Tayanch iboralar: Pul miqdori. Pul muomalasi. Naqd va naqdsiz pul, inflyatsiya. Rezerv. Kreditor. Byudjet. Emissiya limit. Investitsiya. O`rmalovchi inflyatsiya. Sudraluvchi inflyatsiya. Giperinflyatsiya stagflyatsiya

Bunda :
P_m- muayyan davrda muomala uchun zarur bo`lgan pul birligi miqdori;
T<sub>b</sub>- sotilish lozim bo`lgan tovarlar narxi summasi ;
X_k- haqi sotish davridan boshqa vaqtda to`lanadigan narxining summasi.
X<sub>t</sub>- haqini to`lash muddati kelgan tovarlar narxi summasi;
A_t- pulning aylanish tezligi.
Bugungi kunda muomalada aniq, haqiqiy qiymatga ega bo`lgan pullar va ularning quyidagi belgilari mavjud :

• 
  tanga pul ;
  
• 
  qog`oz pul ;
  
• 
  kredit shaklidagi pul ;
  
• 
  chek shaklidagi pul ;
  
• 
  elektron pul.
  

Bular pul vazifasini bajarib kelayapti.Keling, kredit va elektron pullarni ko`rib chiqaylik.
Kredit pullari- kredit aloqalarida ishlatiladigan qog`oz pullar oltin o`rniga paydo bo`lgan bo`lib, qarz beruvchi va qarzdor o`rtasida hamda bank vositasida amalga oshadigan xarajatlarda qo`llaniladi.
Ular :

• 
  banknotlar.
  
• 
  Veksellar.
  
• 
  Cheklar.
  
• 
  Kredit kartochkalari.
  

Bugungi kunda ayniqsa, elektron pullardan foydalanish maqsadga muvofiq bo`layapti.
Elektron pul- bu hisob - kitoblarni elektron hisoblash mashinalari yordamida bajarish uchun qo`llaniladigan kredit pullarning eng so`nggi turidir. Elektron pul elektron kartochka bo`lib, uning xotirasiga pul egasining joriy hisobidagi pul summasi yozilgan bo`ladi. Pul to`lash uchun elektron kartochka EHM ga kiritiladi va kartochka avtomatik ravishda to`lanishi zarur bo`lgan pul summasini o`chirib, uni pul oladiganlarning elektron hisobiga yozib qo`yadi.

1. 
   Inflyatsiya va uning turlari, oqibatlari.
   

Muomalada bo`lgan pul birligi miqdorining tovarlar narxi summasidan oshib ketishi va buning natijasida tovarlar bilan ta'minlanmagan pulning paydo bo`lishi pulning qadrsizlanishi, ya'ni inflyatsiyani bildiradi. Inflyatsiya- pulning qadrsizlanishi, xarid qobiliyatining pasayishidir.
Inflyatsiya so`zining tom ma'nosi lotinchadan tarjima qilinganida «shishish», ya'ni o`sib boradigan tegishlicha tovar massasi bilan ta'minlanmagan ortiqcha qog`oz pullar bilan muomala kanallarining to`lib -toshishi, degan ma'noni bildiradi
Inflyatsiyaning sababi har xil. Inflyatsiyaning asosida odatda pul talabi bilan tovar massasining bir-biriga nomuvofiqligi yotadi. Tovarlar bilan xizmatlarga bo`lgan talab tovar aylanishi hajmidan oshib ketadiki, bu narsa tovar ishlab chiqaruvchilar va uni yetkazib beruvchilarning sarf-xarajatlar miqdori qanchaligidan qat'iy nazar narx-navoni kutarishlari uchun sharoit yaratib beradi. Davlat byudjetining taqchilligi (davlatning sarf-xarajatlari daromadlaridan ortib ketadi), xaddan tashqari investitsiyalash (investitsiyalar hajmi iqtisodiyot imkoniyatlaridan ortib ketadi); ishlab chiqarishning o`sishiga va mehnat unumdorligining ko`tarilishiga karaganda ish haqining ko`proq o`sib borishi; davlat narxlarining ixtiyoriy sur'atda belgilanishi; boshqa omillar talab bilan taklif o`rtasidagi nomutanosiblikka, daromadlarning iste'mol sarflaridan ortib ketishiga sabab bo`ladi.
Birinchidan, - markaziy bankning pul siyosatining noto`g`ri yurgizishi natijasida muomalada tovarlar bilan ta'minlanmagan ortikcha pul massasi paydo bo`ladi.
Ikkinchidan, - byudjet tankisligi muqarrar ravishda inflyatsiyaga olib boradi.
Uchinchidan, - iqtisodiyotni xarbiylashtirish loakal uch xil inflyatsion natija kelib chiqishiga yo`l ochib beradi. Chunonchi, harbiy sanoat majmuasini haddan tashqari rivojlantirish davlat byudjetining chiqimlar qismida doimo keskinlikni yuzaga keltiradi. Tanqislik paydo bo`ladi, undan keyin esa inflyatsion tazyiq ham vujudga keladi.
To`rtinchidan, - bozorni monopollashtirish inflyatsiya jarayonining jadalligiga ta'sir o`tkazadi. Qaerdaki, bozorni monopollashtirish yuqori darajaga yetgan bo`lsa, o`sha iqtisodiyotda inflyatsiyaning ko`proq avj olib borishi amaliyotdan ma'lum.
Kelib chiqish sabablari va o`sish sur'atlariga qarab, inflyatsiyaning ikki turi mavjud.

1.