«Tasviriy san`at va chizmachilik.» kafedrasi


Download 340.28 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/3
Sana07.10.2017
Hajmi340.28 Kb.
#17352
1   2   3

Savollar: 

1. Chizmachilik mavzularini rejalashtirishni asosiy maqsadi nimadan iborat.  

2. Chizmachilik dasturining maqsadi va vazifalari nimadan iborat. 

3.  Amalda  chizmachilik  dasturi  bilan  yangi  dasturning  farqi,  uxshashligi  va  afzalligi 

nimadan iborat. 

4. Mavzuli reja bilan tasvirli rejaning farqini tushuntiring. 

5. Chizmachilikdan dars turlarini tushintirib bering. 

6. O`qitish metodlarini sanab kursating va ularning biridan ikkinchisini farqlarini ayting. 

7.  Chizmachilikdan  dars  rejasi  qanday  tuziladi.    (1-kurinishi  va  2-kurinishi  buyicha 

tushintiring). 

8. Chizmani uqish mavzusiga test savollari qanday tuziladi.  

 

 

 



 

    


    

    


    

    


    

    


    

    


    

    


    

    


    

rrrr----ÌÀÚ

ÌÀÚ

ÌÀÚ


ÌÀÚÐÓÇÀ. 

ÐÓÇÀ. 


ÐÓÇÀ. 

ÐÓÇÀ. ÄÀÐÑ ÌÀØÃÓËÎÒËÀÐÈÍÈ ÐÅÆÀËÀØÒÈÐÈØ 

ÄÀÐÑ ÌÀØÃÓËÎÒËÀÐÈÍÈ ÐÅÆÀËÀØÒÈÐÈØ 

ÄÀÐÑ ÌÀØÃÓËÎÒËÀÐÈÍÈ ÐÅÆÀËÀØÒÈÐÈØ 

ÄÀÐÑ ÌÀØÃÓËÎÒËÀÐÈÍÈ ÐÅÆÀËÀØÒÈÐÈØ     

 

 

Reja: 

1.Dars turlari va uning tuzilishi. 

2.Darsga quyilgan xozirgi zamon talablari  

3.Chizmachilik darslarini rejalashtirish va o`qituvchining darsga taerlanishi 

4. O`quvchilarning bilim ko`nikma va baholashning reyting tizimi 

5. Reyting aniqlashda grafik va testlardan foydalanishi  

 

I. Chizmachilik darslarini rejalashtirishda quyidagilarga e`tibor berish zarur. 



1.  Chizmachilik  dasturi,  darslar  bilan  tanishish.  Dastur  va  darslikning  taxlili,  eski  dastur 

bilan yangi dasturning afzalligi.  

2. O`qituvchining darsga taerlanishi va unga quyiladigan talablar.  

3. Dastur buyicha mavzuli reja tuzish. 

4. Mavzu reja buyicha tasvirli reja tuzishga oid yo`l yo`riqlar.  

5. O`qituvchining darsga taerlanishi va unga quyiladigan talablar. 

6.  Chizmachilikdan  dars  turlari  va  ularning  o`ziga  xos  xususiyatlari  darsning  maqsadi  va 

vazifasi aniqlangan xolda quyilgan turidan qullanilmoqda.  

a) yangi materialni o`quvchilagi `aen etish darsi. 

b) o`quvchilarning bilim ko`nikm va malakalarini takrorlash va mustaxkamlash darsi. 

v) o`quvchilar bilimini tekshirish va baholash yo`li bilan ularning shu fan bo`yicha mavjud 

bilimlarini aniqlash darsi. 

g) aralash tipdagi dars. 

7.  O`qitish  metodlari:  suhbat  metodi,  xikoya,  nazariya,  amaliy  ishlar,  grafik  ishlarni 

tekshirish va baxolash, ekskursiya, o`quv fil`mlar va diafil`mlar ko`rsatish va boshqalar. 

8.  Dars  o`tishda  darslik,  o`quv  qullanmasi  metodik  ko`rsatma  hamda  texnikaviy 

vositalardan foydalanish. 

 

II.  Ta`lim  berishda  o`quv  ishlarining  asosiy  formasi  darsdir.  Pedagogika  darsiga  nisbatan 



bir qator talablar quyadi bularga quyidagilarni ko`rsatish mumkin: 

a)  o`qituvchining  ham  tarbiya,  o`qitishning  umumiy  vazifalari,  darsning  aniq  mazmuniga 

mos xolda ko`zga tutgan maqsadining bo`lishi; 

b)  bilimlarni  yuqori  saviyada  bo`lish  o`quvchilarning  dune  qarashini  jaxon  ruxiyatida 

tarbiyalash; 

v)  o`qitishida  asosiy  didaktik  jamoyillarni  amalga  oshirish,  baen  etilaetgan  o`quv 

materialini o`quvchilar tomonidan ongli va mustaxkam o`zlashtirilishi. 

g) o`quvchilarni chizmachilik fani bo`yicha yangi bilim, ko`nikma va malakalar bilan o`z-

o`zini boyitish; 


d)  o`quvchilarning  esh  xususiyatlarini,  mashg`ulotlarning  maqsadi,  mazmunining  xisobga 

olgan holda mashg`ulotlarning turli metodlaridan foydalanish. 

Maktab o`quv masalalarini xal etish bilan birga, inson tuyg`ularining rivojlanishi va 

jamiyattagi  o`z  o`rni  va  burchini  tushinish  bilan  mos  xolda  uning  etuk  ruxiy  dunesini 

shakllantirishi kerak. 

Demak, ta`lim bilan tarbiya birgalikda olib bormoq kerakdir. Dars, bu butun o`quv 

tarbiyaviy ishning asosi bo`lib xisoblanadi, chunki faqat darsdagina tarbiya rivojlanadi va 

o`qitishning izchil sistemasi amalga oshiriladi. 

 

III.  Chizmachilik  darsining  turi  uni  o`tkazish  maqsadi  va  metodi  bilan  aniqlanadi  va 



qo`yidagi dars turlarini belgilaydi. 

1. Yangi materialni o`quvchilarga baen etish darsi; 

2. o`quvchilarning bilim ko`nikm va malakalarni takrorlash va mustaxkamlash darsi; 

3. o`quvchilar bilimini tekshirish va baxollash yo`li bilan ularning shu fan bo`yicha mavjud 

bilimlarini aniqlash darsi.  

4. aralash turdagi dars. 

 

 

Dars  turlari  va  o`quvchilar  bilan  ishlash  formalarining  xilma-xilligi  chizmachilik 



o`qituvchisiga  o`n`uvchilar  bilan  ishlashda  aralash  turdagi  darsdan  movaqiyatli 

foydalanishga  imkon  beradi.  Ularing  mazmuniga  o`qituvchi  tomonidan  masalaning 

quyilishi o`quvchilaring bilim darajasini aniqlash maqsadida mustaqil grafik ish chizmaga 

asosan  modellar  yasash  chizmalarini  o`qish  bilan  bog`liq  bo`lgan  mavzu  o`quvchilardan 

frontal so`rash kurinishida utkazilishi mumkin. 

 

O`qituvchi xar safar darsga taerlanib uning tur va tuzilishini aniqlaetganda dars eng 



avval o`quv jarayonining bir qismi ekanligini etdan chiqarmaslik kerak.  

 

Ba`zi  darslarida  vaqtning  ko`p  qismi  o`qituvchi  suxbatiga  ba`zilarda  amaliy 



ishlarga ajratiladi.  

IV.  O`qituvchilar  bilimlarning  mustaxkamligi  va  ularning  grafik  ma`lumotlarga  qiziqishi 

bir qator shartlarga bog`liq bo`lib ular o`qituvchining darsga taerlanishida xisobga olinishi 

kerak va ular ko`yidagi asosiy shartlardan iboratdir.  

1. Chizmachilik o`qitishda tarbielovchi bo`lishi va yuqori ilmiy asosda olib borilishi lozim. 

Xozirgi  eshlarni  tarbiyalash  o`qitish  va  ularga  ta`lim  berish  va  xaetga  yunaltirish 

xammamizning vazifamizdir. 

2. O`qituvchi chizmachilik darsiga taerlanishida uning strukturasi o`quv  materialini xajmi 

va  mazmunini  aniq  tasavvur  qilishi  darsning  maqsadi  va  vazifalarini  oldinnan  belgilash 

lozim. Darsga taerlanish va uni utkazishda darsning asosiy maqsadidan chetga chiqmasdan 

uni  uzgartirishga  va  baen  qilinishi  kerak  bo`lgan  o`quv  materialini  o`quvchilar  ongiga 

etkazishiga  doimo  tayer  bo`lish  kerak.  Chunki  xar  darsda  kutilmagan  vaziyat  bo`lishi 

mumkinligini asta saqlashi lozim.  

 

Darsning  mazmuni  va  uni  olib  borish  metodlari aniq  uylangan  bo`lishi  kerak.  Xar 



bir  darsning  mazmunini  aniqlashda  o`quvchilarning  esh  xususiyatlarini  xamda  texnikaviy 

detallar  chizmasini  xamda  ularni  ishlab  chiqarish  korxona  va  o`quv  ustaxonalarida  turli 



bo`yimlar  va  geometrik  shakllarini  yasashda  chiziqli  ornametrlar  chizishda  gilamlar, 

matolar,  chinnilarga  go`l  tushirishda  arxitektura  bezak  ishlarida,  lagan  barkash  va  shu 

singari  idishlarga  chikanka  yo`li  bilan  gullar  tushirishda  ganch  ishlarida  va  boshqalarida 

ishlatilishi aytib o`tilgan. 

 

Doirani  teng  bo`laklarga  bo`lish  va  muntazam  ko`p  burchaklilar  yasashning  turli 



isimlari ko`rsatiladi va ular kuyidagilardir: 

A) aylana teng turt bulakka bo`lish uchun aylanani markaz uqlari utkazilib iqtieriy radiusda 

aylana chiziladi. Markaz uqlari bilan aylana kesishgan nuqtalari belgilansa, aylana teng turt 

bo`lakka  bo`linadi  va  muntazam  turtburchak  xosil  bo`ladi.  Shu  yo`l  bilan  aylana  sakkiz 

unolti va boshqalar teng bulaklarga bo`linishi mumkin.  

 

3.  Burchaklarni  teng  ikkiga  bo`lish  orqali  4,8  va  boshqa  teng  bulaklarga  bo`lish 



ko`rsatiladi. 

4. Aylana tsirkul` erdamida teng 3,6 va 12 ga bulish ketma-ket tushintiriladi.  

5.  Uchburchaklik  va  reyshina  erdamida  dirani  teng  bo`laklarga  bo`lish  muntazam  ko`p 

burchakliklar yasash uslubiy tushintiriladi. 

6. Berilagn kesmadan foydalanib tsirkul` erdamida muntazam ko`p burchaklar yasash.  

7.  Uchbukchaklik  va  reyshina  erdamida  berilgan  chizmadan  foydalanib  muntazam  ko`p 

burchakliklar yasash. 

8.  Tutashmalar  mavzusini  uqitirilishida  tutashma  deb  chizmachilikda  chizishlarning  silliq 

ravon utilishiga aytiladi deb uni ilimiy uslubiy 

 tushintirilib  uni  texnikaning  xamma 

soxalarida jumladan mashinasozlik, samoletsozlikda, arxitektura, qurilish, chizmachilikda, 

o`Q  ruzg`or  buyilarida  va  boshqalarida  qullanilishi  aniq.  Misollarda  ya`ni  detal 

chizmalarini ravon chizishda tutashmalardan foydalanishni urgatiladi.  

 

Tutashmalar qanday bo`lishidan qat`y nazar ular ko`yidagi ishda element erdamida 



bajariladi.  

1) tutashma radiusi. 

2) tutashma markazi. 

3) utish va tutashish nuqtasi. 

 

 

Mana  uchta  element  bo`lgan  taqdirdagina  chiziqlarning  silliq  ravon  tutashtirish 



mumkinligi ilimiy asosda urgatiladi va ko`yidagi tartibda urgatiladi.  

A)  ikki  tug`ri  chiziqni  tutashtiruvchi  en  erdamidan  ravon  tutashtirish  uchun  avval  ikki 

to`g`ri  chiziq  tug`ri  burchak  bilan  va  uteir  xamda  utmas  burchak  tashkil  qilish  va  o`z-aro 

parallel  bo`lishi  mumkinligini  aniq  misollarda  ketma-ketlikka  roiya  qilingan  xolda 

tushintiriladi.  

B) Tug`ri chiziq bilan aylana eyini berilgan radiusda tutashtirishni tushintirish.  

V)  Aylana  bilan  aylana  eyini  tutashtirishda  tutashmalar  tashqi  tutashma:  ichki  tutashma, 

aralash tutashmalarga bo`lib urgatiladi. 

G) Tutashmalar mavzusini uqitishda geometriya bilan bog`liqligini tushintirish.  

D) Didaktik tamoiyllarni mavzuga tadbiq etiladi.  



Savollar: 

 

1. Uchburchaklik va tsirkul` erdamida perpendikulyar chiziqlar qanday utkaziladi. 

2.  Qanday  qilib  burchakni  tsirkul`  va  uchburchaklik  erdamida  teng  bo`lakka  bulish 

mumkin.  

3. Tutashma deb nimaga aytiladi va qayerda ishlatiladi. Ishlab chiqarish bilan bog`liqligiga 

misollar keltiring. 

4.  Tutashma  yuajarish  uchun  nechta  element  kerak.  Bu  elementlar  tug`ri  chiziqlarni  ey 

bilan tutashtirishni qanday tushintirasiz.  

5. Didaktik tamoyillarni tutashma mavzusini o`qitishda qaysi biridan foydalaniladi.  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 

    

    


    

    


    

    


    

    tttt----ÌÀÚ

ÌÀÚ


ÌÀÚ

ÌÀÚÐÓÇÀ. 

ÐÓÇÀ. 

ÐÓÇÀ. 


ÐÓÇÀ. ×ÈÇÌÀ×ÈËÈÊÍÈÍàÀÑÎÑÈÉ ÌÀÂÇÓËÀÐÈÍÈ ÓÐÃÀÍÈØ 

×ÈÇÌÀ×ÈËÈÊÍÈÍàÀÑÎÑÈÉ ÌÀÂÇÓËÀÐÈÍÈ ÓÐÃÀÍÈØ 

×ÈÇÌÀ×ÈËÈÊÍÈÍàÀÑÎÑÈÉ ÌÀÂÇÓËÀÐÈÍÈ ÓÐÃÀÍÈØ 

×ÈÇÌÀ×ÈËÈÊÍÈÍàÀÑÎÑÈÉ ÌÀÂÇÓËÀÐÈÍÈ ÓÐÃÀÍÈØ 

ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ 

ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ 

ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ 

ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ     

 

Reja: 

1. ×èçìàëàðãà óë÷àì êóéèø êîèäàëàðè 

2.Ãåîìåòðèê ÿñàøëàð âà ÷èçìàëàðíè òàõò êèëèø êîèäàëàðè 

3.Ïðîåêöèÿëàø àñîñëàðè  âà àêñîíìåòðèê ïðîåêöèÿëàð  

 

 

 

Chizmalarda  o`lcham  quyishning  axamiyatini  tushintirish  kerak,  chunki  buyumlar 



o`lchamlarga  asosan  taerlanadi.  Chizmaga  o`lcham  quyishda  detalni  yasash  jarayonini  va 

ulchamlarining etarli ekanligini xisobga olish kerak.  

 

Taerlangan  maxsulotning  aniqligi  chizmada  ko`rsatilgan,  ulchamlar  asosida 



tekshiriladi.  Chizmada  ulchamlarning  son  qiymati  asosan  «mm»  xisobida  ko`rsatiladi, 

lekin  «mm»  so`zi  ezilmaydi,  chizmaning  ulchamlarini  o`qishda  esa  «mm»  so`zi  qushib 

o`qiladi.  

 

Chizma  asosida  buyum  taerlash  uchun  buyumning  shakli  va  ulchamlari  xaqida 



to`liq,  tasavvurga  ega  bo`lish  lozim.  Chunki  chizmachilarda  ulcham  quyish  qoida  va 

sharoitliklar o`quvchilar bilan mumkin qadar diqqat bilan ishlab chiqish kerak. Dasturning 

berilgan  bo`limi  asosan  qoidalarini  tushintirish  uchun  o`qituvchiga  berilgan  vaqt  ichida 

te`xnik  chizmaning  bu  muxim  shartligi  bilan  bog`liq  barcha  masalalarni,  tula  tukis  eritib 

bulmaydi.  Shuningdek  o`quvchilar  xamma  vaqt  chizmalarga  o`lcham  quyish  qoidalarini 

tez  va  oson  o`zlashtira  olmasliklarini  xam  nazarda  tutish  lozim.  Shuning  uchun  bu 

qoidalarni  urganishni  chizmachilik  o`qitishning  butun  kursi  moboinida  davom  ettirish 

kerak. 8 sinfda shu mavzu buy 

icha  birinchi  darsda,  o`quvchilarni  o`lchamlar 

quyishning  eng  xarakterli  shartliliklari  bilan  tanishtirish,  songra  «yassi»  detal  chizmasini 

chizish  va  zarur  o`lchamlarni  quyishi  bilan  bog`lik  bo`lgan  maqul  ish  utkazish  maqsadga 

muvofiqdir.  Keyingi  darslarda  o`quv  modellari  eki  mashina  detallari  bo`yicha  uning 

proektsiyalariga o`lchamlar quyishning uslubiy  yo`llarini tushintira borish lozim. Masalan 

detalga nechta ulcham kerak bulishini balandligi buyicha nechta, uzunligi buyicha nechta, 

eni buyicha nechta ulcham kerak buladi, deb talabalardan suraladi, xamda umumiy necha 

ulcham  buladi,  deyiladi.  Shundan  sung  o`qituvchi  o`zi  aniq  masalalarda  ko`rsatib  beradi. 

Chizmalarga ulcham quyishda GOST 2.307-68 qoidalariga ma`lumotlarini aytish zarur.  

1.

 



Barcha texnik chizmalar zarur ulchamlarga ega bo`lishi. 

2.

 



Mashinasozlik chizmalaridagi barcha ulchamlar faqat mm xisoyuda quyiladi. 

3.

 



Xar bir ulcham faqat bir marta quyiladi. 

4.

 



O`lchamlarin  ko`rsatish  uchun  chiqarish  va  ulcham  chiziqlaridan  ingichga  tutash 

chiziqlardan foydalaniladi. 

5.

 

Chizmalarga ulcham quyish haqida tushincha berish. 



6.

 

Qurilish (topografik) chizmachilikda o`lcham quyish farqlanadi.  



7.

 

Ulcham  quyish  qoidasi.  GOST  2.307-66  da  kursatilgan  ulcham  qoidalarini 



mustaxkamlash. 

8.

 



Barcha texnik chizmalar zarur ulchamlarga ega bo`lishi xaqida tushincha berish. 

9.

 



Mashinasozlik chizmalaridagi barcha ulchamlar faqat mm xisobida quyiladi. 

10.


 

Ulchamlarni proektsiya kontur chizig`idan tashqarida quyish ma`qul. 

11.

 

Ulcham sonlari ulcham chizig`ining ustiga mumkin qadar uning urtarog`iga ezilishi. 



12.

 

Ulcham chiziqlarining bir-biri bilan kesishishga iloji boricha yo`l quymaslik. 



13.

 

Detal chizmasi chizib unga ulchamlar quyishning urgatilishi. 



14.

 

Chizmaga  ulcham  quyishda  barqaror  (tiniq)  xolatlarini  bartaraf  etish  yo`llari.  Uslubiy 



kursatmalar berish. 

15.


 

Ish chizmalariga ulcham quyish.  

16.

 

Ulcham quyishdagi shartlilik va belgilashlar. 



17.

 

Chizmalarga ulcham quyishni urgatishda matematika bilan bog`likligi.  



18.

 

Ulcham quyishda ilimiylik, ischillik bilan ishlab chiqarilgan tamoyillarini qullanilishi.  



19.

 

Ulcham quyishda test savollarining tuzilishini urgatilishi.  



 

 

Proektsiyalar  metodini  proektsiyalash  protsessining  ta`rifidan  boshlash  kerak, 



chunki  bu  xodisa  o`quvchilarni  proektsiya-proektsiyalash  protsessining  maxsuli  degan 

tushunchaga  olib  keladi.  Nurlar  vosita  tekislikka  narsalarning  soyasini  tushirib  protsessi 

proektsiyalash deb ataladi. «Proektsiya» lotincha so`z bo`lib oldinga tashlonmoq manosini 

bildiradi. 

 

Narsaning  proektsiyalar  natijasida  xosil  bulgan  tasviri  proektsiya  deyiladi. 



Narsanimng  tasviri  xosil  qilinadigan  tekislik  proektsiyalar  tekisligi  deb,  poektsiyalarni 

xosil  qilishi  normalar  esa  proektsiyasi  lovchik  nurlar  deyiladi,  narsaning  proektsiyasi 

tekislikning  proektsiyalavchi.  Nurlar  bilan  kesishgan  joyda  xosil  bo`ladi.  O`qituvchi 

yuqorida qursatilgan asosiy tarif va tushunchalarni kursatmali qurollardan foydalanib baen 

qiladi. Proektsiyalashning bir necha usuli bor.  

 

Agar  xamma  proektsiyalovchi  nurlar  proektsiyalar  markazi  deb  ataladigan  bitta  o 



nuqtadan chiqsa, xosil bo`lgan tasvir markazi proektsiyasi deyiladi. Proektsiyalovchi nurlar 

o`z=aro parallel bo`lsa, xosil bo`lgan tasvir narsaning parallel proektsiyasi deyiladi. Sungra 

o`qituvi  o`quv  ko`rsatmali  qurollardan  kursatib  unda  qanday  proektsiyalash  usullari 

tasvirlanganligini  o`quvchilan  suraydi.  O`qituvchi  tug`ri  burchakli  va  qiyshiq  burchakli 

proektsiyalar tug`risida ma`lumot beradi.  

 

Parallel  proektsiyalashda  xamma  nurlar  proektsiyalar  tekisligiga  tug`ri  burchak 



xosil  qilib  tushadi.  Agar  bunda  burchak  istalgan  utkir  burchakdan  iborat  bulsa  bunday 

proektsiyalash  qiyshiq  burchakli  proektsiyalash  deb  ataladi.  Proektsiyalovchi  nurlar 

proektsiyalar  tekisligiga  perpendikulyar  bo`lsa  bunday  proektsiyalash  tug`ri  burchakli 

proektsiyalash  deb  ataladi,  bularni  kabinettagi  kursatmali  qurollarni  kursatilsa  sungra, 

o`qituvchi narsalarni chizmalarda tasvirlash usullari tug`risida asosiy tushunchalar beriladi.  

1.

 



Proektsiyalash haqida umumiy tushuncha bering. 

2.

 



Proektsiyalash  model  metodi.  (Proektsiyalovchi  nurlar  proektsiya  tekisligi, 

nuqtalarning proektsiyalari va ularning proektsiyalarda belgilanishi). 



3.

 

Bitta  proektsiyalar  tekislgiga  proektsiyalash.  (Yaqqol  tasvir  va  tug`ri  burchakli 



proektsiya xosil qilish, soniy otmetkali proektsiya tug`risida tushuncha). 

4.

 



Chizmani ikkita proektsiyalar tekisligida yasash protsessi bitta proektsiyalar tekisligiga 

proektsiyalashning  tabiy  davomi  sifatida  berilgan.  Ikkita  proektsiyaning  tekisligiga 

proektsiyalash tug`risidagi materialni urganib bulgandan keyin ikkita proektsiyani talab 

qiluvchi detalning chizmasini kurib chiqish tavsiya etiladi.  

5.

 

Buyumning  murakkabligiga  qarab  uning  ikkita,  uchta  va  undan  ortiq  proektsiyada 



tasvirlanadi.  Bundan  uquvchilarda  proektsiyalar  soni  degan  savolimizga  uchta 

tekislikta  tasvirlanadi,  deb  notug`ri  javob  beriladi.  Bunday  xatoliklarning  oldini  olish 

uchun kurinishlar chizmada GOST 2.305-68 ga muvofiq, ko`p sonli proektsiyada xosil 

bulishi uchun uni kub ichiga joylashtiriladi. Kub oltida eqqa ega bo`lgani uchun, uning 

xar  bir  eg`iga  perpendikulyar  yunalgan  proektsiyalovchi  nurlar  deb,  shu  kubga 

joylashtirgan  predmetning  oltida  proektsiyasini  beradi.  Chizma  xosil  qiluvchi 

proektsiyasini  agar  imkoni  bo`lsa  model  erdamida  kursatish  kerak,  u  xolda 

o`qituvchilar chizmalarni xosil qilish usulini yaxshiroq tushinadilar.  Kurinishlar ya`ni 

asosiy  eki  bosh  kurinish:  ustidan  kurinish  ya`ni  chaptan  kurinish,  ungdan  kurinish, 

orqadan  kurinish  va  nixoyat  ostdan  kurinishlarni  ilimiy  misollar  orqali  ko`rsatiladi. 

Asosiy  eki  bosh  kurinishini  tanglashga  etibor  beriladi.  Bundan  tashqari  qushimcha  va 

maxalliy kurinishlar mavjudligi tushintirib beriladi.  

6.

 

Proektsiyalash mavzusini uqitilishda didaktik tamoyillarini qullanishi. 



7.

 

Proektsiyalar mavzusini o`qitilishida barqaror xolatlarini oldini olish yo`llari. 



8.

 

Fazoviy tasavvur va tafakkurini oshirish detalning fazodagi vaziyatini uzgartirib, uning 



kurinishlarini chizish. 

 

Savollar: 

1.

 

Narsaning proektsiyasi nima. 



2.

 

Proektsiya nima vositasida xosil qilinadi. 



3.

 

Proektsiyalash usullarini aytib bering. 



4.

 

Qiyshik  burchakli  proektsiyalash  bilan  tug`ri  burchakli  proektsiyalash  orasidagi  farq 



nimada. 

5.

 



Soniy otmetkali proektsiya nima va u qaerlarda qullaniladi. 

6.

 



Narsani ikki proektsiyada tasvirlashning sababi nimada. 

7.

 



Chizmada nechta asosiy kurinish buladi. 

8.Chizmada  ulcham  qanday  axamiyatga  ega  va  chizmaga  ulchamlar  qanday  tartibda 

quyiladi. 

9.Ulcham va chiqarish qizig`i nima. 

10.Ish chizmalariga qanday ulchamlar quyiladi 

 

 

 


 

yyyy----ÌÀÚ

ÌÀÚ

ÌÀÚ


ÌÀÚÐÓÇÀ.

ÐÓÇÀ.


ÐÓÇÀ.

ÐÓÇÀ.¹ÈйÈÌ ÂÀ ÊÅÑÈÌÍÈ ÁÀÆÀÐÈØÍÈ %ÐÃÀÒÈØ 

¹ÈйÈÌ ÂÀ ÊÅÑÈÌÍÈ ÁÀÆÀÐÈØÍÈ %ÐÃÀÒÈØ 

¹ÈйÈÌ ÂÀ ÊÅÑÈÌÍÈ ÁÀÆÀÐÈØÍÈ %ÐÃÀÒÈØ 

¹ÈйÈÌ ÂÀ ÊÅÑÈÌÍÈ ÁÀÆÀÐÈØÍÈ %ÐÃÀÒÈØ 

ÓÑÓËËÀÐÈ 

ÓÑÓËËÀÐÈ 

ÓÑÓËËÀÐÈ 

ÓÑÓËËÀÐÈ     

Reja: 

1.Kesimlar  tug`risidagi  ma`lumotlarni  chuqurlashtirish,  o`quvchilarga  texnikaviy 

detallarning chizmalarini chizishda kesmalar ishlatish malakalarni singdirilishi. 

2.Detallarning asliga qarab eki chizmasi asosida ularning eskizini va kesimlarini bajarish. 

3.Qirqimlarning klassifikatsiyasi bilan tanishtirish. 

 

 

O`quv  tablitsadan  mashina  detallarining  kesim  tasvirlangan  bir  necha  detallar 



chizmalari  ko`satiladi,  sungra  kesim  nima  ekanligini  va  qanday  maqsadlar  uchun  xazmat 

qilishini tushintiriladi. Bu mavzuni yaxshi uzlashtirish uchun kuyidagilar zarur. 

1.

 

O`quvchilarga  yaxshi  tanish  bo`lgan  misollarda  kesimlarni  qullanish  maqsadga 



muvofiqligini ko`rsatish. 

2.

 



Qirqim bilan kesim urtasidagi farqni ko`rsatish. 

O`qituvchi  tushintirish  paytida  xar  xil  ko`rsatmali  qurollari  foydalanishi  mumkin, 

diafil`m  o`quv  filmlari  va  boshqalardan  xam  foydalanishlari  mumkin.  Kesimni  qullangan 

xolda,  buyum  va  uning  elementlarini  formasini  tasvirlashning  eng  kam  sonida  ko`rsatish 

mumkinligi  haqida  misollarda  o`quvchilarning  mustaqil  xulosa  chiqarishga  olib  borish 

kerak.  O`quvchilar  shunga  uxshash  chizmalarni  taxlil  qilib  kesimlarning  asosiy  vazifasi-

chizmada detal aytim elementlarning kundalang shaklini kursatish. Kesimning maqsadi va 

vazifasini  aniqlangandan  keyin  o`quvchilarga  kesimning  xosil  bulish  jarayonini  va  ularni 

taxt  qilishini  ko`rsatish  kerak.  Kesim  bilan  qirqimning  farqini  oddiy  taqqoslash  bilan 

erishiladi.  Tasvirlarni  taqqoslash  natijasida  o`quvchilar  kesim-bu  kesuvchi  tekislikda 

etuvchi  narsaning  tasviri  qirqim  esa  kesuvchi  tekislikdagi  va  uning  orqasida  etuvchi 

narsaning  tasviri  ekanini  yaxshi  tushinishlari  kerak.  Kesimlar  chiqarilgan  va  ustiga 

quyilgan  kesimlarga  bulinishini  tushintirish  lozim.  Kesim  shakli  ko`rinish  ustida 

joylashtirilsa kesim ustiga quyilgan deyiladi.  

Agar  kesim  chizmaning  bosh  maydanida  joylashgan  bo`lsa  uni  chiqarilgan  kesim 

deyiladi. 

 

O`qituvchi  o`quv  plakatlaridan  foydalanib  chiqarilgan  kesimlarning  turli 



variantlarini ko`rsatadi va ularning joylanishi va belgilanishi xaqida gapirib beradi. 

 

Kesimni shartli tasvirlashda xar xolatlarda kesim chizig`i quyiladi. Qaysi xolatlarda 



quyilmasligini aniq misollarda tushintiriladi.  

 

Chiqarilgan kesimning joylashrishni yana ikki usulini qay xolda ezuvga «,burilgan» 



so`zi  qushib  ezilishini  oddiy  misollarda  ko`rsatish  kerak.  Mavzuni  mustaxkamlash 

maqsadida  detallarning  asliga  qarab  eki  tarqatma  material  asosida  mustaqil  grafik  ish 

bajaradilar. 

 

Qirqimlar  mavzusini  o`qitishda  amaliy  maqsadi  kuyidagilardan  iborat  bo`lishi 



kerak.  

1.

 



Qirqimlar  ega  bo`lgan  ishlab  chiqarish  va  o`quv  chizmalarini  bajarish  va  bir  muncha 

erkin va osonroq uqiy bilish. 



2.

 

Buyumning  tasavvur  qilinaetgan  kesuvchi  tekislik  oldidagi  va  uning  orqasidagi 



qismlarini ajratish farq qilishni bilish. 

3.

 



Qirqimlar  mavzusi  o`qitishda  uni  klassifikatsiyasini  tushintirish:  A)  qirqimlar  ikkiga 

bo`linadi.  Oddiy  va  murakkab  qirqimlarga.  B)  Oddiy  qirqimlar  esa  oddiy  tuliq 

qirqimlar, ko`rinish qismini qirqim qismi bilan birlashtirish qirqimning maxsus xoliga. 

V) Oddiy tuliq qirqimlar esa gorizontal, frontal va profil va og`ma qirqimlarga ajratish 

mumkin.  D)  Murakkab  qirqimlarni  uzini  ikkiga  bo`lib  urganamiz,  ya`ni  murakkab 

pog`onali qirqim, murakkab siniq qirqimga ajratamiz.   

O`quv  plakatlari  va  dinamik  model  vositasida  qirqimning  xosil  bo`lishini  ko`rsatish 

mumkin.  Modelni  namoish  etishda  xamma  vaqt  model  elementlarini  uning  tasviri  bilan 

ya`ni  chizmasi  bilan  taqqoslash  kerak.  Unda  qayd  etish  kerakki  buyum  shartli  ravishda 

qirqilgan  deb  faras  qilinadi,  ya`ni  buyumni  qirqish  faqat  fikran  deb  xisoblanadi.  Agar 

o`quvchilar  buni  tushinmasalar  ularda  detal  xaqiqattan  xam  qirqiladi  degan  notug`ri 

tushincha paydo bo`ladi. Detalni biz fikran ongli ravishda ichki qismlarini tasavvur qilish 

maqsadida qirqamiz. 

Materialni  tushintirishda  faqat  plakatlarga  gina  ega  bo`lmay  balki  xar  doyim  chizma 

bilan  taqqoslashtirish  ajratish  va  iyg`ish  kerak  budgan  tekis  modelga  xam  ega  bo`lish 

zarur.  Dinamik  modellar  o`quv  kursatma  qurollar  orqali  mavzuni  ilimiy  uslubiy 

tushintirilsa  maqsadga  muvofiq  bo`ladi,  chunki  bunday  modellarning  bulishi  psixologlar 

aytganidek  chizmaning  ko`rish  obrazlari  bilan  uning  originalini  ko`rish  maqsadga 

muvofiqdir. Qirqimlar mavzusini o`qitishda quyidagi tipik xolatlar uchraydi.  

1.

 



Narsa ichki tuzilishini aniqlamaydigan qirqim. 

2.

 



Chizmada ortiqcha chiziqlar mavjudligi. 

3.

 



Chizmada buyumning bir qismini mutlaqo ko`rsata bilmaslik. 

4.

 



Buyumning kesuvchi tekislik orqasidagi konturlarining tushirib qolishi. 

5.

 



Uzilish chizig`ining asosiy kontur chizig`i bilan tug`ri kelib qolishi. 

6.

 



Chizmada ko`rinish qismi bilan qirqim qismining notug`ri birlashtirilishi. 

7.

 



Berilgan kesuvchi tekislik yunalishini bog`lovchi utish joyini notug`ri tanlash. 

8.

 



Kesim  chizig`ining  boshlang`ich  va  oxirgi  shtrix  chiziqlari  ko`pincha  tasvir  konturini 

kesishishi. 

9.

 

Kesim chiziqlarining notug`ri belgilanishi shuningdek zarur ezuvlarning bulmasligi. 



Bu  barqaror  xolatlarning  oldini  olish  uchun  o`quv  materialini  baen  etishda  ularga 

axamiyat  berish  kerak  bo`ladi.  Orasida  bir-biriga  bog`lanishni  ifodalashga  imkon  beradi. 

Modelni o`quvchilarning o`zlari yig`ishlari va ajratishlari ko`rish obrazining ushlab ko`rib 

bilish  xarakat  bilan  tuldirilishi  sababli  katta  axamiyatga  ega.  Qirqimlar  mavzusi  buyicha 

mashg`ulotlarni  shunday  tashqil  etish  o`quvchilarning  ko`p  xolatlarga  yo`l  quyshlarini 

oldini oladi va o`quv materiallar tez uzlashtirishga sharoit yaratadi.  

Umuman  bu  mavzuni  o`qitishda  quyidagi  ketma-ketlikka  roiya  qilingan  xolda 

maqsadga  muvofiq  bo`ladi.  Bu  mavzusini  yaxshi  uzlashtirishlari  uchun  quyidagilarga 

e`tiborni qatarish zarur.  

1.

 



O`quvchilarga  yaxshi  tanish  bo`lgan  misollarda  kesimlarni  qullanish  maqsadga 

muvofiq ekanligini ko`rsatish. 



2.

 

Qirqim bilan kesim orasidagi farqni kursatish. 



3.

 

Chiqarilgan kesimlarni tasvirlanishi va joylashtirilishi. 



4.

 

Chizma chizilgan kesimlarni kursatish. 



5.

 

Kesimga ulcham quyish qoydalarini ko`rsatish. 



6.

 

Chizmalarda materiallarni grafikaviy belgilash. 



7.

 

Qirqim haqida uslubiy tushuncha berish. 



8.

 

Kesuvchi  tekislikning  gorizontal  proektsiyalar  tekislikka  nisbatan  joylashishiga 



qarab  qirqimlar  vertikal  (frontal  va  profil)  gorizontal  qirqim  qiya  qirqimlar 

bulinishi tushintirish. 

9.

 

Kesuvchi  tekislikning  soniga  qarab  qirqimlar  oddiy  va  murakkab  bulinishini 



uslubiy tushintirish. 

10.


 

Kurinishining bir qismini birlashtirish. 

11.

 

Qirqimlarni GOST buyicha belgilash. 



12.

 

Mavzuni  urganishda  ko`rsatmali  qurollarga  ega  bo`lish:  ajraladigan  modellar, 



o`quv plakatlari, o`quv kinofilmlari (namoish etiladigan apparatlari) va boshqalari. 

13.


 

Buyumning qirqimli chizmasini bosqichlar bilan chizilishi. 

14.

 

Qirqimli  detal  chizmasida  ulchamlar  quyish  xususiyatlari.  Qirqimlarning  maxsus 



xollarini tushintirish. 

15.


 

Kesim va qirqimlarni tapik xolatlarini bartaraf etilishini tushintirish. 

16.

 

Murakkab (pog`onali va siniq qirqimlar) o`quv plakatlari bilan tushintiish. 



17.

 

Texnik detalning qirqimlarini qullab bosqichlar bilan chizilishini ko`rsatilishi. 



Mashg`ulot  kunini  belgilashda  va  tugarakning  ish  soatini  aniqlashda  o`qituvchi 

o`quvchilar xoxishini nazarga olishi kerak. Chunki boshqalarga qaraganda o`quvchilarning 

uziga  xaftaning  qaysi  kuni  eng  og`irroq  kun  ekanligi  kuproq  ma`lum  bo`ladi.  Tugarak 

mashg`ulotlari  mavzulari  va  bulgalangan  vaqtini  maktab  ilimiy  bo`limi  bilan  kelishish 

kerak  bo`ladi.  Tugaraklarning  nomlari  «Esh  chizmachi»,  «Esh  grafik»,  «Ijodkor»,  «Esh 

texnik» va boshqalardir. Tugarak ish rejasi taxminan kuyidagiga tuzilishi mumkin.  

1.

 

O`quvchilarning  eshi  bilimi  maxorati  va  malakasiga  qarab  gruppalarga  bo`lish. 



Mashqulotlarning rejasi va mavzusi bilan tanishish. 

2.

 



«Chizmachilikning  rivojlanishiga  tarixiy  ma`lumotlar»  mavzuchida  o`qituvchining 

suxbati. 

3.

 

Proektsion  chizmachilik  asoslarini  batafsil  ko`rib  chiqish.  Geometrik  jism 



elementlari  proektsiyalarini  taxlil  qilish.  Geometrik  jismlar  sirtida  berilgan  nuqta 

tug`ri chiziq kesmalarini topish buyicha mashqlar o`tkazish. 

4.

 

«Qirqim  va  kesim»  mavzusini  texnik  detallar  chizmasini  tuzish  misollarida 



o`rganish. Qirqimali geometrik jisimlarni tasvirlash bo`yicha mashqlar o`tkazish. 

5.

 



Barcha shartliliklarga ega bulgan detal chizmalarini o`qishni mashq qilish. 

6.

 



Rezbalarni  tasvirlash  va  belgilash  bilan  tanishish.  Tuliq  tasvirga  ega  bulmagan 

proektsion masalalar echish va boshqalardir. 

IV.    Mavzuli  kechalar.  Maktabda  doim  ishlaydigan  chizmachilik  tugaragi  bo`lsa  barcha 

sinfdan tashqari ishlari jonli va qiziqarli tashkil etish mumkin. Kechalar  mavzusini ishlab 

chiqishga  jiddiy  e`tibor  berish  kerak.  Masalan,  «O`zbekistonda  chizmachilikning 


axamiyati».  «Asaka  avtomobil  zavodini  ishga  tushirishi»,  «84-samoletsozlik  zavodi»  va 

boshqalar. 

 

 


Download 340.28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling