Tavsifi va sinflanishi

 To’ldiruvchilarning sinflanishi. 
O‘z RST 669-96 “Noruda qurilish ashyolari. Sanoat chiqindilaridan 
olinadigan zich chaqiq tosh va qum. Betonbop g‘ovak to‘ldiruvchilar” bo’yicha 
to’ldiruvchilarning standartlashtirilgan sinflanishi quyidagilar bo’yicha belgilanadi: 
kelib chiqishi, zarrachalar yirikligi, zarrachalar shakli, zichligi (jadval-2.1). 
To’ldiruvchilar kelib 
chiqishi, 
yirikligi 
va 
boshqa 
xususiyatlari 
bo‘yicha quyidagicha tavsiflanadi: 
1) Kelib chiqishi bo’yicha 3 ta guruxga bo’linadi: 
a) tabiiy, shu jumladan yo‘l-yo‘lakay qazib olinadigan jinslar va
boyitishdagi chiqindilar;
b) sanoat chiqindilari asosidagi to’ldiruvchilar; 
v) sun’iy (maxsus tayyorlangan). 
Kimyoviy tarkibi va fazoviy xolatini o‘zgartirmay, tog‘ jinslarini kelib 
chiqishi va petrografik nomlanishi yoki chiqindilar turini xususiyatlaydigan tabiiy 
materiallar va sanoat chiqindilari. Masalan, magmatik chuqurlikdagi (intruziv) 
jinslar – granit, sienit, diorit; domna Shlаklari. Sun’iy to‘ldiruvchilar xomashyo turi
(tabiiy, chiqindilardan yoki ular aralashmasidan) va ishlab chiqarish texnologiyasi 
(ishlov berish usuli) bilan xususiyatlanadi. Masalan, tabiiy xomashyoni kuydirib 
ko‘pchitish –keramzit; domna Shlаklari eritmalarini g‘ovaklashtirib olinadigan – 
Shlаkli pemza. 
2) Zarrachalar yirikligi bo’yicha to’ldiruvchilar bo’linadi: 
a) yirik, zarrachalari o‘lchami 5 mm dan katta (chaqiq tosh, shag‘al);
b) mayda, zarrachalari o’lchami 5 mm dan kichik (qum). 
3) Zarrachalar shakli bo’yicha to’ldiruvchilar bo’linadi:
a) burchaksimon (noto‘g‘ri) shakldagi, maydalab olinadigan (chaqiq tosh, 
maydalashdagi qum va b.); 
b) yumaloq shakldagi zarrachalar (shag‘al, tabiy qum va b.); 
4) To‘ldiruvchilar zarrachalar zichligi buyicha zich va g‘ovak turlarga 
bo‘linadi (2 g/sm
3 
dan katta yoki kichik ).
5) Uyilgan zichligi bo‘yicha xam to‘ldiruvchilar tavsiflanadi:
Uyilma zichlik yirik g‘ovak to‘ldiruvchilar uchun 1200 kg/m³ dan 
oshmasligi va g‘ovak qumlar uchun -1400 kg/m³ dan oshmasligi kerak.
6) To‘ldiruvchining ko‘rinishi tuzilmasi bo‘yicha xam betonlar zich, g‘ovak 
va maxsus to‘ldiruvchi turlariga bo‘linadi.

---

11 
7) To‘ldiruvchilar asosiy kursatkichlari va vazifalari buyicha og‘ir betonlar, 
engil betonlar, mayda zarrachali betonlar, maxsus betonlar uchun to‘ldiruvchilar 
turkumini tashkil kiladi. 
8) To‘ldiruvchilar asosiy vazifasiga ko‘ra: og‘ir, engil, maydazarrachali 
betonlar uchun, maxsus betonlar uchun (olovgabardosh, kimyoviy chidamli, 
manzarali, radiatsion-himoya, issiqizolyasion va b.).