Тартибга солинадиган иктисодиёт зарурми ёки эркин бозорми

Germaniya soliq dinamikasi

	2001 va 2002 yillar.	2003 va 2004 yillar.	2005 yillar. Boshlab
Minimal stavka	19,9%	17%	15%
Eng yuqori stavka	48,5%	47%	42%
Soliqqa tortilmaydigan minimum	7,235 yevro	7,426 yevro	7,664 yevro

11.4. Korporatsiya va uning aksiyadorlarini soliqqa tortish tizimi hamda korporativ soliqqa tortish tizimidagi o’zgarishlarning korxona va tadbirkorlik faoliyatini soliqqa tortish islohotidagi ahamiyati.

Korporatsiya hamda ularning aksionerlari, ishtirokchilarini soliqqa tortish tizimidagi o’zgarishlar asosida dividendlarni soliqqa tortish bilan korporatsiyalar va ularning aksionerlari, ishtirokchilarini soliqqa tortish o’zaro mustahkam bog’langan. Nemis adabiyotlarida daromad solig’i bilan foydani taqsimlashdagi korporatsiya solig’i orasidagi bu bog’lanish korporativ soliq tizimi tushunchasi bilan belgilanadi. Korporativ soliq tizimi daromad solig’i va korporativ soliqning o’zaro ta’sir usuli va darajasi bilan aniqlanadi. 2000 yil oxiriga qadar korporatsiyalarni soliqqa tortishning ikkilangan stavkasi amal qilardi: 1 stavka taqsimlanmagan va 1 stavka taqsimlangan foydaga. Oxirgi yillarda bu stavkalar har doim pasayib bordi. 2000 yilda ular taqsimlanmagan foyda uchun 40%ni, taqsimlangan foyda uchun 30% ni tashkil qildi.
Korporatsiyalarni soliqqa tortishning bu tizimi jismoniy shaxslar, aksionerlar va ishtirokchilarning dividendlarini soliqqa tortishdagi to’liq hisobga olish tizimi deb nomlanadigan tizim bilan bog’liq edi. Bunda hisobga olinadigan summa dividendlari bilan birgalikda daromad solig’iga tortilar edi. Boshqacha qilib aytganda, aksionerlarning shaxsiy daromad solig’i bazasiga dividendlarning yalpi miqdori qo’shilar edi, ya’ni, dividendlar summasi plyus korporatsiyaning daromad solig’iga tortiladigan daromadi summasi hisoblanadi. Dividendlarning yalpi miqdoriga shaxsiy daromad solig’ining eng yuqori stavkasi qo’llaniladi. Korporativ soliq summasi aksiyador-ishtirokchilarning soliq majburiyatlarini aniqlashda ham hisobga olinadi. Agar hisobga olingan korporativ soliq summasi aksiyador-ishtirokchilarning soliq majburiyatlari bo’yicha daromad solig’idan oshsa, ushbu oshgan qismi farqi byudjetdan qoplanadi. Bunday tizimni qo’llash natijasida korporatsiyalar foydasi jismoniy shaxs darajasida soliqqa tortiladi, xolos.
Ushbu tizimda soliqning rezidentlar va norezidentlari uchun teng bo’lmagan holati muammoli bo’lib qoldi: korporativ soliqni to’liq hisobga olish faqat rezidentlarning soliq majburiyatlarida qo’llaniladi. Nemis hukumati ushbu tizimni, Yevropa integratsiyasi jarayoni talablariga javob bermaydi, deb qaradi. Bundan tashqari, nemis manbalaridan olingan dividendlar va Germaniyadan tashqaridagi manbalardan olingan dividendlar turlicha soliqqa tortilib, xorijiy korporativ soliqni hisobga olish amalga oshirilmasdi.
Korxonalar va tadbirkorlik faoliyatini soliqqa tortishni isloh qilishda korporativ soliqqa tortish tizimini o’zgartirish, ya`ni, korporativ soliqning aksioner, yoki ishtirokchi daromad solig’iga birlashish tizimidan korporatsiya darajasidagi yakuniy soliqqa tortish tizimiga o‘tilishi muhim rol o’ynaydi. Bu borada, bir tomondan, korporatsiya darajasida to’langan soliqni to’liq hisobga olish tizimi bekor qilingan bo’lsa, ikkinchi tomondan korporativ soliqning stavkasi o’zgardi. 2001 yildan boshlab korporatsiyalarning taqsimlangan va taqsimlanmagan foydasi yagona va yakuniy 25% miqdordagi stavka bo’yicha soliqqa tortiladi.
Aksionerlarni ishtirokchi darajasida to’liq hisobga olish tizimi dividendni imtiyozli soliqqa tortish tizimi bilan o’zgartiriladi. Jismoniy shaxslar taqsimlanadigan foydasi aksioner ishtirokchi darajasida, dividend shaklida, faqat yarmi miqdarida soliqqa tortiladi, xolos. Qolgan yarmi daromad solig’idan ozod etiladi. Lekin, korporatsiya darajasida to’langan soliqni hisobga olish amalga oshirilmaydi. Bu tizim to’lov manbai joylashgan joyidan qat’iy nazar, (Germaniya hududida yoki undan tashqarida), 1.01.2002 yildan boshlab amal qila boshladi. Bevosita dividendlarni olish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlardan faqat yarminigina olib tashlashga ruxsat etiladi. Korporatsiyalar ulushini sotishdan olingan daromadlarning ham, 2002 yildan boshlab, faqat 50% igina soliqqa tortiladi. Aksionerlar ishtirokchi yuridik shaxs bo’lganda, dividendlarni soliqqa tortish tizimidagi o’zgarishlar, yangi korporativ soliq huquqiga ko‘ra, bir korporatsiyaning boshqa bir korporatsiyadan oladigan dividendlarini soliqdan ozod qilishni ko’zda tutadi. Bekor qilingan korporativ soliq huquqi yuqorida ko’rsatilgan imtiyozlarni nazarga tutadi. Bunda quyidagi shartlarga amal qilish talab qilinadi:
a) Germaniyadan tashqarida bo’lgan manbadan olingan daromad deganida ikki yonlama soliqqa tortishga yo’l qo’ymaslik shartnomasi tuzmagan mamlakatda joylashib, aktiv faoliyatni amalga oshirayotgan korporatsiya kapitalida ishtirok etish natijasida daromad tushuniladi.
b) sho’ba kompaniyasining nizom kapitalidagi ulushi 12 oy davomida uzluksiz 10 % dan kam bo’lmagan miqdorni tashkil qilishi kerak. 2001 yildan boshlab, amaldagi dividendni soliqdan ozod qilish tizimi qandaydir shartlarga bo’ysunishni talab qilmaydi. Shu sababli uni dividendning umumiy ozodligi deb atashadi. 2002 yildan boshlab ushbu tizim korporatsiya ulushini boshqa korporatsiyalarda sotish natijasida olingan foydasiga nisbatan ham qo’llanila boshlandi.
Paychilik asosida tashkil qilingan korxonalar, ularning daromadini soliqqa tortish doirasida, soliq huquqi sub’ektlari hisoblanmaydilar: daromad solig’iga korxonalarning ishtirokchilari (egalari) daromadigina tortiladi. Ushbu ikki xil korxonalarning ishtirokchilari (egalari) o’z korxonalarining qarzlari bo’yicha cheklanmagan (to’liq) javobgarlikni o’z zimmalariga oladilar. Xususiy korxona tomonidan olingan daromadlar daromad olingan paytdan boshlab korxona egasi daromadi hisoblanadi. Paychilikka ham shu tamoil qo’llaniladi: bunday korxonaning har bir ishtirokchisi korxona tomonidan daromad olingan paytdan boshlab daromad olgan hisoblanadi, shaxsiy daromad miqdori esa ishtirokchining korxona kapitalidagi ulushiga qarab aniqlanadi. Ishtirokchi jismoniy shaxs bo’lganda u har bir ishtirokchi darajasida daromad solig’iga tortiladi.
Misol: A va V shaxslar paychilik ishtirokchilari hisoblanadi. Ularning har biri paychilik kapitalida 50% miqdor bilan ishtirok etadi. 2002 yilda paychilik (nedra solig’iga tortilgandan so’ng) 500000 yevro miqdorida foyda oladi. Ushbu foyda paychilik darajasida soliqqa tortilmaydi. Har bir ishtirokchi 250000 yevro miqdorida daromad solig’iga tortiladigan daromadga ega bo’ladi.
Daromad miqdoriga bog’liq holda qo’llaniladigan soliq stavkasi soliqqa tortiladigan bazaning 9% idan (7,235 yevro past daromadda) 48,5 % igacha miqdorini tashkil qiladi. Soliqqa tortish darajasi ishtirokchining oilaviy ahvoliga ham bog’liq. Agar u oilali bo’lsa, soliqqa tortishning imtiyozli stavkasi qo’llaniladi. Keltirilgan misolda 2002 yilda daromad solig’i quyidagini tashkil qiladi (V oilali deb hisoblaymiz):
4-jadval