Xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-
XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
 
 
 
 
 
Mamatmusayev Jaloliddinning ma’lumotlar bazasi
fanidan “Ma’lumotlarni tanlash va ular ustida amallar” 
mavzusida tayyorlagan 4-labaratoriya ishi 
 
 
Bajardi: Jaloliddin Mamatmusayev 
Tekshirdi: Sodiqov Vali Salim o’g’li 
 
 
 
 
 
Toshkent 2023 
 
 

---

4 - LABORATORIYA ISHI 
Mavzu: Ma’lumotlarni tanlash va ular ustida amallar 
 
Ishdan maqsad: Talabalarda DML komandalaridan foydalanish va shu 
orqali relyatsion MB da ishlash ko’nikmasini hosil qilish. 
Masalaning qo’yilishi: Avvalgi laboratoriya mashg’ulotida yaratilgan futbol 
klubining MB ustida amallar bajarish. 
Uslubiy ko`rsatmalar:Ma’lumotlar bazasiga axborotlar qo'shish, yangilash, 
o'chirish va chiqarib tashlash imkonini beradi, odatda ma’lumotlami boshqarish 
tili (DML – Data Manipulation Language) yordamida amalga oshiriladi. Barcha 
ma’lumotlarning markazlashtirilgan saqlanishi mavjudligi va ulaming tavsifi ba’zan 
so'rovlar tili (querylanguage) deb ataluvchi so'rovlarda tashkil etilgan umumiy 
uskunasi sifatida DML tilidan foydalanish imkonini beradi. So'rovlar tilining 
mavjudligi o'ziga xos faylli tizimlarni cheklanishlardan yo'qotish imkoniyatini beradi, 
unda foydalanuvchilarning fiksirlangan so'rovlar to'plami ustida ish olib borishlari yoki 
dasturiy ta’minotni boshqarishda ko'proq murakkab muammolar uchun doimiy 
ravishda yaratilayotgan dasturlar sonining oshishi nazarda tutiladi. 
DML tilining ikki xil turi mavjud - protsedurali va protsedurali bo'lmagan tillar. 
Ular bir-biridan ma’lumotlardan ko'chirma olish usullari bilan farqlanadi. Ular 
o'rtasidagi asosiy farq, protsedurali tillar odatda MB da ketma-ket ravishda 
axborotlarni qayta ishlaydi, protsedurali bo'lmagan tillar butun yozuvlar to'plamiga 
birdan operatsiyaga kirishadi. 
DML tili so’rovlari: 
SELECT – Amal bajaradigan jadvalimizni tanlash, ekranga chiqarish komandasi.
Sintaksisi esa quyidagicha: 
SELECT *FROM  // jadvalni to’liq chiqarish 
SELECT  FROM  // jadval ustunlarini chiqarish 

---

INSERT – SQL da barcha satrlar ushbu buyruq yordamida kiritiladi.
Sintaksisi esa quyidagicha: 
INSERT INTO  VALUES (“ustun_info”, “ustun_info”, … ); 
 
DELETE – satrlarni jadvaldan o’chirish buyrug’i.
Sintaksisi esa quyidagicha: 
DELETE FROM  WHERE qidiruv_sharti; 
 
UPDATE – Maydon qiymatlarini o’zgartirish buyrug’i.
Sintaksisi esa 2 hil: 
UPDATE  SET column=expression; 
UPDATE  SET column=expression
WHERE qidiruv_sharti;
Ishni bajarish tartibi 
Avvalo 3-laboratoriya ishida tuzgan jadvallarimizni esga olamiz. Endi o’sha 
jadvallarni POSTGRESQL da yuqorida sintaksisini keltirib o’tganimizday
komandalardan foydalanib yaratamiz. 
1.Jadval ob’yektlariga qiymatlar beramiz: 
So`rov:  
 
4.1-rasm. hospital jadvaliga ma’lumotlarning kiritilishi 
2. Jadvalni tanlaymiz va SELECT operatori orqali ekranga chiqaramiz. 
So`rov: Select * from ; 
Natija: 

---

 
4.2-rasm. hospital jadvaliga kiritilgan ma’lumotlarni ko’rish 
3.MB ga yangi jadval qo’shamiz va UPDATEdan foydalanib maydonga qiymat beramiz. 
So`rov: Alter table hospital add director varchar(50); 
Update hospital set director=’Alisherov Boymurod’ where id=7; 
Natija: 
 
4.3-rasm. Hospital jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o`zgartirish 
4. DROP operatori orqali jadvalni o’chiramiz: 
So`rov: drop table hospital; 

---

 
 
Nazorat savollari 
1. SELECT buyrug`iga misol keltiring. 
2. (*) nima vazifani bajaradi. 
3. INSERT buyrug`ining barcha imkoniyatlarini ko`rsating. 
4. AUTO_INCREMENT bo`lgan atribut INSERT buyrug`iga e`lon qilinishi shartmi?
5. UPDATE buyrug`i imkoniytalari. 
6. WHERE buyrug`idan nima uchun foydalaniladi? 
7. REPLACE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?
8. UPDATE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?
9. SQL tilida jadval nomlarini o’zgartirish.
10. SQL tilida jadval yozuvlarini o’zgartirish. 
11. SQL tilida jadvaldan yozuvlarini olib tashlash. 
12. SQL tilida jadvalga yangi yozuvlarini qo’shish uchun qanday buyruq beriladi?
13. SQL tilida jadvaldan ustunlarni olib tashlash uchun qanday buyruq beriladi? 
 

---