‗ldirib, taxtni egallaydi. Kо‗proq qirg‗izlar tomonidan qо‗llab
quvvatlangan Murodxonning taxtga chiqqanligidan norozi bо‗lgan
Musulmonqul esa О‗shda kо‗tarilgan qirg‗izlar qо‗zg‗olonini bostirib,
bu vaqtda Namangan hokimi bо‗lib turgan Sheralixonning
о‗g‗illaridan biri Xudoyorxonni Andijonda Qо‗qon xoni deb e‘lon
qiladi. darhol qо‗shin bilan Qо‗qonga qaytib keladi va bor - yо‗g‗i о‗n
bir kun taxtda о‗tirgan Murodbekni taxtdan tushirib, qatl qiladi358.
Sheralixonni taxtdan olib, о‗ldirilishiga sababchi bо‗lgan ulamolar va
358 Қаранг: Зиѐев Ҳ.З. Қўқон хонлиги (катта мақола). http://shosh.uz; Эшов Б. Ўзбекистонда давлат ва
маҳаллий бошқарув тарихи. Тошкент, ―Янги аср авлоди‖, 2012. 361-б.
168
ayonlar – Zokirxо‗ja shayx ul-islom, domla Holmuhammad rais,
domla Xо‗jamquli a‘lam, Sulaymonxо‗ja, shahar va zamindor
ashroflardan Raxmatilla dodhox, Sotiboldi dodhox, Oxun dodhox,
Muhammadkarim xalfa va boshqalar Musulmonqul tomonidan qatl
ettiriladi359.