Taxlilning boshqa usullari

Debay – Sherrer usuli. Bu usulda monoxromatik nurlanish ishlatiladi va
burchak o’zgartiriladi. Bu ko’p miqdordagi tasodiy yo’nalishlarga ega mayda kristallardan tashkil topgan polikristall namunadan foylanish orqali erishiladi.
Mayda kristallar orasidagi Bregg shartini qanoatlantiruvchilari bo’ladi. Difraksiyalangan to’plam konus hosil qilib, uning o’qi rentgen nuri to’plami bo’ylab yo’nalgan bo’ladi.U panjara doimiy d haqida aniq ma’lumotni o’z ichiga oladi.

Refraktometriya

Refraktometrik analiz usuli analiz qilinadigan moddalarning nur sindirish ko‘rsatkichining oichanishiga asoslangan. Har qanday toza modda ma’lum bir nur sindirish ko‘rsatkichiga ega.

Nur sindirish ko‘rsatkichini qiymatiga qarab, moddalarning tozalik darajasi aniqlanadi.
Yorug'lik yo‘nalishining bir muhitdan ikkinchi muhitga o‘tishida o'zgarishiga yorug'likning sinishi yoki yorug'lik refraksiyasi deyiladi ( rasm).

Moddalarning sindirish ko'rsatkichini o'lchaydigan asboblar refraktometrlar deb, analiz usuliga esa refraktometrik analiz usuli deyiladi.

Yorug'lik nuri ikki shaffof muhitning sirt yuzasiga tushayotganda bir qismi qaytadi, qolgan qismi ikkinchi muhitda tarqaladi (sinadi).
Yorug'likning ikkinchi muhitda tarqalishi yorug'likning sinish qonunlariga bo'ysunadi (fizika kursidan ma’lum), ya’ni:
1. Tushuvchi nur, singan nur va muhitlar chegarasidagi nurning tushish nuqtasiga tushirilgan perpendikular bir tekislikda yotadi.
2. Numing tushish burchagi sinusi (sina,)ning nurni sinish burchagi sinusi (sina2)ga bo'lgan nisbati berilgan muhitlar uchun o'zgarmas miqdor bo'lib, ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan sindirish ko'rsatkichi (n) deyiladi:

n₂=

Standart sharoitda moddalarning vakuumga nisbatan olingan sindirish ko'rsatkichi absolut sindirish ko'rsatkichi deyiladi:
n_2(abs)=

n_1(abs)=

unda n_2(nis)= = =

nisbiy sindirish ko'rsatkichi absolut sindirish ko'rsatkichlarining nisbatiga teng. (4) tenglamadan n_l(abc) sin ₁, = n_2(abc) sin ₂.

Havoga nisbatan olingan sindirish ko'rsatkichi to'g'ridan-to'g'ri sindirish ko'rsatkichi (n) deyiladi:
n_(abs)=n_abs(havo)n

Atmosfera bosimi va xona haroratida n_abc(havo) = 1,00027, unda n_abs = 1,00027n.

Moddaning sindirish ko'rsatkichi uning tabiatini aniqlaydi. Uning qiymati tushayotgan numing to'lqin uzunligiga va haroratga bog'liq. Tushayotgan yorug'lik to'lqin uzunligining kattalashishi bilan sindirish ko'rsatkichining qiymati kamayadi. Bir xil natijalarni olish uchun yorug'lik manbayi sifatida ma’lum to'lqin uzunligiga ega bo'lgan (natriyli, simobli, vodorodli) 1ampalar ishlatiladi.
Harorat ko'tarilishi bilan suyuqliklar sindirish ko'rsatkichlarining qiymati kamayadi. Shuning uchun sindirish ko'rsatkichining qiymati simvoli yonida t⁰ va λ ni qiymati ko'rsatiladi.
Masalan,

Lekin to'g'ridan to'g'ri havo va suyuqlik chegarasida tushish yoki sinish burchagini o'lchash noqulay. Refraktometrlarda suyuqlik hamda ichki chegarasida tushish va sinish burchaklari to'la qaytish usulidan foydalanib oichanadi.

Sindirish ko'rsatkichi bilan moddaning zichligi (d) orasida (simbat) bog'lanish mavjud. Moddaning zichligi oshishi bilan sindirish ko'rsatkichining qiymati ham oshadi:
f(n)=rd

bu yerda: r —proporsionallik koeffitsiyenti, u solishtirma refraksiya deyiladi.

r- ning moddaning molekular og‘irligiga ko'paytmasi molekular (molyar) refraksiya deyiladi:
R=μr

Refraksiyani hisoblashda Lorens—Lorentsning nazariy formulasidan foydalaniladi: