"telekomunikaciya texnologiyalari hám kásiplik tálim"fakulteti

Gazlardıń ionlanıwı
Joqarıdaǵı tájiriybe sonı kórsetedi, zaryadlanǵan bólekler joqarı temperatura tásirinde gazlarda payda boladı. Olar gaz atomlaridan bir yamasa bir neshe elektrondıń bóliniwi nátiyjesinde payda boladı, bunıń nátiyjesinde neytral atom ornına oń ion hám elektronlar payda boladı. Payda bolǵan elektronlardıń bir bólegi basqa neytral atomlar tárepinen uslanıwı múmkin, keyin bolsa kóbirek keri ionlar payda boladı. Gaz molekulalarınıń elektron hám oń ionlarǵa bólekleniwi gazdıń ionlanıwı dep ataladı.
Gazdı joqarı temperaturaǵa shekem qızdırıw gaz molekulaların yamasa atomlarini ionlashtirishning birden-bir usılı emes. Gazdıń ionlanıwı hár qıylı sırtqı óz-ara tásirinler tásirinde júz bolıwı múmkin: gazdıń kúshli jılıwı, rentgen nurları, -, - va-radiaktiv bólekleniw nátiyjesinde payda bolatuǵın nurlar, kosmik nurlar, gaz molekulaların tez háreketleniwshi elektronlar yamasa ionlar tárepinen bombardimon qılıw. Gazdıń ionlanıwına alıp keletuǵın faktorlarǵa ionizatorlar dep ataladı. Ionlanıw procesiniń muǵdarlıq xarakteristikası ionlanıw intensivligi bolıp, waqıt birliginde gazdıń birlik kóleminde payda bolatuǵın belgi keri bolǵan zaryadlanǵan bóleksheler jupi sanı menen olshenedi.
Atomning ionlanıwı málim energiya - ionlanıw energiyasın jumsawdı talap etedi. Atomni (yamasa molekulanı ) ionlastırıw ushın shıǵarılǵan elektron hám atomning (yamasa molekulanıń ) qalǵan bólekleri ortasındaǵı óz-ara tásir kúshlerine qarsı jumıs qılıw kerek. Bul jumıs Ai ionlaw jumısı dep ataladı. Ionlaw jumısınıń ma`nisi gazdıń ximiyalıq tábiyaatına hám atom yamasa molekula daǵı shiǵarılatuǵın elektrondıń energiya jaǵdayına baylanıslı.
Ionizator tamamlanılǵannan keyin, waqıt ótiwi menen gaz daǵı ionlar sanı azayadı hám oxir-aqıbet ionlar pútkilley joǵaladı. Ionlardıń joq bolıp ketiwi ionlar hám elektronlardıń ıssılıq háreketinde qatnasıwı hám sol sebepli bir-biri menen dúgisiwi menen anıqlama bernedi. Unamlı ion hám elektron dúgiskende, olar neytral atomga qayta qosılıwı múmkin. Tap sol tárzde, oń hám keri ionlar dúgiskende, keri ion óziniń artıqsha elektronın oń ionǵa beriwi múmkin hám eki ion da neytral atomlarga aylanadı. Ionlardıń óz-ara neytrallanıw procesi ion rekombinatsiyasi dep ataladı. Unamlı ion hám elektron yamasa eki ion qayta birleskende ionlanishga sarplanǵan energiyaǵa teń málim energiya ajralıp shıǵadı. Onıń bir bólegi jaqtılıq formasında shiǵarıladı,
Gazlar daǵı elektr razryad hádiyselerinde atomlarning elektron tásirinde ionlanıwı zárúrli rol oynaydı. Bul process sonnan ibarat, etarli kinetik energiyaǵa iye bolǵan háreketleniwshi elektron neytral atom menen dúgiskende odan bir yamasa bir neshe atom elektronların shıǵarıp taslaydı, bunıń nátiyjesinde neytral atom oń ionǵa aylanadı hám jańa elektronlar payda boladı.gaz (bul haqqında keyin talqılaw etiledi).
Tómendegi kestede birpara atomlarning ionlanıw energiyaleri keltirilgen.

Element U Joq Ar hg Na K Rb

Ionlanıw energiyası, ev 24. 5 21. 5 13. 9 10. 4 5. 12 4. 32 4. 68

3 Gazlardıń elektr ótkezgishligi mexanizmi

Gaz ótkezgishligi mexanizmi elektrolitlar eritpeleri hám eritpeleriniń ótkezgishlik mexanizmine uqsaydı. Sırtqı maydan bolmaǵanda, neytral molekulalar sıyaqlı zaryadlanǵan bólekler tosınarlı háreket etedi. Eger ionlar hám erkin elektronlar sırtqı elektr maydanında bolsa, olar baǵdarlanǵan háreketke keledi hám gazlarda elektr togin payda etedi.
Sonday etip, gaz daǵı elektr tokı oń ionlardıń katodga, keri ionlar hám elektronlardıń bolsa anodga jóneltirilgen háreketi bolıp tabıladı. Gaz daǵı ulıwma aǵıs zaryadlanǵan bólekshelerdiń eki aǵımınan ibarat : anodga ótetuǵın aǵıs hám katodga jóneltirilgen aǵıs.
Zaryadlanǵan bólekshelerdiń neytrallanıwı elektrolitlar eritpeleri hám eritpeleri arqalı elektr toginıń ótiwi sıyaqlı elektrodlarda júz boladı. Usınıń menen birge, gazlarda elektrolitlar eritpelerinde bolǵanı sıyaqlı, elektrodlarda da elementlar ajralıp shıqpaydı. Gaz ionları elektrodlarǵa jaqınlasıp, olarǵa óz zaryadların beredi, neytral molekulalarǵa aylanadı hám taǵı gazǵa tarqaladı.
Ionlanǵan gazlar hám elektrolitlar eritpeleri (eritpeleri) dıń elektr ótkezgishligidegi taǵı bir parq sonda, gazlar arqalı aǵıs ótiw waqtında keri zaryad tiykarınan keri ionlar tárepinen emes, bálki elektronlar tárepinen uzatıladı, eger keri ionlar sebepli ótkezgishlik de oynawı múmkin. arnawlı bir rol.
Sonday etip, gazlar metallarning ótkezgishligine uqsas elektron ótkezgishlikti, suwlı eritpeler hám elektrolit eritpeleriniń ótkezgishligine uqsas ion ótkezgishligi menen birlestiradi.
4 Óz-ózinen támiyinlenbegen gaz shıǵarıw
Elektr togin gaz arqalı ótkeriw procesi gaz razryadı dep ataladı. Eger gazdıń elektr ótkezgishligi sırtqı ionizatorlar tárepinen jaratılǵan bolsa, ol jaǵdayda payda bolatuǵın elektr tokı óz-ózinen turaqlı bolmaǵan gaz razryadı dep ataladı. Sırtqı ionizatorlarning tásiri tawısıwı menen óz-ózinen bolmaǵan aǵıs toqtaydı. Óz-ózinen támiyinlenbegen gaz shıǵıwı gazdıń porlashi menen birge kelmeydi.
Tómende gaz daǵı óz-ózinen turaqlı bolmaǵan aǵıs ushın aǵıs kúshiniń kernewge baylanıslılıǵı grafigi keltirilgen. Grafiktı dúziw ushın shıyshe ishine eki metall elektrod lehimlangan shıyshe naycha isletilingen. ótkezgishlik elektr tokı óz-ózinen túsiriw
Shınjır tómendegi suwretde kórsetilgeni sıyaqlı jıynaladı.

Arnawlı bir kernewde bir sekundta ionizator tárepinen gazda payda bolǵan barlıq zaryadlanǵan bólekler bir waqtıniń ózinde elektrodlarǵa etip baratuǵın moment keledi. Kernewdiń jáne de asıwı endi tasılatuǵın ionlar sanınıń kóbeyiwine alıp keliwi múmkin emes. Aǵıs toyınǵanlıqqa etedi (1-grafikdıń gorizontal bólegi).

5 Ǵárezsiz gaz shıǵarıw
Sırtqı ionizatorning tásiri tawsılǵannan keyin de dawam etiwshi gaz daǵı elektr razryad ǵárezsiz gaz razryadı dep ataladı. Onı ámelge asırıw ushın óz-ózinen túsiriw nátiyjesinde gazda turaqlı túrde biypul zaryadlar payda bolıwı kerek. Olardıń payda bolıwınıń tiykarǵı dáregi gaz molekulalarınıń zarba ionlanıwı bolıp tabıladı.
Eger toyınǵanlıqqa eriskenimizden keyin, biz elektrodlar arasındaǵı potentsial farqni asırıwdı dawam ettirsak, ol halda etarlicha úlken kernew degi aǵıs kúshi keskin artadı.
Sonday eken, gazda ionlastırıwshı tásirinen payda bolatuǵın qosımsha ionlar payda boladı. Ámeldegi quwat júzlegen hám mińlaǵan ret asıwı múmkin hám zaryadsızlanish processinde payda bolatuǵın zaryadlanǵan bólekler sanı sonshalıq kóp bolıwı múmkin, razryadtı ustap turıw ushın sırtqı ionizatorga mútajlik qalmaydı. Sol sebepli ionizatorni endi alıp taslaw múmkin.
Joqarı kernewlerde tok kúshiniń keskin artıwınıń sebepleri nede? Sırtqı ionizator tásirinde payda bolǵan hár qanday zaryadlanǵan bóleksheler juplıǵını (oń ion hám elektron ) kórip shıǵayıq. Sol tárzde payda bolǵan erkin elektron oń elektrodqa - anodga, oń ion bolsa katodga qaray háreketlana baslaydı. Jolda elektron ionlar hám neytral atomlar menen ushrasadı. Eki izbe-iz dúgilisisler arasındaǵı intervallarda elektrondıń energiyası elektr maydan kúshleriniń jumısı sebepli artadı.
0 Ol
Elektrodlar arasındaǵı potentsial parq qanshellilik úlken bolsa, elektr maydan kúshi sonshalıq úlken boladı.
Keyingi dúgilisiwden aldınǵı elektrondıń kinetik energiyası maydan kúshine hám elektrondıń erkin jolına proportsional bolıp tabıladı:

V

+ -
Mv2/2=eEl, xalıq

Eger elektrondıń kinetik energiyası neytral atomni (yamasa molekulanı ) ionlastırıw ushın atqarılıwı kerek bolǵan jumıs Ai den oshsa, yaǵnıy. Mv2>Ai, keyin elektron atom (yamasa molekula ) menen dúgiskende ol ionlanadı. Nátiyjede, bir elektron ornına eki elektron payda boladı (atomga hújim etedi hám atomdan jırtılıp ketedi). Olar, óz gezeginde, maydanda energiya aladı hám jaqınlasıp kiyatırǵan atomlarni ionlastıradı hám taǵı basqa. Nátiyjede, zaryadlanǵan bóleksheler sanı tez ko'payadi hám elektron qulama qar payda boladı. Bul process elektron tásirli ionlanıw dep ataladı.
Biraq elektron tásirinde ionlanishning ózi ǵárezsiz zaryaddıń saqlanıwın támiyinley almaydı. Haqıyqattan da, sol tárzde payda bolǵan barlıq elektronlar anod tárep háreketlenedi hám anodga etip barǵanında, " oyınnan shıǵıp ketedi". Nomerdi ustap turıw ushın katoddan elektronlar shıǵarılıwı kerek (" emissiya" " emissiya" degen mánisti ańlatadı ). Elektrondıń emissiyasi bir neshe sebeplerge kóre bolıwı múmkin.
Elektronlardıń neytral atomlar menen dúgilisiwi nátiyjesinde payda bolǵan oń ionlar katod tárep háreketlanayotganda maydan tásirinde úlken kinetik energiyaǵa iye boladı. Bunday tez ionlar katodga tegsa, elektronlar katod maydanınan shıǵıp ketedi.
Bunnan tısqarı, katod joqarı temperaturaǵa qızdırılǵanda elektronlardı shıǵarıwı múmkin. Bul process termion emissiya dep ataladı. Bunı metalldan elektronlardıń puwlanıwı dep esaplaw múmkin. Kóplegen qattı elementlarda termion emissiya elementtıń puwlanıwı ele da kishi bolǵan temperaturalarda júz boladı. Bunday elementlar katodlar islep shıǵarıw ushın isletiledi.
Óz-ózinen aǵıs menen, katodni oń ionlar menen bombardimon qılıw arqalı qizdırıw múmkin. Eger ionlardıń energiyası júdá joqarı bolmasa, ol halda katoddan elektronlar taqillatilmaydi hám termion emissiya sebepli elektronlar shiǵarıladı.
6 Óz-ózinen zaryadsızlanishning hár túrlı túrleri hám olardıń texnikalıq qollanılıwı
Gazdıń ózgeshelikleri hám jaǵdayına, elektrodlardıń tábiyaatı hám jaylasıwına, sonıń menen birge elektrodlarǵa qollanılatuǵın kernewge qaray, hár túrlı túrdegi óz-ózin zaryadsızlantirish júz boladı. Keling, olardan bir neshesin kórip shıǵayıq.
A. Jaqtı aǵıs
Bir neshe on millimetr sınap hám odan kem bolǵan tómen basım daǵı gazlarda porlash aǵımı gúzetiledi. Eger biz nurli razryadlı trubani kórip shıqsak, biz porlash razryaddıń tiykarǵı bólimleri katod qarańǵı boslig'i, odan keskin uzaqta bolǵan unamsız yamasa porlash nurı ekenligin kóremiz, ol az-azdan Faraday qarańǵı keńisligi aymaǵına ótedi.. Bul úsh region razryaddıń katod bólegin quraydı, odan keyin razryaddıń tiykarǵı jaqtılıq bólegi onıń optikalıq qásiyetlerin belgileydi hám oń ústin dep ataladı.
Jaqtılıq aǵımın saqlawda tiykarǵı rolni onıń katod bóleginiń dáslepki eki regioni oynaydı. Bul túrdegi razryadlardıń xarakterli ózgesheligi katod qasındaǵı potentsialdıń keskin tómenlewi bolıp, ol katod qasında ionlardıń tezligi salıstırǵanda tómen bolǵanlıǵı sebepli I hám II regionlar shegarasında oń ionlardıń joqarı konsentraciyası menen baylanıslı. Katod qaranǵi keńislik elektronlar hám oń ionlardıń kúshli tezleniwi gúzetiledi, elektronlardı katoddan shıǵarıp jiberedi. Jaqtı nurlanıw aymaǵında elektronlar gaz molekulalarınıń kúshli zarba ionlanıwın keltirip shıǵaradı hám energiyasın joǵatadı. Bul erda oń ionlar payda boladı, olar zaryadtı ustap turıw ushın zárúr bolıp tabıladı. Bul regionda elektr maydan kúshi tómen. Yonayotgan porlash tiykarınan ionlar hám elektronlardıń rekombinatsiyasidan kelip shıǵadı.
Unamlı ústin aymaǵında elektronlar hám ionlardıń kontsentratsiyası shama menen birdey hám júdá joqarı, bul bolsa oń ústindiń joqarı elektr ótkezgishligine hám odaǵı potentsialdıń bir az tómenlewine alıp keledi. Unamlı ústindiń porlashi tınıshsızlanıwlanǵan gaz molekulalarınıń porlashi menen belgilenedi. Anod qasında taǵı potentsialdıń salıstırǵanda keskin ózgeriwi gúzetiledi, bul unamlı ionlardıń payda bolıw procesi menen baylanıslı. Birpara jaǵdaylarda unamlı ústin bólek jaqtılıq jaylarına bólinedi - qaranǵi boslıqlar menen ajıratılǵan sızıqlar.
Unamlı ústin porlashni ustap turıwda zárúrli rol oynamaydı, sol sebepli kolba elektrodları arasındaǵı aralıq azayıwı menen oń ústindiń uzınlıǵı azayadı hám ol pútkilley joq bolıp ketiwi múmkin.jaǵday elektrodlar bir-birine jaqınlashganda ózgermeytuǵın katod qarańǵı boslıqtıń uzınlıǵı menen parıq etedi. Eger elektrodlar sonshalıq jaqın bolsa, olar arasındaǵı aralıq katod qarańǵı boslig'ining uzınlıǵınan kemrek bolsa, gazda porlash toqtaydı. Tájiriybeler sonı kórsetedi, basqa zatlar teń bolǵanda, katod qarańǵı keńisliksiniń uzınlıǵı d gaz basımına teris proportsional bolıp tabıladı. Sonlıqtan, jetkiliklishe tómen basımlarda katoddan oń ionlar menen urılǵan elektronlar gazdan derlik onıń molekulaları menen to'qnashmasdan ótip, elektron yamasa katod nurların payda etedi.
Glow razryad elektron hám ion nurların alıw ushın gaz-jaqtılıq naychalari, lyuminestsent lampalar, kernew stabilizatorlari isletiledi. Eger katodda sańlaq etilgen bolsa, ol halda tar ion nurları, kóbinese kanal nurları dep ataladı, ol arqalı katod arqasındaǵı boslıqqa ótedi. Katodni búrkiw hádiysesi keń qollanıladı, yaǵnıy. oń ionlar tásirinde katod maydanınıń aynıwı. Katod materialınıń ultramikroskopik bólekleri tuwrı sızıqlar boylap barlıq jónelislerde uchadi hám juqa qatlamlı naychaga jaylastırılǵan deneler (ásirese dielektriklar) maydanın qoplaydi. Sol tárzde bir qatar apparatlar ushın nometall tayarlanadı, selenli fotoelementlarga juqa metall qatlam qollanıladı.
B. Korona aǵıwı
Tojning aǵıwı gazda normal basım astında júdá birdey bolmaǵan elektr maydanında (mısalı, joqarı kernewli liniyalarning shpiklari yamasa sımları qasında ) júz boladı. Taj ajırasıwında gazdıń ionlanıwı jáne onıń porlashi tek taj elektrodları qasında júz boladı. Katod toji (unamsız taj) jaǵdayında gaz molekulalarınıń ionlanıwına alıp keletuǵın elektronlar oń ionlar menen bombardimon etilgende katoddan shıǵıp ketedi. Eger anod taj (oń taj) bolsa, elektronlardıń tuwılıwı anod qasındaǵı gazdıń fotoionlanishi sebepli júz boladı. Korona - zıyanlı hádiyse bolıp, aǵıs aǵıw hám elektr energiyasın joytıw menen birge keledi. Koronani kemeytiw ushın ótkeriwshilerdiń qıysıqlıq radiusı asıriladı hám olardıń maydanı tegislew boladı. Elektrodlar arasındaǵı etarlicha joqarı kernewde tojning shıǵıwı ushqınǵa aylanadı.
Kóterilgen kernewde, ushındaǵı taj ajırasıwı uchidan shıǵıs hám waqıt ótiwi menen almasinadigan jaqtılıq sızıqları formasın aladı. Bir qatar búrmeler hám iymeyiwlerge iye bolǵan bul sızıqlar ayriqsha sabınlaǵısh payda etedi, bunıń nátiyjesinde bunday aǵıs sabınlaǵıshdıń aǵıwı dep ataladı.
Zaryadlanǵan gúldirmama bulti onıń astındaǵı Jer maydanında keri belgili elektr zaryadların keltirip shıǵaradı. Máslahátlarda ásirese úlken zaryad toplandı. Sol sebepli, gúldirmamadan aldın yamasa gúldirmama waqtında, sabınlaǵısh sıyaqlı jaqtılıq konuslari kóbinese joqarı kóterilgen zatlardıń noqatları hám ótkir múyeshlerinde janıp ketedi. Áyyemgi zamanlardan berli bul porlash Sankt Elmoning otlawları dep ataladı.
Ásirese, kóbinese alpinistlar bul hádiysediń guwası bolıwadı. Geyde tekǵana metall buyımlar, bálki basqı shashlardıń úshleri de kishi nurli tógisler menen bezetilgen.
Joqarı kernew menen islewde korona zaryadın esapqa alıw kerek. Eger shıǵıs bólimler yamasa júdá juqa sımlar bolsa, korona aǵıwı baslanıwı múmkin. Bunıń nátiyjesinde quwat oqib shıǵadı. Joqarı kernew liniyasining kernewi qanshellilik bálent bolsa, sımlar qanshellilik qalıń bolıwı kerek.
B. Ushqın shıǵıwı
Ushqın shıǵıwı jaqtı zigzagli dallanadigan filament-kanallar kórinisine iye bolıp, olar túsiriw boslig'iga kirip, joǵalıp, jańaları menen almastırıladı. Izertlewler sonı kórsetdiki, ushqın shıǵarıw kanalları geyde oń elektroddan, geyde unamsızdan, geyde bolsa elektrodlar arasındaǵı bir noqattan ósiwdi baslaydı. Bul ushqın shıǵıwı menen tásir ionlashuvi gazdıń pútkil kóleminde emes, bálki ion kontsentratsiyası kútilmegende eń joqarı bolǵan orınlarda ótetuǵın bólek kanallar arqalı júz bolıwı menen anıqlama bernedi. Ushqın shıǵıwı úlken muǵdardaǵı ıssılıqtıń shıǵıwı, gazdıń jaqtı porlashi, jarılıw yamasa gúldirmama menen birge keledi. Bul hádiyselerdiń barlıǵı ushqın kanallarında payda bolatuǵın hám basımdıń 107 ge shekem úlken ósiwine alıp keletuǵın elektron hám ion qulama qarları sebepli júzege keledi. 108 Pa hám temperatura 10000 ge shekem kóterilediFROM.
Ushqın shıǵıwınıń ádetiy mısalı shaqmaq bolıp tabıladı. Tiykarǵı shaqmaq kanalınıń diametri 10 nan 25 sm ge shekem, shaqmaq uzınlıǵı bolsa bir neshe kilometrge jetiwi múmkin. Shaqmaq zarbasining maksimal aǵımı o'nlab hám júz mińlaǵan amperlarga etedi.
Shıǵarıw boslig'ining kishi uzınlıǵı menen ushqın shıǵıwı erroziya dep atalatuǵın anodning ayriqsha joq etiliwine alıp keledi. Bul hádiyse kesiw, burawlaw hám basqa túrdegi názik metalldı qayta islewdiń elektrospark usılında isletilingen.
Ushqın boslig'i elektr uzatıw liniyalarida (mısalı, telefon liniyalarida) kernewden qorǵaw etiwshi retinde isletiledi. Eger sızıq qasında kúshli qısqa múddetli aǵıs o'tsa, ol halda bul liniyaning sımlarında kernew hám aǵıslar payda boladı, bul elektr imaratın buzıwı múmkin hám insannıń ómiri ushın qáwipli bolıp tabıladı. Buǵan jol qoymaw ushın eki kavisli elektroddan ibarat bolǵan arnawlı sigortalar qollanıladı, olardan biri sızıqqa jalǵanǵan, ekinshisi bolsa erga jalǵanǵan. Eger sızıqtıń erga salıstırǵanda potentsialı sezilerli dárejede oshsa, elektrodlar ortasında ushqın shıǵıwı payda boladı, ol menen isitiladigan hawa menen birge kóteriledi, uzayadi hám buz'ladı.
Aqır-aqıbetde, elektrodları tegislengen sirtli eki metall shar bolǵan sharsimon ushqın boslig'i járdeminde úlken potentsial ayırmashılıqlardı ólshew ushın elektr ushqın isletiledi. Toplar bir-birinen uzoqlashtiriladi hám olarǵa o'lchangan potentsial parq qollanıladı. Keyin toplar olar arasında ushqın otguncha birlestiriledi. Toplardıń diametrin, olar arasındaǵı aralıqtı, hawa basımın, temperaturası hám ızǵarlıǵın bilip, olar arnawlı kesteler boyınsha toplar arasındaǵı potentsial farqni tabadılar. Bul usıl on mińlaǵan voltsli potentsial ayırmashılıqlardı bir neshe procentkeshe ólshew ushın isletiliwi múmkin.
D. Arkning zaryadsızlanishi
Qorǵan-saray zaryadın 1802 jılda v. v. Petrov jańalıq ashqan. Bul razryad gaz deşarj formalarınan biri bolıp, ol joqarı aǵıs qısıqlıǵında hám elektrodlar arasındaǵı salıstırǵanda tómen kernewde (bir neshe on volt tártibinde) júz boladı. Qorǵan-saray zaryadsızlanishining tiykarǵı sebebi ıssı katod tárepinen termoelektronlarning intensiv emissiyasi bolıp tabıladı. Bul elektronlar elektr maydan tárepinen tezlashadi hám gaz molekulalarınıń zarba ionlanıwın payda etedi, bunıń nátiyjesinde elektrodlar arasındaǵı gaz boslig'ining elektr qarsılıgı salıstırǵanda kishi bolıp tabıladı. Eger biz sırtqı kontaktlarning tat basıwına alıp keletuǵın qarsılıgın kemeytirsak, oq jay zaryadınıń aǵımın asırsaq, gaz boslig'ining ótkezgishligi sonshalıq ko'payadiki, elektrodlar arasındaǵı kernew azayadı. Sol sebepli, ayqulaq tokı tok kernewiniń tómenlew ózgeshelikine iye dep ataladı. C. Elektronlar anodni bombardimon etip, ol jaǵdayda tereńshe (krater) payda etedi jáne onı isitadi. Kraterning temperaturası 4000 ge jaqınC, joqarı hawa basımında bolsa 6000-7000 ge etediC. Qorǵan-saray shıǵarıw kanalındaǵı gaz temperaturası 5000-6000 ge etediC, sol sebepli ol jaǵdayda kúshli termal ionlanıw júz boladı.
Bir qatar jaǵdaylarda, katodning salıstırǵanda tómen temperaturasında (mısalı, sınap ayqulaq shıraında ) oq jay zaryadsızlanishi da gúzetiledi.
1876 jılda P. N. Yablochkov birinshi ret jaqtılıq dáregi retinde elektr yoyini isletgen. " Yablochkov shamida" kómirler parallel túrde jaylastırılǵan hám kavisli qatlam menen ajıratılǵan hám olardıń úshleri ótkezgish " ateşleme ko'prigi" menen baylanısqan. Aǵıs qosılǵanda, órt ko'prigi janıp ketti hám kómirler arasında elektr yoyi payda boldı. Kómir janıp ketkende, izolyatsion qatlam puwlanǵan.
Qorǵan-saray zaryadsızlanishi búgingi kúnde de jaqtılıq dáregi retinde isletiledi, mısalı, projektorlar hám proyektorlarda.
Qorǵan-saray túsiriwdiń joqarı temperaturası onı oq jay pechini qurıw ushın isletiwge múmkinshilik beredi. Házirgi waqıtta júdá joqarı tok menen isleytuǵın oq jay pechlari sanaattıń bir qatar tarmaqlarında qollanıladı : polat, shoyın, ferroqotishmalar, bronza eritiw, kaltsiy karbid, azot oksidi hám basqalardı islep shıǵarıw ushın.
1882 jılda N. N. Benardos birinshi ret metalldı kesiw hám sabıw ushın yoyli razryaddan paydalanǵan. Ruxsat etilgen uglerod elektrodı hám metall arasındaǵı aǵıs eki metall plitalar (yamasa plitalar ) birlespesin isitadi hám olardı japsarlaydı. Benardos tap sol usıldan metall plitalardı kesip, olarda tesik ashqan. 1888 jılda N. G. Slavyanov uglerod elektrodın metall menen almastırıw arqalı bul sabıw usılın rawajlanıwlashtirdi.
Qorǵan-saray zaryadsızlanishi sınap rektifikatorida qollanılıwın taptı, ol ózgeriwshen elektr togin tuwrıdan-tuwrı aǵımǵa aylantıradı.
D. Plazma
Plazma bólekan yamasa tolıq ionlanǵan gaz bolıp, ol jaǵdayda oń hám keri zaryadlardıń qısıqlıǵı derlik birdey boladı. Sonday etip, plazma bir pútkil retinde elektr neytral sistema bolıp tabıladı.
Plazmaning muǵdarlıq xarakteristikası ionlanıw dárejesi bolıp tabıladı. Plazmaning ionlanıw dárejesizaryadlangan bólekler kóleminiń bólekshelerdiń ulıwma kólem konsentraciyasına qatnası dep ataladı. Ionlanıw dárejesine kóre plazma hálsiz ionlanganlarga bólinedi (foizning bir bólegi), bólekan ionlanǵan (bir neshe procent tártibinde) hám tolıq ionlanǵan (100% ga jaqın. Tábiy sharayatta hálsiz ionlanǵan plazma atmosferanıń joqarı qatlamları - ionosfera bolıp tabıladı. Quyash, ıssı juldızlar hám birpara juldızlararo bultlar tolıq ionlanǵan plazma bolıp, joqarı temperaturalarda payda boladı.
Plazmani quraytuǵın hár túrlı túrdegi bólekshelerdiń ortasha energiyaleri bir-birinen sezilerli dárejede parıq etiwi múmkin. Sol sebepli plazma T temperaturasınıń birden-bir ma`nisi menen xarakteristikalanıwı múmkin emes; elektron temperaturası Te, ion temperaturası Ti (yamasa plazmada bir neshe túrdegi ionlar bolsa, ion temperaturası ) hám neytral atomlarning temperaturası T ortasındaǵı farq (neytral komponent). Bunday plazma barlıq komponentlerdiń temperaturası birdey bolǵan izotermik plazmadan ayrıqsha bolıp esaplanıw, izotermik bolmaǵan dep ataladı.
Plazma da joqarı temperaturalı (Ti106 -108 K hám odan joqarı ) hám tómen temperaturalı (Ti<=105 K). Bul shártli bóliniw basqarılatuǵın termoyadro sintezi mashqalası menen baylanıslı halda joqarı temperaturalı plazmaning arnawlı ızǵarlıǵı menen baylanıslı.
Plazma bir qatar ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye, bul bizge onı materiyaning arnawlı tórtinshi jaǵdayı dep esaplaw imkaniyatın beredi.
Zaryadlanǵan bólekshediń joqarı jıldamlıǵı sebepli plazmalar elektr hám magnit maydanlar tásirinde ańsatǵana háreketlenedi. Usınıń sebepinen, birdey zaryad belgisi bóleksheleriniń toplanıwı nátiyjesinde kelip shıqqan plazmaning bólek aymaqlarınıń elektr neytrallıǵınıń hár qanday aynıwı demde jónge salıw etiledi. Alınǵan elektr maydanlar elektr neytrallıǵı tiklenmaguncha hám elektr maydanı nolǵa teń bolaman degenge shekem zaryadlanǵan bóleklerdi háreketke keltiredi. Molekulaları ortasında qısqa aralıqlı kúshler ámeldegi bolǵan neytral gazdan ayrıqsha bolıp esaplanıw, zaryadlanǵan plazma bólekleri arasında aralıq menen salıstırǵanda aste azayıp baratuǵın Kulon kúshleri bar. Hár bir bólekshe átirap daǵı kóp sanlı bólekler menen tezlik penen óz-ara tásir etedi. Usınıń sebepinen, xaotik ıssılıq háreketi menen birge, plazma bólekleri túrli tártipli háreketlerde qatnasıwı múmkin.
Ionlanıw dárejesi asqanı sayin plazma ótkezgishligi artadı. Joqarı temperaturalarda tolıq ionlanǵan plazma óziniń ótkezgishligi boyınsha oǵada ótkeriwshilerge jaqınlasadı.
Tómen temperaturalı plazma gazdı shıǵaratuǵın jaqtılıq dáreklerinde - reklama jazıwları ushın jaqtılıq naychalarida, lyuminestsent lampalarda qollanıladı. Gaz deşarj shırası kóplegen apparatlarda, mısalı, gaz lazerlarida - kvant jaqtılıq dáreklerinde qollanıladı.
Joqarı temperaturalı plazma magnit gidrodinamik generatorlarda qollanıladı.
Jaqında jańa apparat - plazma mash'alasi jaratıldı. Plazmatron tıǵız tómen temperaturalı plazmaning kúshli aǵısların jaratadı, olar texnologiyanıń túrli tarawlarında keń qollanıladı : metallarni kesiw hám sabıw, qattı jınıslarda qudıqlardı burawlaw hám basqalar.



Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi:
1 Fizika stul (úsh jildda). T. II. elektr hám magnitlanıw. Proc. texnikalıq kolledjler ushın qóllanba. / Detlaf A. A., Yavorskiy B. M., Milkovskaya L. B. Ed. 4, qayta kórip shıǵılǵan.- M.: Joqarı mektep, 1977.- 375 b.
2 Fizika. /B. B. Buxovtsev, Yu. L. Klimontovich, G. Ya. Myakishev. 3-baspa, qayta islengen.- M.: Bilim, 1986 jıl.
3 Fizika: Elektrodinamika. 10 -11 keteksheler: sabaqlıq. fizikani tereń úyreniw ushın / G. Ya. Myakishev, A. Z. Sinyakov, B. A. Slobodskov.- 2-baspa - M.: Drofa, 1998.- 480 p.
4 Elektr. /E. G. Kalashnikov. Ed. " Ilm", Moskva, 1977 jıl.