Tekislikdagi nuqtalar toʻplami

IKKINCHI TARTIBLI CHIZIQLAR

REJA:

1. 
   Tekislikdagi nuqtalar toʻplami
   
2. 
   Aylana va uning kanonik tenglamasi
   

Ikkinchi tartibli chiziqlar — tekislikdagi nuqtalar toʻplami; ularning Dekart koordinatalari qu-yidagi ikkinchi darajali tenglamani kanoatlantiradi:Ax2 + Vxu + Su2+ Dx + Yeu+ £=0. Bunda ikkinchi darajali uchta had oldidagi A, V, S koeffitsiyentlardan kamida bittasi noldan farq qiladi.
1-ta„rif. Ax2  Bxy Cy2  Dx Ey  F  0 (1) korinishdagi tenglama ikkinchi darajali algebraik tenglama deb ataladi.Bu yerdagi А, В, С, D, Е, F ma„lum sonlar bo‟lib ulardan А, В, С bir vaqtda nolga teng
emas. Aks holda, ya„ni А=В=С=0 bo‟lganda (1) tenglama Dx+Ey+F=0
ko‟rinishdagi chiziqli (birinchi darajali) tenglamaga aylanadi va bu to‟g‟ri chiziq tenglamasi ekanligini bilamiz.
2-ta„rif. Dekart koordinatalari x va y га nisbatan ikkinchi darajali algebraik tenglama yordamida aniqlanadigan egri chiziqlar ikkinchi tartibli egri chiziqlar deb ataladi. (1) ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi deyiladi.Ikkinchi tartibli egri chiziqlarga aylana,ellips, giperbola va parabolalar kiradi.
2 Aylana va uning kanonik tenglamasi
3-ta„rif. Tekislikning berilgan nuqtasidan bir xil masofada joylashgan shu tekislik nuqtalarining geometrik o‟rniga aylana deb ataladi. Tekislikning berilgan nuqtasini aylananing markazi, undan aylanagacha masofani aylananing radiusi deb ataymiz. Markazi 01 (а;b) nuqtada bo‟lib radiusi R ga teng aylananing tenglamasini a tuzamiz (1 -chizma). Aylananing ixtiyoriy nuqtasini M(x;y) desak aylananing
Ta’rifiga binoan:
Ikki nuqta orasidagi masofani topish formulasidan foydalansak
(x - a)² + (y - b)² = R² yoki bu tenglikni har ikkala tomonini kvadratga ko‟tarsak (x - a)² + (y - b)² = R² (2) Kelib chiqadi. Shunday qilib aylananing istalgan M(x;y) nuqtasining kooordinatalari (2) tenglamani qanoatlantirar ekan. Shuningdek aylanaga tegishli bo’lmagan hech bir nuqtaning koordinatalari (2) tenglamani qanoatlantirmaydi.
Demak (2) aylana tenglamasi.

1-rasm
U aylananing kanonik (eng sodda) tenglamasi deb ataladi.
Xususiy holda aylananing markazi С1(а,b) koordinatalar boshida bo‟lsa
а=b=0 bo‟lib uning tenglamasi x 2  y 2  R 2 (3) ko‟rinishga ega bo‟ladi (1b-chizma).Endi aylananing kanonik tenglamasini ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi (1) bilan taqqoslaymiz. (2) da qavslarni ochib ma’lum almashtirishlarni bajarsak u
x2  y 2  2ax  2ay  a 2  b2  R2  0 (4)
ko’rinishga ega bo’ladi. Buni (1) bilan taqqoslab unda х2 bilan y2
oldidagi koeffitsientlarni tengligini va koordinatalarni ko’paytmasi xy
ni yo’qligini ko’ramiz, ya‘ni А=С va В=0.(1) tenglamada А=С va В=0 bo‟lsa u aylanani tenglamasi bo‟ladimi degan savolga javob izlaymiz.
Soddalik uchun А=С=1 deb olamiz. Aks holda tenglamani A ga bo‟lib
shuncha erishish mumkin.x2  y 2  Dx  Ey  F  0 (5)
tenglamaga ega bo’laylimiz.
2-Ta’rif. Berilgan markaz deb ataluvchi 0( 0, 0) nuqtadan bir xil uzoqlikda yotuvchi nuqtalarning geometrik o’rniga aylana deyiladi.Aylana tenglamasini tuzamiz. Berilgan nuqta ya’ni markaz 0( 0, 0) bo’lsin. Aylanaga tegishli ixtiyoriy ,
nuqtani olamiz.