Тарҳлари қўлланилади. Иншоотларнинг ҳисоблаш тарҳи деб унинг ҳақиқий

2. Иншоотларни ҳисоблаш тарҳларининг геометрик таҳлили ҳақида
тушунча.
Қурилишда ишлатиладиган иншоотлар ташқи юклар таъсирида ўзининг
шаклини ўзгартирмаслиги лозим. Ҳар қандай иншоот геометрик ўзгармас
системадан ташкил топган бўлса, дастлабки геометрик шаклини ташқи юк
таъсирида сақлаб туриши мумкин. Геометрик ўзгарувчан системалар
қурилишда ишлатилмайди, чунки бундай системалар ташқи юк таъсирида ўз
шаклини ва ҳолатини кескин ўзгартиради. Геометрик ўзгармас системалар эса
ўз шаклини элементларининг деформацияланиши эвазига ўзгартириши мумкин.
Ҳар бир иншоотни ҳисоблашда олдин унинг ҳисоблаш тарҳини геометрик
ўзгармаслик шартларига биноан кинематик таҳлил қилиш керак. Масалан 3.1-
расм, б да тасвирланган стерженли система геометрик ўзгарувчандир. Чунки, оз
миқдордаги Р кучнинг таъсири унинг шаклини ва ҳолатини ўзгартиради (3.1-
расм, а).
Бу системанинг геометрик ўзгармас бўлиши учун унга қўшимча
боғланиш АС стерженни киритамиз. Ҳосил бўлган учбурчакли системанинг
шакли стерженлари деформацияланганда ўзгаради, акс ҳолда ўзгармай
Р


3. Оддий балкаларда зўриқишларнинг таъсир чизиқларини қуриш
Агар балкага ҳаракатланувчи кучлар системаси қўйилган бўлса, уни
аввало битта ҳаракатланувчи бирлик куч (Р=1) таъсирига ҳисобланади. Оддий
балканинг таянч реакциялари ва ихтиёрий кесимидаги эгувчи момент ва
кўндаланг куч зўриқишлари ҳаракатланувчи бирлик кучнинг вазиятига боғлиқ
бўлиб, бу зўриқишларнинг (4.1) аналитик ифодаси олинади:
RА = f1(x); RВ = f1(x); Мх = f3(x); Qx = f4(x). (4.2)
Таъсир чизиғини чизиш учун бирлик куч Р=1 балка бўйлаб маълум
нуқталарга кетма-кет қўйилиб, бизни қизиқтираётган миқдорнинг ўзгариши
қонунини ифодаловчи функция (4.2) аниқланади. Сўнгра бу функциянинг
графиги чизилади.
А. Оддий балка таянч реакцияларининг таъсир чизиғини қуриш
RA таянч реакциясининг таъсир чизиғини қуриш. Бунинг учун балка
устида ҳаракатланувчи бирлик юкни (Р=1) чап таянчдан х масофада
жойлаштирамиз ва статика мувозанат тенгламасини тузамиз (4.1-расм, а):

Бу ифода RА таянч реакцияси таъсир чизиғи тенгламаси дейилади. Демак,

бирлик куч ( Р =1) балка бўйлаб ҳаракатланса, RА таянч реакциясининг таъсир
чизиғи тўғри чизиқ қонуни бўйича ўзгарар экан.
Таянч реакцияси RА нинг таъсир
чизиғини қуриш учун (4.3) тенгламадаги
ўзгарувчи x га 0 ≤ x ≤  оралиқда қийматлар берамиз.
x = 0 бўлса RА = 1;
х =  бўлса RА = 0 бўлади.
Бу қийматларга асосан RА нинг таъсир
чизиғини ифодаловчи графикни чизамиз
(4.1-расм, б). Уни қисқача ( RА т.ч.) деб
белгилаймиз. 4Консол балканинг зўриқишларини таъсир чизиқларини қуриш
Консол балканинг вертикал таянч реакцияси RА таъсир чизиғини қуриш
учун у ўқига проекция оламиз.
∑У = 0, RА - Р = 0; RА = Р = 1
Демак, Р = 1 кучнинг ҳар қандай ҳолатида RА = 1. (4.3-расм, б). Консол балка ихтиёрий с кесимидаги эгувчи момент Мс таъсир чизиғини
қуриш учун Р = 1 куч икки ҳолатини қараймиз.
1-ҳолат. Р = 1 кесимдан чап томонда ҳаракатлансин: а ≤ x ≤ 
унг
М с = 0.
2-ҳолат. Р = 1 кесимдан ўнг томонда ҳаракатлансин: 0 ≤ x ≤ а

Демак, консолнинг ихтиёрий С кесимидаги эгувчи момент Мс таъсир

чизиғини қуриш учун, консол учидан С
кесимгача бўлган масофани ўлчаб, саноқ
чизиғида консол учига манфий ордината
қилиб саноқ қўйиб, уни кесим тагидаги
ноль нуқтаси билан бирлаштириш керак.
(4.3-расм, в) .
Агарда С кесимни А таянчда деб
қарасак, у ҳолда МА таянч реакциянинг
таъсир чизиғи ҳосил бўлади (4.3-расм, г).
Консол балка ихтиёрий с
кесимидаги кўндаланг куч Qс таъсир
чизиғини қуриш учун ҳам Р = 1 куч
икки ҳолати қаралади.
1-ҳолат. Р = 1 куч кесимдан ўнг
томондаги ҳаракатини қараймиз: 0 ≤ x ≤ а

2-ҳолат. Р = 1 куч кесимдан чап томонда ҳаракатлансин а ≤ x ≤ в .

унг = 0
Qc
Qс нинг таъсир чизиғи 4.3-расм д да кўрсатилган
Демак, ўнг консолли балка ихтиёрий С кесимидаги кўндаланг куч Qс
нинг таъсир чизиғини қуриш учун консол учидан кесимгача бўлган масофага
бирлик мусбат ординатани жойлаштирамиз.