Tasavvur va sо‘z xatti-harakati xatira Tastemirovna Djuldiqorayeva О‘zdsmi annotatsiyа
Download 0.8 Mb. Pdf ko'rish
|
1 2
Bog'liqtasavvur-va-so-z-xatti-harakati
boshlovchi hisoblanadi, u artistni о‘zi ketidan boshlab boradi. Tashabbuskor
tasavvur borki, u mustaqil ishlaydi. U ortiqcha kuch sarf qilinmay rivojlanadi: о‘ngda ham, tushda ham uzluksiz, g‘ayrat bilan ishlayveradi. Tashabbussiz tasavvur ham bо‘ladi. Ammo u birov aytganini darrov ilib olib, mustaqil ravishda rivojlantira boshlaydi. Unday tasavvur bilan ishlash ham deyarli oson. Bordi-yu, tasavvur birov aytganni ilib olsa-yu, rivojlantirilmasa unda ish chatoq”. [2. B-80] Aktyor tasavvur olamini boyitish, dunyoqarashini shakllantirish, idrok va tafakkur qilishni ongli ravishda о‘zi boshqaradi. Tasavvurida paydo bо‘lgan har qanday manzarani qalb kо‘zi bilan kо‘rish, oniy hislarni tugish va ularni idrok qilib, tafakkurida gavdalantirish mexanizmining tabiiyligini topishda tashabbuskor va tashabbussiz hosil bо‘ladigan tassavvurni paydo qilmoq zarur. Aktyor tassavvur olamini uzluksiz va mantiqan tо‘g‘ri yо‘naltirishida ijodiy fantaziya qо‘l keladi. Tasavvur va fantaziya talaba ijodining mantiqli va davomli bо‘lishini ta’minlovchi omildir. Ularsiz talabaning ijodi jonlanmaydi. Negaki, tafakkurda hosil bо‘lgan fikrni tuyish, uni his qilishni tasavvur belgilab bersa, ularni rang-barang hayoliy tо‘qimalar bilan boyitish, kutilmagan voqea-hodisalarga ergashtirish, cheksiz va ulkan hayolot olamini barpo qilishni talabaning ijodiy fantaziyasi yaratadi. Shuning uchun ham tasavvur va fantaziya talabaning yо‘lchi yulduzidir. Bunday yorqin isti’dodga ega bо‘lgan ijodkor san’at olamining yuksak pillapoyalarini mardona zabt etadi. "Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X 23 http://oac.dsmi-qf.uz K.S.Stanislavskiy ijodda tasavvur va fantaziyaning uyg‘unligini topish, ulardan о‘rinli foydalanish yuzasidan bо‘lg‘usi aktyorlarga shunday maslahat beradi: “Xayol surishning yangi turiga о‘tar ekanman, tasavvurda real voqelikdan kо‘ra tabiatan kо‘proq imkoniyat berilganini nazarda tutaman. Chindan ham, tasavvur real hayotda qilish mumkin bо‘lmagan narsalarni chizib beradi. Mana, masalan, tasavvurimizda boshqa planetalarga uchib borib, u yerdan afsonaviy parilarni olib qochamiz, afsonaviy mahluqlar bilan kurashib, ularni yengamiz; dengiz ostiga tushib suv malikasiga uylanishimiz mumkin. Shularning barini hayotda qilib kо‘ring-chi. Bunday xayol surish uchun tayyor material topishning iloji bо‘lmasa kerak. Shu tarzdagi afsonaviy hayotga jо‘namog‘imiz uchun, sizga fan, adabiyot, tasviriy san’at va hikoyalar faqatgina yо‘nalish, ishora, turtki beradi, xolos. Binobarin, bunday xayol surishda asosiy ijodiy ish fantaziya zimmasiga tushadi. Bunday hollarda bizga afsonaviylikni voqelikka yaqinlashtiradigan vositalar kerak bо‘ladi. Bu ishda mantiq va izchillik asosiy о‘rinlardan birini egallashi lozim. Ular yо‘q narsani bо‘lishi mumkin bо‘lgan narsaga yaqinlashtiradi. Shuning uchun afsonaviy va fantastik narsalarni yaratishda mantiqli va izchil bо‘ling ”. [2. B-90] Tasavvurni badiiy adabiyotning barcha janrlarida qо‘llash mumkin, lekin fantaziyani-chi? Tasavvur real bor narsani, bо‘lib о‘tgan yoki kutilayotgan narsa- hodisalarning tavsifini jonlantirsa, fantaziya esa mavhum va cheksiz hayolotni, bо‘lishi mumkin bо‘lmagan voqea-hodisalarni yaratar ekan, unda bu badiiy adabiyotning ma’lum bir janrlarigagina xos bо‘lgan xususiyat ekanligini bildiradi. Shu о‘rinda, adabiyotning sarguzasht-fantastika yо‘nalishi fantaziyaning manbai bо‘lib xizmat qiladi. “Sahna nutqi” fanida ta’sirchan sо‘zga erishish, jonli, badiiy sо‘zni sahnada ifodalashda tasavvur olamining kengligi va ijodiy fantaziyaning rang-barangligi amaliy kо‘mak beradi. Tafakkurda hosil bо‘lgan fikrni chuqur idrok qilish, butun vujudi bilan his qilish, uni maqsadli ravishda ong osti fantaziya olamiga yо‘naltirish va uning gо‘zal, shiddatli tasvirini jonli nutqida ifodalash talabaning badiiy sо‘zdagi ta’sirchanligini oshiradi. Bunda esa talaba kо‘rish xotirasiga diqqatini yо‘naltiradi va uning ijodiy kо‘magidan unumli foydalanadi. Fikr yuritish, kо‘rish, his qilish, idrok qilish jarayoni nutqda tabiiy va jonli sо‘zning tug‘ilishini ta’minlaydi. Bu jarayonlarsiz sо‘zlarning nutqda gavdalanishi quruq va ma’nosiz ifodani keltirib chiqaradi. Nutq kо‘rgan va his qilgan tuyg‘ularning samimiyligini hosil qiladi. Xatto kо‘z oldida kо‘rgan narsa-hodisalarning tasnifini ham ichki kо`rish qobiliyati orqali ochib berish mumkin. Dars mashg’ulotlarining birida, ichki kо‘rish xususiyatini yanada aniqroq bilish uchun bitta talabaga sahnaviy detal, ya’ni rо‘mol tutqazildi va uni tasvirlab berish sо’raldi. Talaba ma‘lum vaqt rо’molga qarab qoldi, nigohi rо‘molda bо‘lsa ham, uning xayollari butunlay boshqa tomonda... Uning ilk sо‘zlari sо‘lim tabiat, qir etagida joylashgan olisdagi qishlog‘ini tasvirlash bilan boshlandi. "Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X 24 http://oac.dsmi-qf.uz Talaba asta boshini kо‘tarib, tomoshabinga qaraganida, uning kо‘zlarida beg‘ubor va о‘yinqaroqlik aks etdi, u endi о‘z uyida edi... Talaba qishlog‘i, kо‘chasi va о‘z uyining har bir mayda-mayda detallarigacha gapirib berdiki, buni eshitgan tomoshabin kо‘z oldida ham о‘sha manzaralar hosil bо‘ldi. Talaba bu jarayonlarni jо‘shib tasvirlar ekan, birdan nigohi bir nuqtada qotdi, birozdan sо‘ng qorachiqlari atrofini kо‘z yoshlari qoplay boshlaydi... U, avvaliga dimog‘iga urilgan xushbо‘y hidni, uy burchagiga solingan oddiy va kichkina tandirxonani, kun issiq bо‘lishiga qaramay, ustiga chopon yopingan, yuz-kо‘zlarini issiq olov taftidan himoyalash uchun katta rо‘molni tang‘ib bog‘lab, non yopayotgan ayolni tasvirlar edi va juda mayin, biroz tanbehona, lekin sog‘inchli ovoz bilan “Oyi...” degan chorlov bilan nutqini yakunladi. Tasavvur hosil qilish uchun berilgan ushbu vazifadan qanday xulosalar paydo bо‘lganligi sо‘ralganda; u hamma narsalarni eslab, kо‘z oldida paydo bо‘lganini va ularni his qilib, qalbi yorishganini maroq bilan gapirib berdi. Bu jarayon esa ichki kо‘rish va sahnada yashash hissisini shakllantiruvchi tasavvur chizgilarini hosil qilishdagi amaliy mashg‘ulotlardan biri edi. Talabaning tafakkurida tasavvur, kо‘rish, his qilish, ishonish, munosabat bildirish va eng muhimi sahna haqiqatini yaratishda uning sahnaviy diqqati birlashtiruvchi, yо‘naltiruvchi omil bо‘lib xizmat qildi. Ijroda diqqatning mavjudligi asarning ta’sir qilish va eshitimli bо‘lish darajasini oshiradi. Agar talaba asar voqeligiga tо‘la ishonib, butun vujudi bilan diqqat kо‘lamini keng doirada taqdim qilsa, uni kuzatib о‘tirgan tomoshabinlarning ham diqqatini boshqarib borish layoqatini egallagan bо‘ladi. Sahnaviy diqqatning yо‘qligi fikr tarqoqligi, chalg‘ish, befarq, uzuq-yuluq, yuzaki yondashuvni hosil qiladi, bu esa sahnada diqqatning aksi bо‘lgan parishonxotirlikni vujudga keltiradi. Talabaning bunday katta xatolikka yо‘l qо‘yishi aslo mumkin emas. Shuning uchun ham ustozlar “teatr eshigidan kirganingizda barcha tashqi muammo va masalalarni tashqarida qoldiring, о‘z hayotingizni uniting va teatr hayoti bilan yashang ”, - deb doimo uqtirib keladi. Ijodkor har bir jarayonda avvalo, ichki ruhiyat olamini tarbiyalashi va uni doimo ijodiy topilmalar bilan boyitib bormog‘i zarur. Ijroda tabiiy va haqqoniy xissiyotlarning tug‘ilishi bо‘lg‘usi aktyorni yuksak ijodiy marralar sari yetaklaydi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Inomxо‘jev S. Badiiy о‘qish asoslari, - T.: “О‘qituvchi” nashriyoti, 1973. – 180 b. 2. Stanislavskiy K.S. Aktyorning о‘z ustida ishlashi. T.Xо‘jayev tarj. - T.: Toshkent badiiy adabiyot, 2011. – 428 b. 3. О‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 8-jild. Tahrir hay’ati A.Azizxо‘jayev, M.Aminov, T.Daminov va b. - T.: Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. – 704 b. "Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X 25 http://oac.dsmi-qf.uz Download 0.8 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
1 2
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling