Tayyor solodning sifati solod tayyorlashni tezlashtirish usullari

ASOSIY QISM

1. 
   Korxona tarixi
   

“Urganch sharob” aksiyadorlik jamiyati Xorazm viloyatining ma’muriy markazi — Urganch shahrida joylashgan.
Korxonaning umumiy yer maydoni 6,58 gektarni tashkil etadi, “Parkent” va “Chalish” vino punktlarini o’z ichiga oladi. Shuningdek, yuqori sifatli vino ishlab chiqarish uchun 149,3 gektar uzumzorga ega.
Jamiyat tomonidan 52 turdagi tayyor aroq, 14 turdagi tayyor vino va ikki turdagi konyak mahsulotlari ishlab chiqariladi. 2020-yilda ishlab chiqarishning umumiy hajmi 274 ming dal tashkil etgan.
Kompaniya xom ashyoning qariyb 35% ni o’z ishlab chiqarishidan oladi, qolgan qismi yetkazib beruvchilardan sotib olinadi.
Toshkent shahrida o’tkazilgan “Vinochilik san’ati 2018” xalqaro ko’rik tanlovining oltin medalini olgan “Qora-Ko'z” markali yarim shirin vino mahsuloti va 2019-yili Moskva shahrida o’tkazilgan “Eng yaxshi mahsulot 2019” xalqaro ko’rik tanlovida “oltin” medalga sazovor bo’lgan “Korona” konyagi alohida nom qozongan.
Kompaniya haqida ko’proq ma’lumotlarni jamiyatning quyidagi web-saytidan olishingiz mumkin.www.urganchsharob.uz

2.2. Tayyor solodning sifati

Arpa, suli, javdar va bug‘doy donidan solod tayyorlash. Donni ho‘llash havo-suv usulida amalga oshiriladi. Bunda suvningharorati 13-15 ^oS ni tashkil qiladi. Birinchi ho‘llash vaqtida suv yuzasiga qalqib chiqqan aralashmalarni olib tashlab don yuviladi. Arpa, suli va bug‘doy 2-3 marta, javdar esa 1-2 marta suvda bo‘ktiriladi.
Har bir suvga botirish vaqtida donning suv ostida turish vaqti 3-4 soatni tashkil qiladi. Suv ajratib olingandan keyin don 2-3 soat suvsiz qoldiriladi. Don namligi 8-40 % ga yetganda ho‘llash to‘xtatiladi. ²o‘llangan don ho‘llash chanidan to‘kiladi va polga 60-70 sm qalinlikda yoyiladi. Yoyilgan donning harorati 23-24 ^oS ga yetganda don yog‘och kurak yordamida ag‘darilib 40 sm balandlikda jo‘yak shakliga keltiriladi. Donning o‘stirish vaqtida harorat jo‘yakning qalinligiga qarab o‘zgarib turadi va kurak yordamida ag‘darib turib boshqariladi. o‘sishning birinchi ikki kecha-kunduzida harorat 19-20 ^oS ga ushlanib turiladi. o‘sishning keyingi kunlarida harorat pasaytirilib, oxirida 13-14 ^oS ga yetkaziladi. Arpa, suli va bug‘doyni o‘stirish vaqti 10-12 kecha-kunduz, javdarniki esa 7-8 kecha-kunduzni tashkil qiladi.
Don o‘sish vaqtida zaruriyatga o‘arab kurak bilan ag‘darilib turiladi. Ag‘darish bir kecha-kunduzda 2-3 martadan kam bo‘lmasligi kerak. Donni ag‘darishdan olidn unga suv purkaladi, suv purkash solod tayyor bo‘lishiga 24 soat qolganda to‘xtatiladi. o‘sgan arpa va suli solodining namligi 44-45 %, javdar va bug‘doy solodining namligi esa 40-41 % bo‘lishi kerak.
Yuqoridagi donlardan pnevmatik yashiklarda solod tayyorldash quyidagicha amalga oshiriladi. Don ho‘llangandan so‘ng ho‘llash chanidan yashiklarga 0,5-0,6 m qaliklikda yoyiladi. Donning o‘sishiga qarab uning qalinligi 0,8-0,9 m ga yetkaziladi. Yashikda donni o‘stirish rejimi polda donni o‘stirishdek bir xil olib boriladi. Solodning harorati havo puflagich bilan nisbiy namligi 95 % dan kam bo‘lmagan havo yuborish orqali boshqariladi. ²avoning tezligi 2-3 m/sek ni tashkil etadi. Har smenada yashikdagi solod kurak yordamida bir marta ag‘dariladi. Ag‘darishdan oldin esa suv purkaladi.
Tariq donini o‘stirish. Arpa, suli, javdar va bug‘doy donidan solod tayyorlash bir-biriga o‘xshash bo‘lib, ularning o‘ziga xosligi jarayon haroratining pastligidir. Tariq donidan solod tayyorlash bir oz yuqori haroratni talab qiladi. Bunda amilaza fermentlari kam hosil bo‘lsada, dekstrinaza fermenti ko‘p hosil bo‘ladi. Dekstrinaza fermenti hosil qilinishi uchun tariq donidan solod olinadi.
Tariq doni havo-suv usulida ho‘llanadi. Suvning harorati 25-30 ^oC bo‘lishi kerak. Past haroratli suv ho‘llash chaniga solinmasdan oldin qizdiriladi.
Birinchi ho‘llashdan 2 soat o‘tgandan keyin suv yuzasiga qalqib chiqqan aralashmalar olinadi va don harorati 25-30 ^oCbo‘lgan suv bilan yuviladi. Yuvilgandan so‘ng don suv ostida saqlanadi. Birinchi marta suv ostiga donni saqlash jarayoni 4 soat davom ettiriladi. Shundan so‘ng don 4-6 soat suvsiz saqlanadi va yana suv ostida 6 soat 25-30 ^oS haroratda saqlanadi. So‘ngra don chandan polga to‘kiladi. ho‘llangan tariq donining namligi 350-38 % bo‘lishi kerak. ho‘llangan don qalinligi 0,7-1,0 m qilib yog‘och yashiklarga solinadi. Bunda donning harorati 25 ^oS dan past bo‘lmasligi kerak. Agar harorat pasaysa issiq suv sepiladi.
Don yashikda harorati 30-35 ^oS ga ko‘tarilguncha saqlanadi. ²arorat me’yorga yetgandan keyin tariq yashikdan olinib polga qalinligi 0,4 m qilib jo‘yak shaklida yoyiladi. Boshlang‘ich 2 kecha-kunduzda jo‘yakda harorat 26-306 ^oS da ushlanadi. Uchinchi va keyingi kunlarda jo‘yak harorati 25-26 ^oS ga pasaytirilib jo‘yak qalinligi 0,15-0,20 m ga keltiriladi. ²ar bir ag‘darishdan oldin donga iliq suv sepiladi. Suv sepish solod tayyor bo‘lishidan 12 soat oldin to‘xtatiladi. Tariq donidan tayyorlangan solod namligi 40-42 % bo‘lishi kerak.
Har bir ag‘darishdan oldin 1 tn don miqdoriga nisbatan 4-6 dal suv sepiladi. Solod 5-6 kecha-kunduzda tayyor bo‘ladi.
Toza o‘stirilgan solodning sivatini baholashda eng avvalo murtak yaprog‘ining o‘sish uzunligiga e’tibor berish kerak. Murtak yaprog‘ining o‘sishi endospermning erishini ko‘rsatadi. Spirt sanoati uchun tayyorlangan solodda murtak yaprog‘ining uzunligi don uzunligidan kam bo‘lmasligi lozim.
Don ildizlarining soni 3-5 dona, uzunligi 1,5-2,0 sm bo‘lishi kerak.
Toza o‘stirilgan arpa solodidan bodring hidi, tariq doni solodidan esa olma hidi kelib turadi.
Solodning asosiy ko‘rsatgichi bo‘lib uning fermentativ faolligi hisoblanadi. o‘z navbatida solodning fermentativ faolligi bo‘lib uning amilolitik (AF) va dekstrinolitik (DF) faolliklari aniqlanadi.
Amillitik faollik deb soloddagi amilotik fermentilarning kraxmalni maltozagacha yoki yod bilan rang bermaydigan dekstringacha gidrolizlanishiga aytiladi. FA ko‘rsitgichi deb 1 g solodning 1 soat davomida 30 ^oS haroratda necha gramm kraxmalni maltoza va yod bilan rang bermaydigan dekstringacha gidrolizi tushuniladi.
Dekstrinolitik faollik deb solod fermentining fosfodekstrinlarni maltozagcha gidrolizlashiga aytiladi.
DF ko‘rsatgichi deb 1 g solodning 1 soat davomida 30 ^oS haroratda necha gramm fosfodekstrinlarni maltozagcha gidrolizlashiga aytiladi.
Solod sifatini baholash ko‘rsatgichlari
8-jadval

Solod	A’lo		Yaxshi			Qoniqarli
	AF	DF		AF	DF		AF	DF
Arpa	6	35		4-6	25-35		3-4	15-25
Suli	5	45		3-5	35-45		2-3	25-35
Javdar	7	35		4-7	25-35		3-4	15-25
Bug‘doy	7	35		4-7	25-35		3-4	15-25
Tariq	3	100		2-3	70-100		1-2	50-70

Tarkibida kraxmal bo‘lgan xom ashyodan spirt ishlab chiqarishda ishlatiladigan solodning sifati va miqdorini aniqlash uning sarfini hisoblashda muhim ahamiyatga ega.
Arpadan tayyorlangan solod sarfi spirt olish uchun ishlatiladigan mahsulot tarkibidagi kraxmal miqdorining 10 %-ni tashkili qilishi lozim. Masalan, 100 kg tarkibidan 56,7 % kraxmal bo‘lgan donga 5,67 kg olod sarflanadi.
Solod 2-3 % miqdorda bijg‘ishda achitqi zaburug‘lari uchun ozuqa moddasi sifatida ham qo‘llaniladi.
²ozirgi vaqtda spir ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan texnologik yo‘riqnomalarga asosan xom ashyo tarkibidagi kraxmal miqdoriga ko‘ra quyidagi miqdorda solod sarflanadi:
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki solod miqdori kartoshka massasining 2,5-2,75 % va don massasining 7-9 %-ini tashkil qiladi.