Taʼsirchan 1896-yilda fransuz olimi Anri Bekkerel kashf etdi. A. Bekkerel uran metalli birikmalari boigan ruda ko‘zga koʻrinmaydigan, ammo fotoplastinkaga taʼsir qiladigan nurlar chiqarishini payqadi
Failed to parse (sintaktik xato): {\displaystyle E_{di}=(m_\text{i}-m_\text{f} — m_\text{p})c²}
Download 50.67 Kb.
|
Radioaktivlik
|
Failed to parse (sintaktik xato): {\displaystyle E_{di}=(m_\text{i}-m_\text{f} — m_\text{p})c²} bu yerda mi yadroning boshlangʻich massasi, mf — zarrachalar emissiyasidan keyingi yadro massasi va mp — chiqarilgan (alfa-) zarraning massasi, maʼlum hollarda u musbat zaryadlanganligidan uning alfa ekanligini aniqlash mumkin. Baʼzi bosha zarrachalar emissiyasi rejimlari esa energiya qoʻshishni talab qiladi. Masalan, uran-232 uchun hisob-kitoblar shuni koʻrsatadiki, alfa zarralari emissiyasi 5,4 MeV energiyani chiqaradi. Bitta proton emissiyasi esa 6,1 MeV energiyani talab qiladi. Parchalanish energiyasining katta qismi alfa zarrachaning kinetik energiyasiga aylanadi. Impulsning saqlanishini bajarish uchun energiyaning bir qismi yadroning oʻzining orqaga qaytishiga ketadi. Biroq, koʻpgina alfa-radioizotoplarning massa soni 210 dan oshib ketganligi sababli, alfa zarrachaning massa sonidan (4) ancha katta, yadroning orqaga qaytishiga ketadigan energiya ulushi odatda juda kichik, 2 % dan kam boʻladi[3]. Shunga qaramay, qaytarilish energiyasi (keV shkalasi boʻyicha) kimyoviy bogʻlanish kuchidan (eV shkalasida) ancha katta.
Biroq, kvant mexanikasi alfa zarrachani kvant tunnel effekti orqali qochishga imkon beradi. 1928-yilda George Gamow[4] va Ronald Wilfred Gurney va Edward Condon tomonidan mustaqil ravishda ishlab chiqilgan alfa parchalanishining kvant tunnel nazariyasi[5] kvant nazariyasining juda yorqin tasdigʻi sifatida eʼtirof etildi. Aslini olganda, alfa zarrasi yadrodan uni chegaralab turgan devordan oʻtish uchun yetarli energiya olish bilan emas, balki devor orqali tunnel oʻtish orqali chiqadi. Gurney va Condon oʻzlarining qogʻozlarida quyidagi fikrni bildirishdi: Shu paytgacha yadroning qandaydir maxsus ixtiyoriy „beqarorligi“ni postulatsiya qilish zarur edi. Ammo keyingi eslatmada alohida gipotezasiz parchalanish kvant mexanikasi qonunlarining tabiiy natijasi ekanligi taʼkidlanadi. . . α-zarrachaning yadrodagi oʻrnidan qoʻzgʻatish haqida koʻp narsa yozilgan. Ammo yuqorida tasvirlangan jarayondan α-zarracha deyarli sezilmasdan sirgʻalib ketadi, deyish maʼqul. [6] Nazariyaga koʻra, alfa zarrachani yadro ichidagi mustaqil zarracha deb hisoblash mumkin, yaʼni doimiy harakatda, lekin kuchli oʻzaro taʼsir tufayli yadro ichida saqlanadi. Elektromagnit kuchning itaruvchi potentsial toʻsigʻi bilan har bir toʻqnashuvda uning oʻz yoʻlini tunneldan oʻtkazishi nolga teng boʻlmagan kichik ehtimollik mavjud. Tezligi 1,5×107 m/s bo‘lgan alfa zarracha taxminan 10-14 metr yadro diametrida sekundiga 1021 martadan koʻproq toʻsiq bilan toʻqnashadi. Biroq, agar har bir toʻqnashuvda qochish ehtimoli juda kichik boʻlsa, radioizotopning yarimparchalanish davri juda uzoq boʻladi, chunki bu qochishning umumiy ehtimoli 50 % ga yetishi uchun zarur boʻlgan vaqt ga teng. Ekstremal misol sifatida, vismut-209 izotopining yarimparchalanish davri 2.01*1019 yilni tashkil qiladi. Foydalanadi[tahrir | manbasini tahrirlash] Tutun detektorlarida alfa-nurlatgichlar boʻlgan Americium-241 ishlatiladi. Alfa zarralari ochiq ion kamerasidagi havoni ionlashtiradi va ionlangan havo orqali kichik elektr tok oʻtadi. Xonaga kiradigan olovning tutun zarralari alfa-zarra oqimni kamaytiradi va tutun detektorining signalini ishga tushiradi. Radiy-223 ham alfa-nurlatgichrdir . Bu element skelet metastazlarini (suyaklardagi saraton) davolashda qoʻllaniladi. Alfa parchalanishi kosmik zondlar[7] va sun'iy yurak stimulyatori uchun ishlatilgan radioizotop termoelektr generatorlari uchun xavfsiz quvvat manbai boʻlib xizmat qiladi[8]. Alfa-parchalanish radioaktiv parchalanishning boshqa shakllariga qaraganda ancha oson himoyalangan. Statik eliminatorlar odatda havoni ionlashtirish uchun polonium-210, alfa-nurlatgichdam foydalanadi, bu esa „statik yopishish“ ning tezroq tarqalishiga imkon berad a-emirilish energiyasining A massa soniga bog'liqligi. a-zarrachalar energiyasi E a neytronlar soniga qarab N asl yadroda. Chiziqlar bir xil kimyoviy elementning izotoplarini bog'laydi. Download 50.67 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|