Tashkil etishning umumiy

OSHI]EVDI mustakil, ishlab chikarishning pirovard natyukasiga fiapa6
Moddiy-texnika resurslari bilan ta’minlash: korxona taminlaydi mustadіshuzi sotib oladn.
9. Ishlab chikarish xarajatlari ustidan nazorat: chek tizimi orv;ali 1 • nakd pul, sum vositasi bilan
Daromadni taksimlash: xap bir a’zoning mexnat xissa koeffiiiyentiga Karab	+
1 1. Davlatga zЈlovlar Јlash: ijara xak.i va bosh’;a Јlovlarni korxona Јlaydi mustashtl mulk egasi

Davlat va xap xil shakldagi kishlok. xujalik korxonalari tasar- rufida bulgan koramolchilik fermer x aliklarida ishlab chikarishni tashkil etishda ichki xujalik xisobi shartlariga ilik amal k.ilishlari maksadga muvofikdir. Xususiy koramolchilik fer- malari esa ilik xun‹alik xisobida faoliyat rsatadilar.
Turli xil mulkchilik tasarrufida bulgan koramolchilik fer- malari va fermer xujaliklarida ishlab chikarish munosabatlarini urnatilzda, ularni ixtisoslashtirish va xajmlarini ilmiy asos- langan meyorlarda tashkil etish kerak.
Ixtisoslashtirishning iktisodiy asosini tarmokda yetishti— rilgan tovar maxsulotlarining tarkibi, texnologik n‹ixatdan esa maxsuldor poda tarkibidagi sigirlar salmogi tashkil etadi. Xozirgi vakuda shu andozalardan kelib chikkan xolda sut va sht ishlab chikarishning nisbatiga kura koramolchilikni ixtisoslash- tirishda kuyidagi yunalishlar vujudga kelgan:

• 
  sut yetishtirish uchun ixtisoslashgan korxona va xususiy fermalar, ular asosan yirik shaxarlar va sanoat markazlari atro— fida joylashgan bulib, tovar maxsulotlarining 95—98 foizi sut va sut maxsulotlaridan iborat bulib, poda tarkibida sigirlar sal- mogi 75-80 foizni tashkil etadi;
  
• 
  sut- sht yetishtirish yunalishdagi xujalik va xususiy fermalar, ularda sut va gusht ishlab chik.arish nisbatlari 80:20, 70:30, 60:40 (birinchi kursatkich sut, ikkinchisi gusht salmogi, % da) nisbatda bulib, poda tarkibida 65-70 foiz atrofida sigirlar mav— jud buladi;
  
• 
  sht-sut yetishtirish yunalishdagi xujalik va xususiy fermalar, bular aralash maxsulot yetishtirishda bozor talablaridan kelib chikkan x.olda, 80:20; 70:30 va 60:40 (birinchisi sht, ikkinchi kursatkich sut, foiz xisobida) nisbatda sht va sut maxsulotlari yetishtirilib, poda tarkibida 40—45 foizgacha sigir saklaydilar;
  
• 
  sht ishlab chikarish yunalishidagi xujalik va xususiy fer— malar mavjud, ularda tovar maxsulotlarining 90-95 foizini sht yetishtirish tashkil etadi va poda tarkibida 30-35 foiz sigirlar sht ishlab chikarish uchun buzoklarni ustirishga xizmat kiladilar. Chorvachilikda fermalarni ixtisoslashtirish kutilgan samarani berishi uchun, ularning xajmini ichki resurslardan ilik foydala-
  

nish imkonini beradigan daran‹ada urnatish kerak.
Davlapі pіasarufida 6olgan xissadorlik jamiyatlarida ixti— soslashgan yoki aralash fermalar tashkil etish mumkin. Bunday xujaliklarda fermalarning maksadga muvofik xajmi maxsulot
ishlab chikarib xap bir shartli bosh moldan maksimal foyda olish uchun kulay bulishi lozim.
Respublikamizning paxtachilikka ixtisoslashgan xujaliklarida paxta—beda almashlab ekish tizimi amalga oshirilishi munosabati bilan ularda yem-xashak bazasi yaratiladi, shu tufayli ulardagi koramolchilik yoki sutchilik fermasida 600 boshgacha sigir, sht-sut yunalishida bulsa 1000 boshgacha koramol, shundan 400—450 bosh si— gir bulishi, ularning fermer xujaliklarida 100 boshgacha koramol, shundan 50-d0 bosh sigir bulishi tavsiya etiladi. Sutchilik yunalishdagi fermalarda 400-600-800 boshgacha sigir, gunajin va 6 oylikkacha buzoі;lar bulishi kerak.
Sholikorlik xujaliklarida vam paxtachilik xujaliklari kabi maksadga muvofik xajm tavsiya etiladi. Shaxar atrofidagi sabzavot—sut іЈnalishdagi xujaliklar, agap ularning xaydaladigan yeri 800-1200 gektar bulsa, sut fermasida 600 bosh, fermer xujaliklarida esa 60 boshgacha sigir, arap xaydaladigan yeri 1500- 1600 gektar bulsa, sut fermasida 600-800 bosh, fermer xujaliklarida 90 boshgacha sigir bulishi tavsiya etiladi.
Ta’kidlash lozimki, xap bir kishlok. xujalik korxonasida fermalar x,ajmini belgilashda ep maydonlarining joylashuvi, yem- xashak bazasining a›tvolini, ma›tsulotlarni kayta ishlash imkoni- yatlarini va boshk.a omillarni chukur taxlil kilib xulosa chikarish
lOzIm.
K.oramolchilikning barcha nalishlarida ularning samarador- ligini ta’minlash omillaridan biri, bu ularni korxona kududida joylashtirishdir. Soramollar uz tabiatiga kura kup ozi+;lanadigan xayvonlar katoriga kiradilar. Shuning uchun ularni joylashti- rishda yem-xashak maydonlariga yak.in bulishi e’tiborga olinishi shart. Shuningdek k.oramolchilikdan olinadigan max.sulotlar ay-
NIKSa s u 1 M‹in.cJez'i -uyy** TUS Yј’Ѕ''L}’Ѕ’І2'І ?° *°" *" man YTp HIIIP£tSH NI T£t-
lab etadigan max.sulotlar turiga kiradi. Ularni tashish, kayta ish- lash, sa ;lash va tayyor maxsulotlarni kadoklangan sut, kaymok, suzma, sariyog, sir, pishlok, muzk.aymok. va xokazolar shakliga kelti- rish uchun anchagina texnika vositalari va ish kuchi talab kilinishi tarmokni rejalashtirishda e’tibordan chetda kolmasligi shart.
Koramolchilikni xususiylashtirish va ayniksa fermer xujaliklarini tashkil etishda 30 shartli bosh mol xajmida Da ki- chik xujaliklarini tashkil etish tarmoshla bir kator kutilmagan salbiy xolatlarga olib keldi, jumladan јa kichik xujaliklarda yem-xashak bazasini talab darajasida tashkil etilmaganligi, omuxta ozikalarning kup kismini xususiy sektordan sotib olinishi nati-
jasida, sigirlar zla kiymatli oziklanmaganligini ulardan sogib olinadigan sut maxsuloti kamayib, uz navbatida sutning tannar- xini oshirib yubordi. Bu bozorda sutning xarid narxini usishiga olib keldi va axolining daromadi past katlamini eng arzon is- te’mol maxsulotlaridan biri bulgan sut va sut maxsulotlari is- te’mol kilishini meyoridan 1,5—2,0 martaga pasaytirib yubordi.
K.oramolchilikka ixtisoslashtirilgan xujaliklarning ishlab chikarish samaradorligini oshirishning yana bir omili tarmokni jadal rivojlantirishdir. K.oramollarni genetik imkoniyatlarini oshirish, yukori sifatli va tuyimli ozikalar bilan meyorida bokish, texnologik Jarayonlarni mexanizatsiyalash, maxsulot ishlab chikarish va mexnatni tashkil etishda oila (Jamoa) pudratidan keng foydalanish — tarmokni Jadal rivojlantirishga olib keladi. Sut koramolchiligini jadal rivojlantirishning eng muxim shart-sha- roitlaridan biri bu — sigirlar maxsuldorligini genetik omillar asosida oshirishdir. Bu shart—sharoitlar chorva mollarini yanada yaxshirok asrash va bokish, meyorda belgilangan sifatli yimli yem—xashak mavjud bulishi, sut sogish asbob—uskunalarini tender usulida tanlab olish va sut sogish texnologiyasiga binoan sogishni uex texnologiyasi asosida tashkil etish, ferma xodimlari uchun kulay sanitariya—gigiyena va maishiy xizmat sharoitlarini yaratish, mexnatni tashkil etish va maxsulot yetishtirishda ilgor usullarini joriy etish yullari bilan vujudga keltiriladi.

2.