Tayyorladi: Muhammadjonov O

REFERAT

Mavzu: _________________________________

Tayyorladi: Muhammadjonov O.

Qabul qildi: ____________

Farg’ona 2023

Reja:

Rim huquqida «shaxs» (persona) tushunchasi 2
Jismoniy shaxslarning huquq layoqati. 4

Rim huquqida «shaxs» (persona) tushunchasi

Huquq predmeti Rim huquqida persona deb atalgan. Huquqiy qobiliyat kaput so'zi bilan ifodalangan. Huquqiy qobiliyatga ega bo'lish, caput habere degani edi.
To'liq egalik qilish uchun alohida shaxs huquq layoqatiga ega bo'lishi uchun uchta talabni qondirishi kerak edi: a) erkinlikka nisbatan: qul emas, erkin bo'lish; b) fuqarolikka nisbatan: begonalar emas, balki Rim fuqarolari qatoriga kirish; v) oilaviy ahvolda: oila boshlig'i (patria potestas) hokimiyatiga bo'ysunmaslik.
Huquq sub'ekti bo'lish qobiliyati endi yuridik shaxs deb ataladi. Rim huquqida huquq sub'ekti uchun maxsus atama bo'lmagan. Ayrim hollarda “persona” (shaxs) so‘zi ana shu maxsus ma’noda ishlatilgan. Shaxsning huquq va majburiyatlarga ega bo'lish qobiliyati status, caput, ius commercii, ius connubii, testamenti factio kabi turli xil tushunchalarga bog'liq edi. Ushbu toifalarning har biri ma'lum huquqiy munosabatlarga (mulk, nikoh va oila, jamoat) kirish qobiliyati bilan bog'liq. Shunday qilib, ius connubii qonuniy Rim nikohiga kirish huquqidir. Shu bilan birga, ushbu huquqqa ega bo'lgan shaxs ius commercii, ya'ni bitimlar tuzish, mulk huquqining sub'ekti bo'lish qobiliyatiga ega bo'lmasligi mumkin. Masalan,
Bundan kelib chiqadiki, Rim huquqida huquq layoqatining mavhum tushunchasi mavjud emas edi, chunki shaxsning huquq layoqatining mazmuni ko`pgina omillarga bog`liq bo`lgan. 
Huquqiy layoqatni xususiy va ommaviy huquq sohasida farqlash kerak. Ommaviy huquq sohasida shaxslarga quyidagi huquqlar tegishli edi. Arxaik davrda voyaga etgan erkak rimliklar xalq majlislarida ovoz berish huquqiga ega edilar. Qadimgi Rimning butun tarixi davomida ular passiv va faol saylov huquqiga ega edilar. Bundan tashqari, faqat rimliklar Rim legionlarida xizmat qilishlari mumkin edi. 
Xususiy huquq sohasida sub'ektlar qonuniy Rim nikohi (ius connubii) va fuqarolik bitimlari (ius commercii) qilish huquqiga ega bo'lishlari mumkin edi. Shunday qilib, barcha mustamlakachi lotinlar qonuniy Rim nikohiga kirish huquqiga ega emaslar, bu Rim va alohida viloyatlar o'rtasidagi kelishuvga bog'liq edi. Chet elliklar fuqarolik bitimlarini tuzish huquqiga ega emas edilar. “Shaxslar huquqining asosiy bo'linishi shundaki, barcha odamlar erkin yoki quldirlar. Bundan tashqari, erkin odamlardan ba'zilari erkin tug'ilganlar, boshqalari ozoddir"

Jismoniy shaxslarning huquq layoqati.

Rim huquqshunoslari Rim fuqarolarining huquq layoqati uchta maqomdan iborat, deb hisoblashgan: erkinlik, fuqarolik va oila. Hayot davomida erkinlik maqomi va fuqarolik maqomini olish yoki yo'qotish, oilaviy holat o'zgarishi mumkin. 
Erkinlik holati (status libertatis) eng katta (maksima) hisoblangan, shuning uchun uning o'zgarishi capitis deminutio maxima deb nomlangan. Ushbu maqomning yo'qolishi avtomatik ravishda qolgan ikkitasining yo'qolishiga olib keldi. “Masalan, oʻz mol-mulkini tsenzura roʻyxatiga kiritmagani yoki harbiy xizmatdan boʻyin tovlagani uchun chet davlatga sotilganlar, oʻz vatanlarida qullikka sotilishiga yoʻl qoʻyganlar ham shunday boʻladi. , Senat qarori asosida ular zarariga ish qilmoqchi bo'lganlarning qullari qilinadi ”(Inst. Gaius. 1.160).
Fuqarolik maqomi (status civitatis) o'rtacha (ommaviy axborot vositalari) deb hisoblangan, uning o'zgarishi capitis deminutio media deb nomlangan. Huquqiy qobiliyatdan o'rtacha mahrum qilish - bu, masalan, Rimdan tashqarida surgun qilish natijasida, erkinlikni yo'qotmasdan fuqarolikni yo'qotish. Nihoyat, oilaviy holat (status familia) eng kichik (minima) deb ataldi va uning o'zgarishi capitis deminutio minima deb nomlandi. Huquqiy layoqatning eng kam kamayishi asrab olish paytida yoki ayol erining hokimiyati bilan nikohga kirishda, shuningdek emansipatsiya paytida sodir bo'ladi. Oilaviy ahvolning o'zgarishi sobiq agnatik qarindoshlikning yo'q qilinishiga olib keldi.
Qat'iy aytganda, capitis deminutio uning o'zgarishi sifatida emas, balki huquq layoqatini yo'q qilish deb tarjima qilinadi. Buning sababi, maqomning o'zgarishi, qoida tariqasida, oldingi holatda olingan huquq va majburiyatlarning bekor qilinishiga olib keldi. Tug'ilishga ko'ra, Rim nikohida tug'ilgan bola otaning holatiga ergashgan va turmushga chiqmagan ayoldan tug'ilgan bola onaning holatiga ergashgan. Shunday qilib, Rim fuqarolarining nikohidan tug'ilgan bola, xuddi turmushga chiqmagan Rim ayolidan tug'ilgan bola kabi, Rim fuqarosi edi. Rimlik bo'lmagan ayoldan nikohsiz tug'ilgan bola, otasi Rim fuqarosi bo'lsa ham, Rim fuqarosi deb tan olinmagan. 1-asrda nikohlarni rag'batlantirish maqsadida. AD Rim fuqarosidan nikohsiz tug'ilgan bola, agar uning otasi Rim fuqarosi bo'lmasa, fuqarolik huquqiga ega emasligi aniqlandi.
Ota-onasining nikohidan tug'ilgan bola, agar otasi bola tug'ilishi paytida fuqaro bo'lgan bo'lsa, bolaning tug'ilishi paytida ota-onaning ahvoli o'zgarishidan qat'i nazar, fuqarolik huquqiga ega bo'ladi. Turmushga chiqmagan Rim fuqarosidan tug'ilgan bola Rim fuqarosi deb e'tirof etiladi, agar onasi tug'ilgan paytda uning fuqarosi bo'lgan bo'lsa, shu paytgacha uning holatidan qat'i nazar.
Rim fuqarosi tomonidan qulini ozod qilish
Rim fuqarosi tomonidan chet el fuqarosini asrab olish.
Davlatning maxsus aktlari bilan alohida shaxslarga, jamoalarga, viloyatlarga Rim fuqaroligini berish.