Tasdiqlayman» «Mashinasozlik texnologiyasi» fakulteti dekani L. Olimov 2016 y. «Himoyaga qo’yildi

2.2. Zagotovka turini tanlash va uni olish tayorlash usullarini aniqlash.

Zagotovkalar toza va xomaki zagotovkalarga bo’linadi. Toza zagotovka deganda tayyorlangandan keyin kesib ishlanmaydigan, o’lchamlari va tozaligi tayyor detal chizmasida ko’rsatilgan o’lcham va tozalikka to’g’ri keladigan zagotovkalar tushuniladi. Xomaki zagotovkalar chizma talablariga muvofiq keladigan o’lcham, aniqlik va tozalikdagi detal hosil qilish maqsadida qo’yim kesib olish uchun mexanik ishlanish zarur bo’lgan zagotovkalardir.

Mashina detallari uchun zagotovkalar asosan quyidagi usullar bilan tayyorlanadi:

1. 
   qora va rangli metallardan quyish yo’li bilan;
   
2. 
   bosim bilan ishlash (bolg’alash va shtamplash) orqali;
   
3. 
   qora va rangli metallar prokatidan;
   
4. 
   metallokeramikadan (kukun metallurgiyasi yo’li bilan);
   
5. 
   payvandlash – zagotovka qismlarini bir butun qilib ulash yo’li bilan;
   
6. 
   metallmas materiallardan (plastik massalar va boshqalardan).
   

Zagotovka olish usulini tanlash, detalni o’lcham va materiali, ishchi vazifasi, uni tayyorlashga texnik talablar, yillik dastur va umumiy tuzilishi kabi omillar belgilab beradi. Bu masalani xal qilishda zagotovka o’lchami va tuzilishi detalni o’lcham va tuzilishiga maksimal yaqin bo’lishini taminlash kerak. Lekin shuni unutmaslik kerakki, zagotovka aniqligini oshirish va tuzilishini murakkablashtirish uni tannarxini oshishiga olib keladi. Shuning uchun ham zagotovka olishni optimal usuli qilib, zagotovka tannarxi kam bo’lgandagi usuli hisoblanadi.
Zagotovka olishni mavjud usullarini tahlil қilib, berilgan ishlab chiqarish sharoitida detalimiz uchun zagotovkani optimal tayyorlash usuli prokatdan usulidan foydalanamiz.
S_zag =M+
Bu yerda:
M-zagatovka materialining sarflanishi;
-texnologik operatsiyani to’g’rilash uchun, donali zagatovkalar qiymati;
- ;
Bu yerda:
-ishchi joyida keltirilgan sarf (so’m/soat)
-bitta operatsiya uchun donabay kalkulyatsiya vaqti; [25] dan bir soat jihoz ishi uchun d=55 mm gacha H 1834-883; D=140 mm gacha 1838-1629 so’m/soat.
- = 0.035 so’m /soat.
Prokatning og’irligiga ko’ra zagatovka materialining sarfini aniqlaymiz:
M=QS-(Q-q) =3.2 320-(3.2-2.4) 1041.28
Bu yerda:
Q-zagatovka og’irligi kg;
S-bir kg zagatovka materialining baxosi so’m;
q-detalning yillik massasi kg;
S -bir tonna chiqindi baxosi so’m ;

S_zag =M+ =1041.28+0.73=1042.01 so’m.

Metaldan foydalanish koefitsientini aniqlaymiz:
;
Bu yerda :
Q - detal og’irligi kg,
Q -zagatovka og’irligi.

2.3. Zagotovkaga ishlov berishda qo‘yim хisobi

Berilgan detalda E yuzani D=34 H7 mm L=130 mm uzunlikda qora, toza yo’nilsin, yo’nishda qo’yimlar miqdorini va oraliq chegaraviy o’lchamlarni hisoblaymiz.

Zagatovka Rz=150 mkm T=150 mkm. ([1] 63-bet 4,3 jad)
Qora yo’nishda Rz=100 mkm ,T=100 mkm.
Toza yo’nishda Rz=50 mkm ,T=50 mkm. ([1] 64-bet 4,5 jad)
Qo’yimning tashqi yuzalarini xisoblashda :
2z ([1] 62-bet 4,2 jad).

Berilgan zagatovkamiz uchun fazoviy chetlanishlarning umumiy qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

ρ_kor=∆_k·L ([1] 68-bet 4,7 jad).
∆_k=0,8; L=130 mm
ρ_kor=∆_k·d =0,8·130=104 mkm
Qora ishlov berishdan so’ng qoldiq fazoviy chetlanish quyidagiga teng bo’ladi:
ρ₂=ρ₁·0,05=104·0,05=5.2 mkm.
O’rnatishda hosil bo’ladigan xatoliklarni aniqlaymiz.
([1] 73-bet ).
Berilgan detalda o’lchov baza bilan o’rnatish bazasi bir-biriga mos kelgani uchun bazalash xatoligi ε_b=0 ga deb qabul qilamiz. U holda
Qiymatlarga asosan oraliq, o’tishlardan minimal qo’yimlarni qiymatlarini quyidagi formuladan foydalanib hisoblaymiz:

Yo’nishda minimal qo’yim miqdori.

Qora 2z =2 (150+150+ )=1283 mkm.
Toza 2z =2 (100+100+ )=434 mkm.
Hisobiy o’lchamni topamiz.
D=34H7+0.025=34.025 mm
Dopusk miqdori
δ_zag=250 mkm δ =62 mkm.
Hisobiy o’lchamlarni xisoblaymiz.
D =34.025+0.434=34,459 mm;
D = 34,459+1.283=35,742 mm.
Keltirilgan o’lchamlarni xioblaymiz:
D =34,459-0.025=34,434 mm;
D =35,742-0.062=35,68 mm.
Xisobiy qo’yimlarni xisoblaymiz:

Tekshirish.

δ_zag-δ₁ =0.062-0.025 =0.037 mkm.
Demak xisob to’g’ri

Berilgan detalda A yuzada Ø6 H8 mm L=15 mm uzunlikda parmalash, mexanik ishlov berish ketma-ketligiga asosan qo’yimlar miqdorini va oraliq chegaraviy o’lchamlarni hisoblaymiz. Uning materiali Po’lat 45 GOST 1050-74 , Zagatovka Rz=200 mkm T=300 mkm. ([2 63-bet 4,3 jad)

Parmalashda Rz=40 mkm ,T=60 mkm. ([2] 65-bet 4,5 jad)

Qo’yimning ichki yuzalarini xisoblashda :

2z ([2] 62-bet 4,2 jad).

Berilgan zagatovkamiz uchun fazoviy chetlanishlarning umumiy qiymati quyidagi fo’rmula bilan aniqlanadi:

B yuzaning korobleniyasini aniqlaymiz.
ρ_kor=∆_k·L
∆_k=0,8, L=29 mm
ρ_kor=∆_k·L=0,8·29 =23.2 mkm
ρ_sm ni quyma devorining qaligligi dopuskiga teng qilib olish mumkin:
ρ_sm =430 mkm.
= =430.1 mkm.
Parmalashdan so’ng qoldiq fazoviy chetlanish quyidagiga teng bo’ladi:
ρ₂=ρ₁·0,05=430·0,05=21.5 mkm.
O’rnatishda hosil bo’ladigan xatoliklarni aniqlaymiz.

O’rnatish xatoligi

Bu yerda:
=0.07 mm, =0.26 =0.43 mm. [2] (441-bet, 2- jad)
0.25 mm.
= 125 mkm. [1] (79-bet , 4.12 jad)
U holda :
= =279.5 mkm

Jadvalga kiritilgan qiymatlarga asosan oraliq, o’tishlardan minimal qo’yimlarni qiymatlarini quyidagi formuladan foydalanib hisoblaymiz:
;
minimal qo’yim miqdori.
Parmalash 2 =2(200+300+ =2027 mkm.
Hisobiy o’lchamni topamiz.
D=6H8+0.027=6.027 mm.
Hisobiy o’lchamlarni topamiz.
D=6.027-.2.027=4 mm.
Hisobiy keltirilgan o’lchamlar:
D=6,027-0.027=6.00 mm .
D=4-0.07=3,93 mm
Qo’yimlarni chegaraviy miqdorlari.

Tekshirish.
mm
δ_zag-δ₁ =0.07-0.027 =0.043 mm.
Hisob to’g’ri bajarilgan.