Tasdiqlayman” “Tabiiy fanlar fakulteti

Modda xossalari. Bizga shakar, bo‘r, osh tuzi, oltingugurt, suv, spirt, sulfat kislotasi berilgan bo‘lsin. Shakar, osh tuzi, bo‘r, oltingugurt – qattiq moddalar bo‘lsa, suv, spirt, sulfat kislotasi – suyuq moddalardir.
Yuqorida sanab o‘tilgan qattiq moddalarni qanday farqlash mumkin? Shakar, osh tuzi, bo‘r – oq rangli, oltingugurt – sariq rangli, demak, moddalar turli rangga ega. Bir xil rangli shakar, osh tuzi, bo‘r suvga solin- sa, bo‘r suvda erimaydi, shakar va osh tuzi esa erib ketadi. Shakar va osh tuzi bir-biridan ta’mi bilan farq lanadi.
Suyuq moddalar esa rangga ega emas. Ularni qanday farqlash mumkin? Spirt – o‘tkir hidga ega, suv va sulfat kislotasi hidga ega emas. Suv va sulfat kislotasi turli zichlikka ega: rsuv= 1000 kg/m3 (1g/ml) va rsulfat kislota = 1840 kg/m3 (1,84g/ml).
Suv, spirt va sulfat kislotasi turlicha qaynash haroratiga ega: tq suv = 100°C, tq etil spirt = 78,3°C, tq sulfat kislota = 338°C.
Moddalar va ularning xossalari insonga bog‘liq emas, ular bizning sezgi organlarimizga ta’sir qiladi va biz ularning rangini ko‘ramiz, ta’m va hidini sezamiz. Shularga qarab, ularni farqlay olamiz

• 
  Rang, hid, zichlik, ta’m, qattiq, suyuq, gaz holati — moddalarning xossalaridir.
  

Fizik xossalari. Kislorod molekulasi ikki atomdan iborat bo‘lib, oddiy modda sifatida O₂ formula bilan ifodalanadi. Nisbiy molekular massasi 32 ga teng. Odatdagi sharoitda kislorod – rangsiz, ta’msiz va hidsiz gaz. Havodan biroz og‘ir (1 l kislorodning massasi 1,428 g; 1 l havoning mas- sasi 1,293 g). Kislorod suvda juda oz eriydi: 0°C da 1 l suvda 49 ml, 20°C da 1 l suvda 31 ml kislorod eriydi. 1500°C atrofida kislorod atomlarga ajray boshlaydi. -219°C da kislorod havorang suyuqlikka aylanadi. –183°C da qaynaydi. Suyuq kislorod magnitga tortilish xususiyatiga ega.
Moddaning fizik va kimyoviy xossalariga misollar: Sayyoradagi barcha elementlar biz ularni aniqlash uchun foydalanishimiz mumkin bo'lgan xususiyatlarga ega. Misol uchun, biz odamni yuzi, ovozi, bo'yi, barmoq izlari, DNK va boshqalar bilan aniqlashimiz mumkin. Ushbu xususiyatlarni qancha ko'p aniqlay olsak, odamni yaxshiroq bilib olamiz.
Xuddi shunday, biz turli xil narsalarni topishimiz mumkin moddalarning fizik va kimyoviy xossalariga misollar bu uni ajratib turadi. Masalan harorat, bosim va hajm.
Bu holda moddaning reaktivligini bilish shart emas. Ushbu turdagi xususiyatlarning o'zgarishi tizimning o'zgarishini tavsiflaydi.
Moddaning fizik xossalariga misollar

1.