Tayanch tushunchalar Assimilyatsiya

3. Dissimilyatsiya - so‘z tarkibidagi bir xil (yoki o‘xshash) tovushlardan birining boshqa

tovushga ko‘chishi, birorta>bironta (ror>ron), kissa-kista (ss>st) kabi. Bu hodisani

assimilyatsiyaning aksi deyish mumkin.

Dissimilyatsiya hodisasi yo‘nalishiga qarab ikki xil bo‘ladi,

a) progressiv dissimilyatsiya. Bunda keyingi tovush o‘zgaradi, zarur>zaril kabi.

b) regressiv dissimilyatsiya. Bunda oldingi tovush o‘zgaradi, maqtanmoq>maxtanmoq

kabi.

Tovushning o‘zgarsh darajasiga ko‘ra dissimilyatsiya yana ikki turga bo‘linadi,

a) to‘liq dissimilyatsiya. Bunda ikkita bir xil tovushdan biri noo‘xshash tovushga aylanadi,

kissa>kista (ss>st) kabi.

b) to‘liqsiz dissimilyatsiya (qisman dissimilyatsiya). Bunda tovushning artikulyatsion

xususiyatlaridan ayrimlarigina o‘zgaradi. Masalan, uchta>ushta (ch>sh) kabi, «ch» va «t»

undoshlarining ikkalasi ham portlovchi, ammo «t»ning ta`sirida «ch» sirg‘aluvchi «sh» ga

o‘tgan.

Tovushlar o‘rtasidagi masofaga nisbatan ham dissimilyatsiya ikki xil bo‘ladi,

a) kontakt dissimilyatsiya. Bunda yonma-yon turgan tovushlardan biri o‘zgaradi,

kissa>kista kabi.

b) distant dissimilyatsiya. Bunda dissimilyatsiyaga uchrayotgan tovushlar bir-biridan

uzoqroqda joylashgan bo‘ladi. Masalan, birorta>bironta kabi.