Tarixiy geografiya fanining predmeti vazifalari

Ilk O`rta asrlar geografiyasi.
Markaziy osiyoning tabiati va xujaligi xakidagi xalklari xaeti xakidagi ilk manba zardushtiylik dini-ning mukaddas kitobi "Avesto" xisoblanadi. Avesto er av 7-6 asrlarda paydo bulgan. Bu asrda markaziy osiyoning kadimgi davlatlari Xorazm, Sugdiena, Baktriya, Margiena kabi davlatlar tabiati guzal va boy kurkam mamlakatlar sifatida tilga olinadi. Bu davrga oid geografik tasav-vurlar Bexistue ezuvlarida xam uz ifodasini topgan Be-xistun toshlariga Markaziy osiyo kishlok xalklari, kadimgi viloyatlar, ulkaning kadimgi tabiati va xujaligi xakidagi ma`lumotlarning er av 6-asrda ezib koldirishgan. Bu davrga oid geografik tasavvurlar bizga ma``lumki er av 7-6 asrlarda markaziy osiyoda Eroniy forslar xukmronlik kilgan va ulka tabiatiga oid geo-grafik tasavvurlarga ega bulgan. Mana shu manbalardan bizgacha etib kelgani Yunon va kisman Xitoy manbalari-dir. Bu manbalar ichida 5-asrda yashagan yunon olimi Ge-rodot kadimgi fors manbalari asosida tuplagan geogra-fik ma``lumotlari dikkatga sazovordir.
Uning asarlarida usha vaktda Markaziy osiyo xududlarida yashagan issedonlar xakida kizikarli ma``lumotlar Yunon va Rim olimlari Kvint Kurtsiy Ruf(I asr),Strabon(mil.av I asr), Pliniy starshiy (eramizning I asri), Arrian (II asr), Plutarx(I-II asrlar) Ptolemey (II asr), Polibey (mil.av IIasr), Pompey Trog (eramizning II asri) kabi olimlarning asarlari or-kali bizgacha etib kelgan. Bu asarlarda gullab-yashnagan ulka Sugdienaning orfografi va gidrografi ob`ektlari tasvirlangancha tushurilgan. Yunon va Rim manbalarida Amudare-oks, Sirdare-yaksart, Zarafshon-Politiliy deb ezilgan. Zarafshon daresi xakida eramizning III as-rida yashab ijod etgan Kvint Kurtsiy xam yaxshi ma``lumot ezib koldirgan. Jumladan, Sugdienaning katta kismini maxalliy axoli Pameshden deb ataydigan dare okib utadi. U avval tor uzandan okib utadi. Sungra tor gorga okib tushadi va kuzdan goyib buladi. Birok xar doim darening mavkeyi eshitilib turadi er usti esa, doimiy ravishda zax deb utiladi. Mana shunga uxshash fikrlar Rufning za-mondoshi Strabon asarlarida xam baen etilgan Strabon uzining 17 ta kitobidan iborat "Geografiya"nomli asa-rida Markaziy osiyodagi chullar va darelar urni asosiy xususiyatlari va asosiy tafovutlarini kursatib utadi Chunonchi,u tajang va Murgob darelari xavzasidagi ulka-ning obod va yaxshi joylar ekanligini ta``riflaydi Strabon asosiy darelardan Sirdare xakida fikr bildi-rib, Sirdareni Sugdienaning sharkiy chegarasi deb xi-soblaydi va darening shimoliy sharkida skif kabilalari yashashini e``tirof etadi
Antik davr Yunon olimlaridan Klavdiy Ptolimey Markaziy osiyo tabiiy geografiyasiga oid anik va nisbatan mukammal ma``lumotlarni ezib kol-dirgan Ptolemey 90-168yillarda yashagan mashxur geo-graf,matematik,fizik va astronom olimdir U kartograf va mamlakatshunos sifatida mashxur bulib 8tomlik "Geo-grafiyanoma"asarini ezib koldirgan U geografiya asari-ning 6-chi kitobida markaziy osiyoning tekislik kismi tabiati va axolisi,asosiy karvon va shaxarlarini keng tasvirlaydi Bundan tashkari u uzi tuplagan barcha ma``lu-motlarni tuplab,shu jumladan savdogarlar, sayexlar, ta-biatshunoslar va tarixchilar ma``lumotlari asosida 27 kartadan iborat "Dune kartasini"tuzadi Gradus turi asosida ishlangan bu xaritalar uz davriga nisbatan ilmiy jixatdan yukori darajaga ega bulib, 23kartasida Marka-ziy osiyoning 81-147shk va 35-63 shk orasidagi kismi tasvirlangan Bu kartada Amudare, Sirdare, Zarafshon darelari, Tajang, Murgob darelari tushirilgan Undan tashkari Ptolemey xaritasida Amudare bilan Sirdare orasidagi erlar Transoksiana ya``ni Oks-amudarening narigi egidagi erlar deb atalgan Bu kartada yirik geo-grafik nomlardan Sugdiena, Margiena, Parfiya va Bak-triya, Ariya kabi davlatlar bilan birgalikda Marokanda, tribaktra, Guriana kabi shaxarlar xam kursatilgan