Tashkil etishning umumiy

Soramolchnlnkda takroriy nshlab chnk.arnshnn tashknl etnsh

K.oramolchilikda ishlab chikarishni jadallashtirish uchun po- dani takror ishlab chikarish, kengaytirilgan xolda, mollarni kupaytirishni, podani sifat va nasl jixatdan yaxshilashni talab etadi. 1990 yilda mamlakatimizda koramollar soni 4583 ming bo- shini tashkil etgan bulsa, 2003 yilga kelib 5851,7 ming boshni tashkil etdi yoki un uch yilda 27,7 foizga usgan, shu davrda sht ish- lab chikarish 16,6 foizga, sut 29,7 foizga kupaygan. Lekin bunday usish axolining koramolchilik maxsulotlariga bulgan talabini zla ta’minlay olmaydi.
Shuning uchun koramolchilik maxsulotlari yetishtirishni kupaytirish, podada kengaytirilgan takroriy ishlab chikarishni tashkil etish, poda tarkibini va mollar zotini yaxshilaіya xamda maxsuldorligini oshirish asosiy masalalardan bulib kolmokda. K.oramolchilikda podani takror ishlab chikarishni tashkil etishga
kuyilgan kuyidagi tashkiliy-texnologik tamoyillarga e’tibor 6e—
}EISH LOZIM:

• 
  tanalarni uz vaktida kochirish va birinchi tugishni tezkor- lik bilan mollar yetilgan vaktida tashkil etishga erishish;
  
• 
  sigirlardan eng yukori jadallik bilan foydalanish davrini davom etishni belgilash;
  
• 
  sigirlarning kisIr K.Olishiga yul kuymaslik va ularning nasldorligini oshirish;
  
• 
  buzoklarni tula, soglom saklab kolishga erishish va podadagi rejadan ortikcha olingan buzo ularni jadal ravishda bokish;
  
• 
  mollar zotini va maxsuldorligini yaxshilash maksadida naslchilik ishlarini yanada takomillashtirish.
  

Podani takror ishlab chik.arishni FpI lga kuyish va jadal— lashtirishning asosiy omillaridan biri, yosh tanalarni birinchi k.oshirishni uz vaktida tashkil etishdir. Tanalarni birinchi kochirish ularni bokish, semirtirish, asrash va boshka sharoitlarga bOFPIK,DI . Sutdor zotLi K.oramollarning birinchi tugishi uchun eng k.ulay fursat 24-27 oylik bulishi, xam sht, vam sut beradigan zotli mollar uchun 27-30 oylik bulishi kulay xisoblanadi. Albatta, bu rsatkichlar mollarning zotiga va joylashgan xududiga kura biroz fark. ttilishi xam mumkin.
Sogin sigirlardan jadal foydalanishning axamiyati katta. Ma’lumki, sigirlarning eng samarali sut berish davri 10 yil da— vom etadi. Shu davr ichida x.ap yili 10 % sogin sigirlarining k.ari, mak.sulot berishi pasaygan kismini almashtirish tavsiya etiladi. Ayrim xollarda almashtirish 15-20 % ni tashkil etadi, u xolda si- girlar maxsuldorligiga karab almashtirish yana xam tezlashishi mumkIN.
Sut koramolchiligini asta-sekin kompyuter texnologiyasi aso- sida maxsulot yetishtirishga utkazish, cni ire’ar nitsoolpl vpfi i
ldirishga nisbatan kuyiladigan talablarni yanada oshiradi. Yukori darajada mexanizatsiyalashgan fermalarda mollarni aloxida parvarish kilish kiyin, shuning uchun maxsuldorligi va fiziologik xususiyatlariga kura bir xil bulgan poda tarkibini vujudga kelti- rish katga axamiyatga ega. Bunda zootexnika ishlari yukori darajada tashkil etilgan bulishi, guruxlarga kiritish uchun mollar yaxshi sa— ralanishi va asosiy belgilari buyicha tanlab olinishi kerak. Ayni vaktda mollar kasalliklarga chidamli, mashinada sogishga yarokli, bakuvvat va maxsuldor bulishi lozim.
Poda tarkibini gri belgilash natijasida rejadagi kursatkichlarga erishish, bu podada uzgarmas xolat vujudga keladi degan gap emas. Podadagi mollar boiі soni xap yili shunday usib borishi kerakki, toki uning tarkibi mutlako uzgarmagan xolda po— dadagi mollarning bosh soni kupayib borsin. Bu xolda podadagi mollarning jinsi va yoshi urtasidagi nisbat xam saklanib kolishi kerak. Bu nisbat ishlab chikarish sharoitiga kura xujalik fermala- rining ixtisoslashuviga boglikdir.

3. 
   Koramolchilikda bnznes rejalashtirish Koramolchilikni rivojlantirish, maxsulot yetishtirishni
   

tugri rejalashtirishga boglik. Fermer xujaliklari va xususiy
fermalarda yillik ishlab chikarish topiіiriklarini tuzishda maz— kur koramolning zoti, uning biologik imkoniyati, sigirlarning sut berish kobiliyati va xul‹alikning ozika bazasi, oziklantirish tur— lari xisobga olinadi.
Sigirlardan sogib olinadigan sut mikdori kancha kup bulsa, unga saflanadigan ozika miіshori shuncha kam buladi. Chorvachilik ilmiy—tadkikot instituti bergan ma’lumotlariga karaganda xap bir bosh sigirdan 2000 kg sut sogib olinganda, 1 kg sut oliiі uchun 1,3— 1,4 ozika birligi sarflanadi, 3000 kg sut sogib olinganda esa bir kg sut uchun 1,1- 1,2 ozik.a birligi va 5000 kg sut sogilganda 0,90- 0,95 ozika birligi sarflanadi.
Podadagi chorva mollarining maxsuldorligi juda yukori bulsa, yetishtirilgan maxsulot birligi uchun sarf kilinadigan moddiy-pul (bokish, sogish, mollarga karash) sarflari urtacha maxsulot olayotgan xujaliklarga nisbatan kam buladi. Bu esa kup maxsulot olayotgan xuyataliklarda ishlab chikarishning iktisodiy samaradorligi yukori bulishini kursatadi.
X.ap bir xujalik uz sharoitiga moslashgan xolda sigirlarni yuk.ori maxsuldorligiga erishish, mollar zotini yaxshilash, bokish, sugorish, sa ;lavz ishlarini tpi tashkil kilib, anik rejalashti- rishga bogli ;dir.
K,oramolchilik fermasida maxsulot yetishtirishni rejalashti- rish biznes rejada aks ettiriladi. Fermer xujaliklari va xususiy fermalarning yillik ishlab chikarish biznes rejalari kuyidagi bulimlardan tashkil topadi:
—fermer xujaligida ishlaydigan sut sotuvchi, podachi, bu- zokbokar, operator va boshk.alar soni;
—fermaga birkitilgan ishlab chik.arish vositalarining tur- lari, soni va muvozanat buyicha kiymati;
—koramollarning yil davomidagi xarakati va bosh soni;
—mollarni bok.ish va semirtirish yillik ishlab chikarish top-
ІNI IFI;
—sut sogish va buzok bok.ish buyicha oylik rejalar;
—sigir va tanalarni sun’iy kochirish va buzok olish topshi— rik.-rejasi;
—xujalik yili uchun ozikaga bulgan talab rejasi, ozika muvozanati xamda ularning sarf — xarajatlar summasi;
—mol shti yetishtirish va sut ishlab chikarish uchun k.ilinadigan moddiy-pul xarajatlari x.isob-kitobi.
Fermer xujaliklari va xususiy fermalar uchun topshiriklar tuzishda, meyoriy va uslubiy kullanmalardan foydalaniladi. Bu meyoriy kursatkichlar kujaliklarda iіllab chikarish sharoiti, mol- larning maxsuldorligi, bokish usuli, ozika turi va ozi tlantirish tiplariga karab farі;lanadi.
Sogib olinadigan yalpi sut maxsuloti miv;dori kar bir bosh si- girdan sogib olinadigan urtacha sut miі;dorini mavjud sogin si- girlar bosh soniga kupaytirish yuli bilan topiladi. Sogin sigir- larning bosh soni esa yil boshidagi va yil oxiridagi sigirlar bosh sonining yarimini opnb, unga fevral oyidan yil oxirigacha oy bo- shsdagi cOFIH sigirlar sonini kushib, sungra 12 oyga bulish yuli bilan ani tlanadi.
Sut sogib olish biznes rejalari yil, daxa va oylar uchun tuti- ladi. Reja ikki yul bilan tuzilishi mumkin. Birinchisi - gan yilda xap oyda, shuningdek yil buyicha soFIb olingan sutning miv;doriga k.arab. Ikkinchisi — yil buyicha dar bir sigirdan lakta- siya davrida kun sayin va oy sayin sogib olinadigan sutning miіshoriga karab tutiladi.
Rejalashtirishning ikkinchi usuli makbul xisoblanadi. Poda xarakati jadviіida 6 n « at. yo g, yjwy•p•• yachya fiokish. se- mirtirish uchun mollar bosh soni aniklanadi. Bir sutkada semirish meyorini va mollarni sotish davridagi vaznini bilgan kolda yetishtiriladigan shtning mi›;dorini xam rejalashtirish mumkin. Masalan 10 bosh sigir yaroksizlikka chikarilib semirtirishga kildi deb faraz kilaylik. Bir bosh molni semirtirish topshi— rigida uning vazni 400 kg, bir sugkada 900 gramm semirtirish kerak, semirtirishdan keyingi xap bir sigirning tirik vazni 454 kg ni
tashkil etishi lozim. Bu kolda kar bir sigirning tirik vazni 900 rp 60 kun = 54 kg.ga oshishi rejalashtiriladi. 10 bosh sigirdan esa
- 54 kg 10 = 540 kg tirik vazn usishi topshirik—reja etib belgilanadi.
16-jadval Samark.and tumanndagn «Marok.aid» shnrkat aujalngnnnng fermasnda 2002 ynlda karamolchnlnk max.sulotlarn yetishtirish buyncha tutilgan