Tashkent university of information technologies named after muhammad al-kharezmi independent work

1.1 Jadval
“TATU” predmet sohasining obyektlari

No	Obyektlari
1	Filiallar
2	Talaba
3	Dekanat
4	Fakultet
5	Hodimlar

1.2 Jadval
Filiallar obyektining hususiyatlari

ID	Filiallar	Hududi	Tizimi	Guruhlar soni	Talabalar soni
1	Farg’ona	Farg’ona	Kredit-modul	100	1400
2	Samarqand	Samarqand	Kredit-modul	120	1500

1.3 Jadval
Talaba obyektining hususiyatlari

ID	F.I.Sh	Hududi	Telefon raqami	Kursi	Guruhi
1	Turobxonov T.S	Farg’ona	[phone]	2	120-20
2	Anvarov B.H	Samarqand	[phone]	2	620-19

1.4 Jadval
Dekanat obyektining xususiyatlari

^ID	Xodimlari soni	Yo’nalishlar taqsimoti	Dekanat hududi	Xodimlar maoshi
1	56	1	B blok	5000000
2	34	1	C blok	5000000

1.5 Jadval
Fakultet obyektlari xususiyatlari

ID	Xodimlari soni	Fakultet tartib raqami	Fakultet hududi	Fakultet nomi
1	43	5	A blok	Telekommunikatsiya
2	49	7	C blok	DIF

1.6 Jadval
Xodimlar obyektlari xususiyatlari

ID	F.I.Sh	Yoshi	Yashash manzili	Lavozimi	Telefon raqami
1	Soliyev D.S	35	Toshkent	Dekan	[phone]
2	Hamidov H.O	42	Toshkent	Qorovul	[phone]

Nazorat savollari:
1. Relyatsion boglanish nima?
2. 1:1 munosabatning mohiyati.
3. 1:n munosabat boglanishda nimalarga etabor qaratish zarur?
4. m:n munosabat boglanishga misol keltiring.
5. Ierarxik ma`lumotlar tuzilishi nima?


3 - LABORATORIYA ISHI
Mavzu: SQL tilida jadvallar yaratish, o’zgartirish va o’chirish
Ishdan maqsad: predmet soha ma‘lumotlar bazasini so`rovlar orqali yaratishni va so`rovlar orqali oddiy jarayonlarni bajarishni o`rganish, hamda ko`nikmaga ega bo`lish. Talabalarda DDL komandalaridan foydalanish va shu orqali relyasion MB yaratish ko‘nikmasini hosil qilish.
Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasini SQL so`rovlari orqali yaratish. Mavjud ob`yektlarni so`rovlar orqali ma`lumotlar bilan to`ldirish, o`zgartirish va keraksiz ma`lumotlarni o`chirishni ko`rib chiqish.
Uslubiy ko`rsatmalar: SQL tilida quyidagi asosiy ma‘lumotlar turlari ishlatilib, ularning formatlari har xil MBBT lar uchun farq qilishi mumkin:

1.1-rasm. “Tuitim” jadvali yaratilishi va ma’lumotlarning kiritilishi.


1.2-rasm. “Tuitim jadvalini yaratish va ma’lumotlarni kiritish. Endi esa bu jadvalimizning yuqoridagi ikki obyektlarning barcha elementlarini qo’shib chiqamiz.Natijani pastdagi rasmda ko’rishimiz mumkin:

Vazifalar
1.Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variyantga muvofiq mavzu uchun
MySQL da DDL buyruqlari bilan ishlaymiz.
2.MySqlda baza, jadval yaratish.
3.Jadvallar atributlarini kiritih.
4.O`b‘yektlar o'rtasidagi bog`lanishni aniqlang.
5.Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).
Nazorat savollari
1.CREATE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?
2.ALTER buyrug`iga misol keltiring.
3.DROP va DELETE buyruqlarining farqi nimada?
4.DELETE buyrug`ining strukturasini ko`rsating.

4 - LABORATORIYA ISHI
Mavzu: Ma‟lumotlarni tanlash va ular ustida amallar.
Ishdan maqsad: Talabalarda DML komandalaridan foydalanish va shu orqali relyatsion
MB da ishlash ko‘nikmasini hosil qilish.
Masalaning qo‟yilishi: Avvalgi laboratoriya mashg‘ulotida yaratilgan futbol klubining MB ustida amallar bajarish.
Uslubiy ko`rsatmalar:Ma‘lumotlar bazasiga axborotlar qo'shish, yangilash, o'chirish va chiqarib tashlash imkonini beradi, odatda ma‘lumotlami boshqarish tili (DML – Data Manipulation Language) yordamida amalga oshiriladi. Barcha ma‘lumotlarning markazlashtirilgan saqlanishi mavjudligi va ulaming tavsifi ba‘zan so'rovlar tili (querylanguage) deb ataluvchi so'rovlarda tashkil etilgan umumiy uskunasi sifatida DML tilidan foydalanish imkonini beradi. So'rovlar tilining mavjudligi o'ziga xos faylli tizimlarni cheklanishlardan yo'qotish imkoniyatini beradi, unda foydalanuvchilarning fiksirlangan so'rovlar to'plami ustida ish olib borishlari yoki dasturiy ta‘minotni boshqarishda ko'proq murakkab muammolar uchun doimiy ravishda yaratilayotgan dasturlar sonining oshishi nazarda tutiladi.
DML tilining ikki xil turi mavjud - protsedurali va protsedurali bo'lmagan tillar. Ular bir-biridan ma‘lumotlardan ko'chirma olish usullari bilan farqlanadi. Ular o'rtasidagi asosiy farq, protsedurali tillar odatda MB da ketma-ket ravishda axborotlarni qayta ishlaydi, protsedurali bo'lmagan tillar butun yozuvlar to'plamiga birdan operatsiyaga kirishadi.
DML tili so‟rovlari:
SELECT – Amal bajaradigan jadvalimizni tanlash, ekranga chiqarish komandasi. Sintaksisi esa quyidagicha:
SELECT *FROM // jadvalni to’liq chiqarish
SELECT FROM // jadval ustunlarini chiqarish
INSERT – SQL da barcha satrlar ushbu buyruq yordamida kiritiladi. Sintaksisi esa quyidagicha:
INSERT INTO VALUES (“ustun_info”, “ustun_info”, … );
DELETE – satrlarni jadvaldan o‘chirish buyrug‘i. Sintaksisi esa quyidagicha:
DELETE FROM WHERE qidiruv_sharti;
UPDATE – Maydon qiymatlarini o‘zgartirish buyrug‘i. Sintaksisi esa 2 hil:
UPDATE SET column=expression;
O’tgan darsda yaratgan jadvalimizni chaqirib olamiz va alter yordamida unga yangi jadval qo’shamiz va UPDATEdan foydalanib maydonga qiymat beramiz.
So’rov: Alter table tuitim add dekanat varchar(30);
Update tuitim set dekanat =’rahbar’ where id=1;
Natija: ⇓⇓⇓

1.3-rasm. Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish.
Ana endi huddi shunday qilgan holda yana bitta ‘fakultet’ obyektini qo’shib olamiz.
So’rov: Alter table tuitim add fakultet varchar(40);
Update tuitim set dekanat =’hodimlar soni’ where id=1;
Natija: ⇓⇓⇓

1.4-rasm. Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish.

Ana endi huddi shunday qilgan holda yana bitta ‘hodimlar’ obyektini qo’shib olamiz.

So’rov: Alter table tuitim add hodimlar varchar(50);
Update tuitim set dekanat =’F.I.SH’ where id=1;
Natija: ⇓⇓⇓

1.5-rasm. Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish, hodimlar obyektini qo’shib olish.

Vanihoyat barcha obyekt elementlarini jadvalga qo’shib uni to’ldirib chiqamiz.

Yakuniy natija:⇓⇓⇓

1.6-rasm Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish va yakuniy natijani olish.

Vazifalar
1.Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variyantga muvofiq mavzu uchun MySQL da DML buyruqlari bilan ishlaymiz.
2.MySqlda jadval ma‘lumotlar kiritaming.
3.Jadvallar atributlarinini o`zgartiring.
4.Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).
Nazorat savollari
1.SELECT buyrug`iga misol keltiring.
2.(*) nima vazifani bajaradi.
3.INSERT buyrug`ining barcha imkoniyatlarini ko`rsating.
4.AUTO_INCREMENT bo`lgan atribut INSERT buyrug`iga e`lon qilinishi shartmi?
5.UPDATE buyrug`i imkoniytalari.
6.WHERE buyrug`idan nima uchun foydalaniladi?
7.REPLACE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?
8.UPDATE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?
9.SQL tilida jadval nomlarini o‘zgartirish.
10.SQL tilida jadval yozuvlarini o‘zgartirish.
11.SQL tilida jadvaldan yozuvlarini olib tashlash.
12.SQL tilida jadvalga yangi yozuvlarini qo‘shish uchun qanday buyruq beriladi?
13.SQL tilida jadvaldan ustunlarni olib tashlash uchun qanday buyruq beriladi?