Tashqi qarz oqibatlari va uni tartibga solish usullari

2-rasm. Argentina tashqi qarz dinamikasi (mlrd dollar).
Manba: Argentina iqtisodiyot vazirligi hisoboti
Tabiiyki, hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan dollar va peso o’rtasidagi bog’liqlik siyosati to’g’risidagi havotirlar orta boshladi. O’z navbatida, 1990-yillardagi iqtisodiy o’sish omillaridan hisoblangan investitsiya oqimi ham endi teskari yo’nalishda harakat qilishni boshlagan edi. Ko’plab yuridik va jismoniy shaxslar hukumatning keying qadamini tahmin qilib, har ehtimolga qarshi o’z boyliklarini AQSh dollarida saqlashga qaror qildilar. Chunki, agar hukumat pesoni devalvatsiya qiladigan bo’lsa, hech bo’lmasa ular o’z jamg’armalarini saqlab qolgan bo’lardilar. Lekin, bu Argentina iqtisodi uchun halokatli bo’lib chiqdi.

Ohir-oqibat hukumat o’zini default deb e’lon qildi. Oradan bir necha hafta o’tgandan so’ng esa, peso devalvatsiya qilindi. Dollar qiymatidagi depozitlar eski ayirboshlash kursida pesoga aylantirildi ya’ni ilgarigi 10000 dollardagi omonat endi 2500 dollarga teng bo’lib qoldi. Tasavvur qiling, 7500 ming dollaringiz endi yo’q, “havoga uchib ketdi”. Bu kuppa-kunduz kuni ochiqchasiga talon-tarojlik edi. Odamlar buni bilsalarda, hech narsa qila olmasdilar.
Argentina inqrozining iqtisodiy ta’siri mamlakat tarixida hech qachon bunchalik sezilarli ko’rsatkichlarda aks etmagan edi. 1990-yillar ohirlarida ham YaIM o’sish ko’rsatkichlar manfiy holatda bo’lgan bo’lsa ham, inqirozdan so’ng bu ko’rsatkich bir yo’la 11%ga tushib ketdi. Ishsizlik ko’rsatkichlari, Buyuk Depressiya paytida AQSHda kuzatilgan darajaga ya’ni 25%ga ko’tarilib ketdi. Mamlakat iqtisodining doimiy dushmani inflatsiya esa yanada ko’tarildi, lekin yaxshiyamki, ko’plab iqtisodchilar o’ylagan suratlarda emas. 2002-yil so’ngiga borib, 1 dollar 4 pesoga yaqinlashdi, Trading Economics malumotlariga ko’ra, inflatsiya ko’rsatkichlari 80%ni tashkil etgan. Tushib borayotgan daromadlar va ko’tarilayotgan narxlar fonida Argentina aholisining 3dan 2 qismi qashshoqlik darajasida yashayotgandi.
Odatda devalvatsiyalar aholining ijtimoiy hayoti uchun og’ir sinov hisoblanadi. Biroq, Argentinaning qayta tiklanishi shunchalik tez sodir bo’ldiki, 2002-yilning avgust oyigacha ayirboshlash kursi barqarorlashibgina qolmay, balki pesoning qadri biroz oshdi ham. Eksport zudlik bilan o’zini tklab oldi, import suratlari esa keskin tushdi. 2002-yil ohiriga kelib, mamlakat YaIMi yana ijobiy o’sish sura’tlarini ko’rsata boshladi.