Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

rjl^\^O^zingizn^m
\ Vaqf yerlari - ... 1886-yildagi «Nizom»ga koda yerlar ...
Rossiyaning Rossiya imperiyasi tomonidan 0‘rta Osiyoni impe-
0‘rta Osiyoga riyaning ajralmas bir qismiga aylantirish va o‘lka- ko‘chirish siyosati da doimiy hukmron bo‘lib qolish maqsadida Sibir
va Kavkaz hududlaridagidek mustamlakachilik
siyosati olib borildi. Bu borada asosiy amalga oshirilgan choralardan biri bu imperiyaning markaziy guberna aholisini odkaga ko‘chirib keltirish hisoblangan. 1886-yildagi «Nizom»da hukumat tasarmfida qolayotgan bo‘sh turgan davlat yerlariga ms aholisini joylashtirish muhim ekanligi qat’iy belgilab qo‘yildi.
Ko‘chirish siyosati bilan shug‘ullanish o‘lka ma’muriyati zimmasiga yuklatilgan. Ко‘chib kelganlarga katta imtiyozlar berilgan. Jumladan, ular mablag‘, turar joy, yer maydonlari, kreditlar bilan ta’minlangan. Ko‘chib kelganlar 5 yil davomida soliqlardan ozod etilgan, keying! 5 yil davomida soliqlaming yarmini to‘lagan. Rossiyadan ko‘chib kelganlar, asosan, qish- loq aholisi bo‘lgan. Ular uehun o‘lka ma’muriyati maktab va eherkovlar qurishga mablag‘ ajratgan. Turkiston o‘lkasida harbiy xizmatehilar yashab qolishlari va tomorqa yer olishlari mumkin bo‘lgan. Bunday imkoniyatlar Rossiyaning markaziy rayonlaridan ko‘plab aholining ko‘ehib kelishiga sa- bab bo‘lgan. 1875-yilda Avliyootada Rossiyadan kelgan dehqonlaming bi- rinehi manzilgohi paydo bo‘ldi. 15 yil davomida (1875-1890) Turkiston o‘lkasiga 1300 oila ko‘ehib kelib joylashib, 19 ta ms qishlog‘i tashkil top- di. Faqat 1891-1892-yillardagina ko‘ehib kelganlaming 25 ta manzilgohi paydo bo‘ldi. Vaqt o‘tishi bilan nafaqat ko‘ehib kelgan shaxslar, balki yirik korxonalar ham daromad olish maqsadida o‘lkadan yerlar sotib ola boshla- di. Rossiya imperiyasining ko‘ehirib keltirish siyosati Turkiston o‘lkasidagi mustamlaka tizimini mustahkamlash maqsadida amalga oshirilgan edi. Ko‘ehib kelganlarga yaratilgan imkoniyatlar o‘lkaga ko‘ehib keluvehilar sonining haddan ziyod ko‘payishiga olib keldi.
Ko‘chirib keltirib joylashtirilgan aholining ko‘payishi, ularga unum- dor yerlarning berilishi mahalliy aholi vakillarining jiddiy noroziligiga sa- bab bo‘lgan. Toshkent shahri va o‘lkaning Yangi Marg‘ilon, Samarqand, Andijon kabi shaharlarida ham ko‘chib kelgan- larning posyolkalari paydo bo‘ldi. 0‘lkadagi yi­rik shaharlar ikkiga: yangi - ma’muriyat, harbiy qismlar joylashgan va ko‘chirib keltirilganlar ya- shaydigan qism hamda eski - mahalliy aholi va- killari yashaydigan qismlarga ajratildi. Jumladan,
Toshkentdagi Bo‘zsuv anhori shaharni ikki qism- Ko‘chib kelganlar xo‘jaligi ga ajratgan chegara bo‘lgan.
diniy tartiblarga asoslangan sudlar faoliyati cheklanib, ular ustidan kuch- li nazorat o‘matildi. Bu o‘zgarishlar bosqichma-bosqich, mahalliy aho- lining noroziligini keskinlashtirmagan holda o‘zgartirib borildi. Bundan tashqari shu yo‘l bilan podsho hukumati vakillari ko‘plab mahalliy aholi o‘rtasidagi o‘zaro janjal va kelishmovchiliklarga aralashishdan o‘zini saq- lashga harakat qildi.
Sud tizimida amalga oshirilgan siyosatda qozi va biy sudlari oxir- oqibat tugatilishi hamda ungacha faqat kichik ko‘rinishdagi sud ishlarini, ya’ni asosan, oilaviy mojarolar, kishilar о‘rtasida janjal va kelishmovchi- liklarni ko‘rib turishi maqsad qilib olingan edi. 1867-yilgi «Nizom» loyi- hasi bo‘yicha odkada qozilar va biy sudlari, uyezd sudlari, muvaqqat harbiy-sudlov komissiyalari, viloyat boshqaruvining sud bodimlari va general-gubernatorlik Devonining sudlov bodimi tashkil qilindi. c j Sud ishlarida mahalliy aholining o‘troq qismi