Tarixi muhammadiy

ZOTIR-RIQO’ G‘AZOTI 
Voqea shundog‘ erdikim, shu yilning Rabiul-oxir oyida Rasulullohga xabar yetdi. Najd 
ahllaridan Bani Muhorib, Bani Sa’laba boshliq bir necha qabilalar birlashib, Rasulullohga 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
146
qarshi urush ochmoqchi emishlar. Buni onglashlari bilan bularga qarshi tayyorgarlik 
ko‘rib, yetti yuz kishilik qo‘shin tuzib, safarga chiqdilar. Bu navbat Hazrati Usmon 
Madinaga voliy qo‘yilgan edilar. 
Bir necha kun yo‘l yurishib, dushman yeriga kirgandin so‘ng, ko‘rdilarkim, xotun-
bolalardin boshqa hech kim qolmabdur. Ular askarning kelishini anglab, qo‘rqqanlaridan 
ulgurolmay, xotun-bolalarini qoldirib, tog‘ boshiga tarqalib qochmish edilar. Barcha 
qolganlari Islom askarlari tomonidan asir olindi. Buni onglashib qochganlar nomus 
qilg‘anliklaridan yig‘ilishib, yana urushmoqchi bo‘ldilar. Asir olingan xotunlardan birining 
eri bu ishga qattiq g‘azablanib, qasamyod qilib aytdikim: 
— Yo Muhammadni, yoki aning askarlaridan bir necha kishini o‘ldirmaguncha qaytib 
kelmagayman, — dedi. 
So‘ngra bu ishni ijro qilmoq uchun Rasululloh tushgan manzilga qarab jo‘nadi. Islom 
qo‘shini kelib, shu kechada bir jilg‘a og‘ziga qo‘ngan edi. Shul tun havo buzilib, qattiq 
bo‘ron chiqdi. Rasululloh ikki kishini qo‘shimcha qorovul qo‘ydilar. Alarning birisi Ammor 
ibn YOsir, ikkinchisi Ubbod ibn Bishr edi. «Bu kechani ikkiga bo‘laylik, oldingi yarmida 
men qorovul bo‘lib turay», deb yo‘ldoshi Ammor ibn YOsirni uxlatib, o‘zi namozga qoim 
bo‘ldi. Shu orada qasam qilib, dushman tarafidan chiqqan kishi jilg‘a oldiga kelganida 
payqab qarasa, yiroqdin bir kishi qorasi ko‘rindi. Bu esa dushman qorovuli bo‘lgay, deb 
darhol nishon olib sadoqdin unga o‘q otdi. Bu kishi mashhur merganlardin bo‘lganlikdan, 
otgan o‘qi xato qilmay, namoz o‘qib turgan Ubbod ibn Bishrga to‘g‘ri kelib tegdi. 
Namozni buzmay, o‘qni sug‘urib tashlab, yana namozini davom ettirdi. Dushman esa, 
otgan o‘qi tegmadi xayol qilib, yana ikki marotaba o‘q uzdi. Bu otilgan o‘qlar barchasi 
xato qilmay tekkan bo‘lsa ham, lekin jon yeriga tegmagan bo‘lgan uchun namozini 
buzmadi. Namozdin bo‘shagandin so‘ng ko‘rdikim, jarohat o‘rnidan qon oqishi ziyoda 
bo‘lmishdur. Darhol Ammor ibn YOsirni uyg‘otdi. Ul ko‘rib: 
— Ey birodar, birinchi o‘q tegishi bilan nechun meni uyg‘otmading, buning sababi nedur? 
— deb so‘radi. 
Anda ul aytdi: 
— Namozga turib, Kahf surasini boshlagan edim, lazzatlanib o‘qib yotganimda bir o‘q 
kelib tegdi, uning lazzatidan uch o‘q kelib tekkuncha Qur’onni to‘xtatib, namozimni 
buzishga ko‘nglim unamadi. Agar Rasulullohning topshirgan xizmatlariga xalal yetishidan 
qo‘rqmasam edi, jonim chiqib ketguncha namozimni buzmagan bo‘lur edim, — dedi. 
Iymon haqiqati bilan kishi ko‘ngliga o‘rnashur bo‘lsa, bandani bundin ham yuqoriga 
darajalarga yetkuzishida shubha yo‘qdur. Din ishlarini har kim o‘zi tatimaguncha uning 
lazzatini tushuna olmaydi.  
Ey Rabbim, Habibiming hurmatidin bizlarga ham shundoq iymonni nasib qilgaysan. 
Omin! 
Shundoq qilib, Ammor ibn Yosir uyqudin uyg‘onib turgan edi, o‘q otgan dushman ko‘ziga 
tun qorong‘usida tikka turgan kishi o‘ltirgan bo‘lib ko‘rindi. «Mening otgan o‘qlarim 
tegmaganga o‘xshaydi, endi ul meni qoraga olib, o‘q otgali o‘ltirdi», deb xayol qilib, 
orqaga qochdi. Shu bilan qochgan kishi o‘z qo‘shiniga qo‘shilib, asir tushgan xotun-
bolalarini ajratib olish uchun Islom askarini o‘rab, urushmoqqa keldilar. Har ikkala 
tomon askari bir-birlariga yaqinlashib qoldilar. Mana shu holda asr namozining vaqti 
kirgan edi. Rasululloh ehtiyot yuzasidan Havf namozi o‘qidilar. Bu namozni o‘qish Qur’on 
oyati bilan sobitdur. Buni o‘qish tartiblari mas’ala kitoblarida ochiq yozilganlikdan, bu 
o‘rinda aytib o‘ltirishni lozim topmadik. Rasululloh namozdin bo‘shagunlaricha, 
dushmanlar hujum qilishga jur’at qilisholmay, qarashib turdilar. So‘ngra ko‘ngillariga 
qattiq qo‘rqinchlik tushib, urushmoqqa toqatlari bo‘lmay, tarqalib qochdilar. Islom askari 
ham urush-talashsiz bir qancha o‘lja olishib Madinaga qaytdilar. 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
147
Shu qaytishlarida bir mo’jizalik voqea paydo bo‘ldi. Shundoq erdikim, qalin tikan 
daraxtlik bir manzilga kelib tushgan edilar. Yoz mavsumi bo‘lib, kun issig‘i nihoyatiga 
yetgan edi. Butun askar soya joy izlashib, daraxtlar tublariga tarqaldilar. Shu orada 
payg‘ambarimiz o‘zlari ham yolg‘iz bir daraxt ostida yotib ko‘zlari uyquga ketdi. Bir 
qabila mushrik arablar buni payqab turishgan edi. Rasulullohning yolg‘iz yotganlarini 
alardin birovi ko‘rdi. G‘avras nomlik raislari alarga aytdikim: «Bundoq ish payti kishiga 
kam uchragay, maslahat shul kim, bu fursatni o‘tkazmasdin, yashirincha o‘zim ul joyga 
borib, Muhammadni o‘ldirgayman, aning tashvishidan butun xalq qutulg‘ay», deb hech 
kimga sezdirmasdin tog‘din tushdi. U o‘rmalab, yashirinib yurib-o‘ltirib, Rasulullohning 
ustilariga kelib, qilichini sug‘urgan chog‘da, uyg‘onib qoldilar, qarasalar qilichi yalang bir 
kishi chopgali turibdur.  
G‘avras:  
— Ey Muhammad, endi seni mening qo‘limdan kim qutqaza oladi? — dedi.  
Anda Rasululloh:  
— Alloh qutqazgay, — deb uch qayta aytdilar. Darhol qo‘li tutmas bo‘lib, qilichi yerga 
tushdi. 
Rasululloh darhol qilichini qo‘llariga olib:  
— Endi seni kim qutqazgay? — dedilar.  
Anda ul:  
— Seni fazli-karaming qutqazgay, yo‘q esa boshqa meni qutqazguvchi qolmadi, — dedi.  
Anda Rasululloh: 
— Shahodat aytgil, o‘limdan qutulursan, — dedilar.  
Anda ul:  
— Shul holda shahodat aytsam, o‘limdan qo‘rqib aytgan bo‘lurman, ammo ahd qilib 
va’da berurmankim, ikkinchi senga qarshilik qilib, senga qarshi chiqqan qo‘shinga 
qo‘shilmagayman, — deb afv so‘radi. Rasululloh aning gunohini o‘tdilar. 
So‘ngra ul odam o‘z qabilasi borgach:  
— Bu dunyoda eng yaxshi odam oldidan keldim, albatta uning tutgan yo‘li yaxshi bo‘lsa 
kerak,— deb ular oldida iymon kalimasini aytib musulmon bo‘ldi. Buni ko‘rib butun 
qabilasi ham Islom diniga kirdilar. 
IKKINCHI BADR G‘AZOTI  
Bu voqea shundoq erdikim, o‘tgan Uhud urushida Quraysh mushriklari musulmonlarni 
yenggan edilar. Urush to‘xtab qaytar chog‘larida askar boshlig‘i Abu Sufyon:  
— Ey Muhammad, kelasi yili Badr mavsumida sizlar bilan yana urush qilgaymiz, 
deganida, Rasululloh: «Inshaalloh, u vaqtda biz ham tayyormiz», deb va’da bergan 
edilar. 
Badrda esa har yili Sha’bon oyida sakkiz kun bozor bo‘lur edi. Quraysh mushriklari Uhud 
urushidan qaytib, Makkaga bordilar. Rasululloh Madinaga kelib, uch oy o‘tgandan 
so‘ngra Sha’bon oyi kirdi. O‘tgan Uhud urushida qilgan va’dalari bo‘yicha yana urush 
safariga tayyorlik qildilar. Bir ming besh yuz kishidan qurilgan qo‘shin hozirlangandin 
so‘ngra, Abdulloh ibn Ubayni Madinaga voliy tayinlab, yo‘lga chiqdilar. Bular ichida o‘n 
kishi (bahodirlardan) otliq bo‘lib, qolganlari tuyalik edilar. 
Askar yo‘lga chiqmasdin bir kun ilgari Anjad qabilasining raisi Nuaym ibn Ma’sud 
Madinaga keldi. Bu kishi ersa Makkaga bormoqchi edi. U yerga borgan hamon bu 
xabarni vahimalik qilib Abu Sufyonga yetkazdi. Buni onglagach, u ko‘p g‘amgin bo‘ldi. 
Chunki chiqmay desa, o‘z va’dasiga xilof qilgan bo‘lur va ham boshqalar oldida urushdin 
qo‘rqib chiqmagandek ko‘rinur. Yana shulki, Rasululloh qo‘shin tortib va’dalashgan joyga 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
148
kelsalar, Quraysh mushriklari buni bilaturishib, o‘z va’dalaricha qarshi turib urusha 
olmasalar, arablar oldida bularni obro‘lari to‘kilur edi. Shuning uchun Abu Sufyon Nuaym 
ibn Ma’sudga: «Sen Madinaga borib, qo‘rqinchlik yomon xabar tarqatgin, Quraysh xalqi 
cheksiz askar yig‘mishdur. Ikkinchi Badr urushiga qattiq hozirlik ko‘rmakdadur. Son-
sanoq, qurol-jabduq jihatdin alarga teng kelmak mumkin emas, deb shunga o‘xshash 
so‘zlar bilan dovrug‘ solib, alarni urushdin qo‘rqitgil. Agar shu ish bajarilib, Muhammadni 
bu safardan qoldirur bo‘lsang, bu xizmating uchun senga yigirma tuya berurmiz», deb 
va’da qildi. Ish o‘rinlaganda bu molni olib, topshirib bermakka Sahl ibn Umar kafil bo‘ldi. 
Shuning bilan Nuaym ibn Ma’sud Madinaga kelib, musulmonlar orasiga qo‘rqinchlik 
xabarlar tarqatdi. Buning so‘ziga munofiqlar, yahudlar qo‘shimcha qilib, xalq o‘rtasida 
shovqin ko‘tardilar. Bularning yolg‘on xabarlari, botil so‘zlari vaqtincha bo‘lsa ham 
ta’sirsiz qolmadi. Ko‘pchilik qora xalq ichiga qo‘rqinch tushdi. Urushga bormaslik 
tarafdorlari ko‘payishdi. Anda hazrati Abu Bakr, Hazrati Umar xalq og‘zidagi dovrug‘ni 
onglagach, Rasululloh qoshiga kelishib: 
— YO Rasulalloh, aniq bilurmizkim, Alloh taolo o‘z payg‘ambarining ishlarini yuzaga 
chiqargay, o‘zi yuborgan bu Islom dinini barcha dinlardin g‘olib qilgay, bunga 
ishonchimiz komildur. Lekin mal’un shayton ko‘pchilik kishilarning ko‘ngillariga qo‘rqinch 
solmishdur. Bularga qarab, safardin to‘xtalur bo‘lsak, bizni urushdin qo‘rqib qochdi, deb 
dushmanlarimiz jur’atlik bo‘lgaylar. Endigi maslahat shuldurkim, qo‘shin tortib Badr 
bozoriga boraylik. Agar dushmanlarimiz ham kelur bo‘lsalar, Alloh yordamiga sig‘inib, 
savash qilaylik. Agar ular kelmas bo‘lsalar, qilgan va’dalarini o‘zlari buzgan bo‘lsin. Shu 
ish biz uchun xayrlik bo‘lur, inshaalloh, — dedilar. 
Rasululloh o‘z o‘ylaridagi bundoq yaxshi maslahatlik so‘zni shu ikki yorlaridan eshitib, 
suyunganlaridan muborak yuzlari guldek ochildi va:  
— Alloh oti ila qasam qilurman, agar bu g‘azotga hech kim qo‘shilmay, yolg‘iz qolur 
bo‘lsam ham, yana borgayman, — dedilar.  
Musulmonlar bu so‘zni onglagandin so‘ngra, ularning ko‘ngillariga tushgan qo‘rqinch 
butunlay ko‘tarildi. Shuning bilan Madinadin chiqib Badr bozoriga yetdilar. Bu g‘azotda 
Islom tug‘ini Hazrati Ali ko‘tarmish edi. Qarasalar, bu joyga dushmanlardin hech kim 
kelmabdur. Ularni kutib, bu o‘rinda sakkiz kun turdilar. 
Rasulullohning kelgan xabarlari butun arab qabilalariga yetib ma’lum bo‘ldi. Abu 
Sufyonning bu to‘g‘ridagi hiylalari ko‘p foyda topmadi. Nuaym ibn Mas’udning tarqatgan 
yolg‘on xabaridan Muhammad askari cho‘chishib, bu safarga chiqmay qolsa ajab emas, 
degan uning umidi bekorga chiqdi. Ish uning o‘ylaganidek bo‘lmay qoldi. Shundoq bo‘lsa 
ham nomus kuchidin ikki yuz kishilik askar olib yo‘lga chiqqan edi. Majanna degan joyga 
kelganda Abu Sufyon askar boshliqlariga qarab: 
— Bu yil yomg‘ir yaxshi yog‘maganlikdan yurtimizda ocharchilik bo‘lib turadi. Bundoq 
ocharchilik kunlarida urush qilmoq bek og‘ir ishdur. Bundin xalqqa ko‘p ziyon bo‘lg‘ay, 
qachon qahatchilik ko‘tarilar ekan, ana shunda bu ishni boshlagaymiz, — dedi. 
Bu so‘z boshqalarga ham xush keldi. Shu bahona bo‘lib, yo‘ldan qaytdilar. Askar 
boshliqlaridan Safvon Ibn Umayya Abu Sufyon so‘zini onglagach, uni malomat qilgali 
turdi: «Bu va’dani qilmoqdin ilgariroq ham men seni qaytargan edim. Muhammad 
va’dani saqlab, Badr bozoriga kelmishdur, biz bo‘lsak, endi arab oldida va’dani buzib, 
urushdan qochgandek bo‘lib ko‘rindik. Bu ish esa biz uchun qattiq nomusdir», dedi. 
Shunday qilib, dushmanlarni yo‘ldan qaytgan xabari eshitilgach, bu joyda turishning 
hojati bo‘lmay, Rasululloh ham Madinaga qaytdilar. 
DAVMATUL JANDAL G‘AZOTI 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
149
Hijratning to‘rtinchi yili oxirlarida Rasulullohga xabar keldikim, Davmatul Jandal degan 
joyda turgan odamlar yig‘ilishibdur, bularning maqsadlari ersa Madinaga hujum 
qilmoqdur. Bu xabar kelgach, Rasululloh ming kishilik askar tuzib, yo‘lga tushdilar. Bu 
yer Madinaning Shom tarafida bo‘lib, o‘n besh kunlik yiroqlikda edi. O‘tkinchi 
yo‘lovchilarga to‘sqin ko‘rsatib, alarga ko‘p zulm qilmoqda edilar. Dushmanga bildirmay 
alarni bosish uchun, kunduzi yashirinib, kechasi yurdilar. 
Shundoq qilib, Islom askari dushman ustiga yetib borib, to‘satdan alarga hujum qildi. 
Nima qilishlarini bilisholmay, o‘z boshlarini olib qochishga arang ulgurdilar. Butun mol-
chorvalarini o‘tloqda qoldirib, o‘zlari esa har qayoqqa tarqalib qochdilar. Alardin qolgan 
butun narsalar o‘ljaga tushdi. Dushman tomonidan hech qandoq qarshilik ko‘rilmay, 
Madinaga salomat qaytdilar. 
Shu qaytishlarida Fizor qabilasining raisi Uyayna ibn Hisn Rasulullohga uchrashib, 
o‘rtada kelishim bo‘ldi. U chog‘da bu qabila kishilari dinga kirmagan edilar. Rasululloh bu 
odamni «Ahmaqul muto’», ya’ni, «obro‘ylik ahmoq», der edilar. Xalq ichida shunday 
odamlar bilan ham murosani madora qilmoq lozimdur. Shuning uchun Rasululloh bu 
odam bilan sulh tuzib, murosa qilib, butun ummatlari uchun bir tuzuk (qonun) 
qoldirdilar. Bu bilan murosa qilganlikdan, chorva mollarini o‘tlatmoq uchun Madinadan 
o‘ttiz olti mil uzoqdagi bo‘sh yotgan yerlardan o‘tloq joy kesib berdilar. O‘z yerlarida shu 
yillari yomg‘ir yog‘may, quruqchilik bo‘lgan edi. 
Rasulullohning bu qilgan yaxshiliklarini ular bilmadilar. Bu joyga kelishib, ot-uloq, oriq 
tuyoqlari semirgandin keyin Rasulullohning sog‘in tuyalarini haydashib, o‘z yerlariga 
qochishib ketdi. Bu voqeani o‘z o‘rni kelganda yana bayon qilurmiz, inshoalloh. Shul 
kishi haqida bu hadisni aytganlar: 
«Inna sharrannasi man tarakahunnasu ittiqoa fahshihi». Ya’ni: «Odamlar ichida eng 
yomon kishi shulki, uning uyatsizligi, og‘zi buzuqligidan kishilar hazar qiladilar, ziyon 
yetmasin deb uni hurmat qiladilar. Eng yomon odam shuldur», dedilar. 
Endi bu joyda Payg‘ambarimizning u kishi haqida «obro‘ylik ahmoq» degan so‘zlaridan 
ilhom olib, bu o‘rinda, o‘qituvchilar uchun bir necha foydalik so‘zlar yozib qoldirishni 
lozim topdim. Albatta, shuni bilmak kerakkim, inson olamiga berilmish ne’matlar ichida 
eng ulug‘i aql ne’matidur. Shunga o‘xshash, olamda borliq balolar ichida eng yomoni 
ahmoqlik balosidur. Bunday ziyonlik yomon narsa do‘zaxda ham yo‘qdur. Agar kishi 
aqlini haqlik yo‘lida ishlatar ekan, u kishi farishtalik maqomiga yetib, balki payg‘ambarlar 
kabi ulardan o‘tib komil inson bo‘lishi shubhasizdur. Agar odam ahmoqlik yo‘liga kirib, 
hayvonlik sifatiga berilar ekan, shaytonga qul bo‘lib, do‘zax o‘tiga yem bo‘lishiga shak 
yo‘qdur. Dunyo yaratilgandan boshlab, nohaq to‘kilgan qonlar, yeru-ko‘kka gunohi 
sig‘maydigan insonlarning qilgan zulm-xiyonatlari barchasi shu ahmoqlik orqasidan 
yuzaga chiqqan ishlardur. Agar kishi birovni: «Xudo seni ahmoq qilmasun, ahmoqlarga 
yo‘ldosh qilmasun», der ekan, uni eng ulug‘ olqishlagan bo‘lur. Shuning uchun Jaloliddin 
Rumiy «Masnaviy sharif» kitobida aytmishdur: 
«Zi ahmaqon biguriz chun Iso go‘rixt», ya’ni: «Iso payg‘ambar ahmoqlardin qochdi, sen 
ham shuningdek ulardin qochgil, chunki butun dunyoda bor buzuqlik ishlar, nohaq 
to‘kilgan qonlarning bariga shular sababdur», degan bo‘lur. Bu baytning kitobda hikoyasi 
bordur. 
Shundoqki, bir kuni Iso alayhissalom bir necha ahmoq odamlarni ko‘rib, ulardin yuz 
o‘girib qochdilar. Anda shogirdlari: «YO Rasulalloh, sizning muborak nafasingizdan 
qancha ko‘p tug‘asi (tug‘ma) gunglar, karlar shifo topdilar. Sizning qo‘lingizda Xudo izni 
bilan bir necha o‘liklar ham tirildi. Shunday bo‘lgach, bu ahmoqlarga bir dam ursangiz, 
bular ham shu ahmoqlik balosidan qutulib qolsalar yaxshi bo‘lur edi», dedilar. Anda Iso 
alayhissalom «Mening nafasim Alloh izni bilan o‘liklarni tirgiza olar. Har qandoq 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
150
dardmanlarga shifo bag‘ishlar. Ammo ahmoq odamlarga ta’sir qilmas. Chunki ahmoqlik 
Allohning qahridur», dedilar. 
Mana shunga o‘xshash, hozirgi kunlarda, ya’ni hijriy 1380, melodiy 1960 yilda yer usti 
butunlay shu ahmoqlar qo‘liga kirdi. Dinsizlik, dahriylik balosi butun dunyoni qopladi. 
Islom hukumati, Islom mamlakati deyishga ikki Haramdan boshqa hech bir joy qolmadi. 
Alloh yuborgan payg‘ambarlar ko‘rsatgan to‘g‘ri, yorug‘ yo‘ldin dunyo xalqi butunlay 
chetga chiqdilar. Ko‘zlari ko‘r bo‘lgach, bu kungi madaniyatning ma’rifat nurlari yurar 
yo‘llarini yoritmadi. Topgan ilmu-hunarlarini xalqqa foyda berarlik qilib ishlatmadilar, 
balki insonlarni qirib, yo‘qotarlik, butun olamga halokat yetkazurlik eng dahshatlik 
qurollarini tayyorladilar. Payg‘ambarimiz aytganlaridek, dunyo ilmi kundan-kunga 
rivojlanib, taraqqiy topdi. Ammo din ilmini bilgan, butun mamlakatda bir-ikki, deb 
sanalib qoldi. Inson olamida haqiqiy madaniyatga yetish uchun bu ikki ilm arqoq o‘rish 
kabi bir-biriga qattiq bog‘lanishi lozim edi. Chunki Qur’onda kelgan bu oyat bizning 
so‘zimizga ochiq dalildur: 
«Rabbana atina fid-dunyo hasanatan va fil axirati hasanatan va qina azobannar», ya’ni: 
«Ey bor Xudoyo, bizlarga bu dunyo, u dunyo, har ikki dunyoda yaxshilik bergil va ham 
do‘zax azobidan asragil», degan bo‘lur. 
Alloh taolo bu oyatda har ikki dunyoning yaxshiligini so‘rashni bandalariga buyurdi. Bu 
davlatga yetish yo‘llarini ularga o‘zi ko‘rsatdi, dunyo davlatini qo‘lga kiritish uchun ilm 
o‘rganishga buyurdi. Oxirat yaxshiligiga yetish, do‘zax azobidan qutulish uchun dinni 
ushlashga amr qildi. Ilm o‘rganib, tabiat asrorini ochishga asbob (sabab) qilib, aql-idrok 
berdi. Dinni o‘rgatib, iymon-insof yo‘llarini bildirish uchun payg‘ambarlarini yubordi. Har 
ilmning, har fanning mohir olim ustozlari har shaharda yuzlab, minglab topilishlari 
mumkin. Ammo ular ichida xalq uchun qayg‘urgan oqil, dono odamlar kam topilur. Ilm 
taraqqiy qilganlikdan agar ahmoq qo‘liga tushar ekan, butun olamni xarob qilg‘udek eng 
dahshatlik qurollarni shu olimlar o‘ylab chiqardilar. Nodonlar qo‘liga qurol topshirmoq, 
mast-majnunlar qo‘liga o‘t bermoq kabidur. Bular esa bir kuni butun olamga o‘t qo‘yib 
yuborishdan ham toymaydilar. 
So‘zning xulosasi, haqiqatning to‘xtagan joyi shulki, Alloh bir bo‘lgandek, uning 
ko‘rsatgan yo‘li ham birdur. U esa Muhammad alayhissalom keltirgan Islom dinidur. 
Allohning ming bir oti bordur, aning bir ismi Ahaddur. Shuning uchun «Qul huvallohu 
ahad» oyati ila boshlaguvchi sura Qur’onda kelmishdur. Payg‘ambarimizning ismlari esa 
Ahmaddur. Alloh Ahad, o‘zi ko‘rsatgan haq yo‘liga butun insonlarni boshlash uchun 
habibi Ahmadni yo‘lboshchi qilib yubormishdur. Endi, insonlar Xudo yuborgan 
yo‘lboshchilari Muhammadga ergashib, aning yo‘liga kirar ekanlar, bu dunyoda rohatda 
yashab, oxiratda jannatga kirgaylar. Agar shunday bo‘lmas ekan, unday odamlar mayli, 
boshqa din tutsin yoki tutmasin, bu dunyoda qo‘llari ishdan bo‘shamaydi, ko‘ngillari 
g‘amdin chiqmaydi. Qiyomatga qolmasdanoq, o‘lishlari bilan o‘zlarini do‘zax ichida 
ko‘radilar. Qur’on hukmi, Islom e’tiqodi shuldur. Ahmoq odam ustida 
payg‘ambarimizning aytgan qutlug‘ so‘zlaridan ilhom olib o‘qiguvchilarga, shu qadar 
so‘zlarni aytib o‘tdim, inshaalloh, foydasiz bo‘lmas. Yana o‘z so‘zimizga kelaylik. 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu safarlaridin qaytib rabiul oxirning yigirmalarida 
salomat Madinaga kirdilar. Safarda ekanliklarida ansorlar raisi Sa’d ibn Ubodaning onasi 
vafot topmish edi. Madinaga kelgach, yo Rasulalloh, onam uchun sadaqa qilsam, qaysi 
narsa savobi ko‘proq bo‘lg‘ay, deb so‘radi. Anda Rasululloh tashnalarga suv bermakdur, 
dedilar. Sa’d raziyallohu anhu bu so‘zni anglag‘ach, Madinada bir quduq qazdirdi. 
Savobini onasig‘a bag‘ishlab, suvini vaqf qildi. 
BADR JANGI G‘OZIYLARINING ISMLARI 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
151
1. Muhammad Mustafo (s.a.v.) 
2. Abu Bakr Siddiq 
3. Umar ibn Xattob 
4. Ali ibn Abu Tolib 
5. Ubay ibn Ka’b 
6. Axnas ibn Habayb 
7. Arqam ibn Abu Arqam 
8. As’ad ibn Yazid 
9. Anas ibn Muoz 
10. Anasa Mavlo Rasululloh 
11. Unays ibn Qatoda 
12. Avs ibn Sobit 
13. Avs ibn Xavliy 
14. Iyos ibn Avs 
15. Iyos ibn Bukayr 
16. Bujayr ibn Abu Bujayr 
17. Bahhos ibn Sa’laba 
18. Baro ibn Ma’rur 
19. Basbasa ibn Amr 
20. Bishr ibn Barror 
21. Bishr ibn Sa’d 
22. Bilol ibn Raboh 
23. Tamim mavlo Hirosh 
24. Tamim mavlo Bani G‘unm 
25. Tamim ibn Yaor 
26. Sobit ibn Arqam 
27. Sobit ibn Su’laba 
28. Sobit ibn Xolid 
29. Sobit ibn Amr 
30. Sobit ibn Hazzol 
31. Sa’laba ibn G‘anama 
32. Su’laba ibn Amr 
33. Saqaf ibn Amr 
34. So’laba ibn Hotib 
35. Jobir ibn Abdulloh 
36. Jobir ibn Abdulloh ibn Amr 
37. Jabbor ibn Saxr 
38. Jubayr ibn Iyos 
39. Jabr ibn Atik 
40. Harros ibn Anas 
41. Harros ibn Avs 
42. Harros ibn Avs ibn Muoz 
43. Horis ibn Hazma 
44. Horis ibn Xotib 
45. Horis ibn Abu Hamza 
46. Horis ibn Arfaja 
47. Horis ibn Qays 
48. Horis ibn No’mon 
49. Horis ibn Qays 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
152
50. Horis ibn Suroqa 
51. Horisa ibn No’mon 
52. Hotib ibn Abu Baltaa 
53. Hotib ibn Umar 
54. Habob ibn Munzir 
55. Habib ibn Asvad 
56. Harom ibn Milxon 
57. Horis ibn Zayd 
58. Husayn ibn Horis  
59. Hamza ibn Humayr 
60. Hamza ibn Abdul muttalib 
61. Xorija ibn Zayd 
62. Xolid ibn Ukayr 
63. Hubob ibn Art 
64. Hubob ibn Utba 
65. Habib ibn Asof 
66. Xarrosh ibn Qatoda 
67. Xirrosh ibn Simma 
68. Huraym ibn Fotika 
69. Xallod ibn Rofe’ 
70. Xallod ibn Amr 
71. Xallod ibn Qays 
72. Xallod ibn Suvayd 
73. Xulayd ibn Qays 
74. Xalifa ibn Adiy 
75. Xunays ibn Xizofa 
76. Havvon ibn Jubayr 
77. Havaliy ibn Abi Havaliy 
78. Zakvon ibn Ubayd 
79. Zushshimolayn ibn Abd 
80. Roshid ibn Muallo 
81. Rofe’ ibn Horis 
82. Rofe’ ibn Unjuda 
83. Rofe’ ibn Molik 
84. Rofe’ ibn Muallo 
85. Rofe’ ibn Yazid 
86. Rubaiy ibn Rofe’ 
87. Rabe’ ibn Iyos 
88. Rabia ibn Aksam 
89. Rajila ibn Sa’laba 
90. Rifoa ibn Horis 
91. Rifoa ibn Rofe’ 
92. Rifoa ibn Abdul Munzir 
93. Rifoa ibn Amr 
94. Zubayr ibn Avvom 
95. Ziyod ibn Sakan 
96. Ziyod ibn Amr 
97. Ziyod ibn Labid 
98. Zayd ibn Aslam 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
153
99. Zayd ibn Mizyan 
100. Zayd ibn Horisa 
101. Zayd ibn Xattob 
102. Zayd ibn Vadia 
103. Zayd ibn Muallo 
104. Solim ibn Umayr 
105. Solim Mavlo Abu Huzayfa 
106. Soib ibn Usmon ibn Maz’un 
107. Sabura ibn Fotik 
108. Suroqa ibn Amr 
109. Suroqa ibn Ka’b 
110. Sa’d ibn Abu Vaqqos 
111. Sa’d ibn Xavla 
112. Sa’d ibn Haysama 
113. Sa’d ibn Zayd Avsiy 
114. Said ibn Zayd Muhojiriy 
115. Sa’d ibn Rabe’ 
116. Sa’d ibn Sa’d 
117. Sa’d ibn Sahl 
118. Sa’d ibn Uboda 
119. Sa’d ibn Ubayd 
120. Sa’d ibn Muoz 
121. Sa’d mavlo Hotib 
122. Sa’d ibn Usmon 
123. Sufyon ibn Nasr  
124. Salama ibn Aslam 
125. Salama ibn Sobit 
126. Salama ibn Saloma 
127. Salit ibn Qays 
128. Sulaym ibn Milhon 
129. Sulaym ibn Amr 
130. Sulaym ibn Qays 
131. Simok ibn Sa’d 
132. Sinon ibn Sayfiy 
133. Sulaym ibn Horis 
134. Sinon ibn Abu Sinon 
135. Sahl ibn Hanif 
136. Sahl ibn Rofe’ 
137. Sahl ibn Atik 
138. Sahl ibn Qays 
139. Sahl ibn Vahb 
140. Suhayl ibn Rofe’ 
141. Savod ibn Razin 
142. Savod ibn G‘aziyya 
143. Suvaybit ibn Harmula 
144. Shujo’ ibn Vahb 
145. Shurayk ibn Anas 
146. Shammos ibn Usmon 
147. Subayh mavlo Abul Os 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy