Tema : Balalarda waqıt tu`siniklerin qáliplestiriw. Reje: Waqıt jáne onıń qásiyetleri. Túrli jas daǵı balalardıń waqtın aqıl etiwi

Úlken gruppa
Oqıw jılınıń basında úlken gruppa balalarında azanda, kúndiz, keshte hám keshesi sıyaqlı waqıt bólimleri haqqında qıyallar bekkemlenip waqıt balalar iskerliginiń konkret mazmunı hám olar átirapındaǵı úlkenler menen ganae emes, bálki waqtıniń ob'ektiv kórsetkishleri - tábiyat hádiyseleri (quyash shıǵıwı ) menen baylanıstıradı.
Tárbiyashi balalar menen hám olar átirapındaǵı úlkenler menen kún dawamında neler menen bant boladı, olardı qanday izbe-izlikte qashan atqaradı, erte, tań, Kunduz, keshte haqqındaǵı tásirleniwleri tuwrısında sáwbetlesedi. Ol balalarǵa tiyisli qosıq hám gúrrińlerdi aytıp beredi. Kórsetpe material retinde balalardıń kún dawamında hár qıylı iskerlik túrleri sáwlelendirilgen súwret hám fotosuwretlerden paydalanıladı : orın kórpelerdi jıynaw, azandaǵı gimnastika, juwınıw, azanǵı shay. Sutka bólimleri haqqında qıyallardı anıqlawda didaktik oyınlar, mısalı, biziń kún oyını járdem beredi.
" Keshe", " búgin", " erteń" sıyaqlı waqıt belgileriniń ózgeriwshenligi hám salıstırmalılıǵı balalarınıń olardı ózlestiriwlerinde qıyınshılıq tuwdıradı. Bes jaslı balalar bul sózlerdi aljasıqtiradilar. Pedagog arnawlı bir sózlerdiń mazmun áhmiyetin ashıp beriw ushın balalarǵa tómendegi sorawlardı beredi: " Biz siz menen keshe qayda boldıq? ", " Parkka qashan barǵan edik? ".
Balalardı waqıt terminleri ústinde shınıǵıw ettiriw ushın úlken gruppada sózli didaktik oyınlar hám de oyın shınıǵıwlarınan, mısalı, " Dawam ettir! " oyınınan paydalanıladı. Bul shınıǵıwdı top menen oynalatuǵın oyın formasında ótkeriw múmkin. Balalar sheńber bolıp turadılar. Tárbiyashi qısqa gáp aytıp, toptı taslaydı. Kim toptı ustap alsa, sol bala tiyisli waqtın aytadı. Mısalı : tárbiyashi toptı tastap : " biz pochtaǵa bardık",- deydi. Bala bolsa toptı ustap alıp " keshe" - dep gápti tugatadi.
Balalar hápte kúnleriniń atınıń iskerliginiń konkret mazmunı menen baylanıstıradılar.
Keleside balalar hár kúni azanda hápte kúnleriniń atınıń sonıń menen birge, keshe háptediń qaysı kúni erteń qaysı kúni ekenligin aytadılar.
Matematika shınıǵıwlarında waqıtı - waqıtı menen balalarǵa hápte kúnlerin tártibi menen búydew usınıs etiledi. Aytılǵan kúnden aldın hám keyin qanday kún keliwin búydew. Pedagog " qaysı kúnleri súwret sızıw shınıǵıwımız bar? Muzıka shınıǵıwichi? dep sorawlardı almastırıp turadı.
Balalar tártip menen sanawdı, hápte kúnlerin tártip menen aytıwdı úyrenip alǵanlarınan keyin kunni tártip nomeri menen baylanıstıradılar.
Hápte kúnleriniń izbe-izligi haqqındaǵı bilimlerdi bekkemlew ushın " Hápte kúnleri" sózli didaktik oyınnan paydalanıw múmkin.
ápte kúnleriniń alamashinishini gúzetip barıw balalarda tákirarlı waqtıniń ózgeriwshenligi haqqında túsinik payda bolıwına onıń ketidan hápte keliwin ashıp beriwge múmkinshilik jaratadı.
Úlken mektep jasındaǵı balalarda waqtın sezim qılıwdı rawajlanıwı
Insannig kúndegilik jumıs iskerliginde waqıt júdá zárúrli orın tutadı. waqıtına qaray óz jumıs iskerligin baslaydı., háreketlerin tezlestiredi yamasa páseytiwtiradi, waqıtqa beyimlesiwdi talap etedi. waqtın seziw insandı waqtın tejewge, odan ónimli paydalanıwǵa háreket etiwge olaydı, waqıt oqıwshınıń oqıw turmısında basqarıwchanlik rolin oteydi. B. G. Anan'eva baslıqlıǵında psixologo - pedagogikalıq tekseriwler ótkerilip, ol jaǵdayda balalardıń intellektual rawajlanıwı oqıw jılı protsessida gúzetiledi. Bul tekseriw sonı kórsetedi, balalardıń hesh birinde waqıtqa iykemlesiw, bilimleriniń ózlestiriwdiń baylanıslılıǵı, qábiletleriniń rawajlanıwı kórinedi.
Mektepke kelgen kópshilik balalarda waqtın ózlestirmegenligi bir qansha qosımsha qıyınshılıqlardı tuwdıradı. Birinshi klass oqıwshıları sabaqǵa keshikmasliklari, waqıtında úyine berilgen tapsırmalardı atqarıp barıwları kerek, bulardıń barlıǵına ulgurushlari kerek.
Bul talaplardıń barlıǵına tolıq juwap beriw ushın balalardı bog'cha jasından tárbiyalanǵan hám tayarlanǵan bolıwı kerek.
Gúzetisler sonı kórsetedi, úlken mektep jasındaǵı balalar waqıt intervalları, waqıt bólimlerin, óz háreketleri menen baylanıslı halda alıp bara aladılar. Olar ózleri ǵárezsiz waqıt aralıqların bahalay aladılar. Óz háreketlerin málim háreketde baslap, málim waqıtta tugata aladılar.
waqtın biliwdiń eń zárúrli faktorları :
1. Bala qaysı waqıt haqqında gáp bar ketip atırǵanın, ǵárezsiz waqıt aralıqın biliwi, waqıt haqqında, saattan paydalanıwdı biliwi kerek.
2. Balalardıń túrli háreketlerinde olarǵa málim waqıt bólekleri haqqında, berilgen tapsırmanı málim waqıtta orınlawǵa ulgurish múmkinligin túsindiriw.
Balalarǵa saatqa qaramastan óz sezimlerine qaray waqtın seziwdi, rawajlandırıw. Úlkenler bul ilmiy tájriybelerdiń ózlestiriwde járdem beriwleri kerek.
Úlken hám tayarlaw gruppa balaları menen waqtın seziwdi 1, 3, 5, 10 minut aralıqları menen tanıstırıwdan baslaymız, 1 minut bul birinshi waqıt baslanıw haqqındaǵı birlik esaplanadı.
Turmısta kóbinese " bir minutga", " bir minuttan so'ng", " bir minut kútip turing" sıyaqlı sóz dizbegiler tez-tez isletilip turıladı. Bunda jumıstı uyushtirish hám metodika jumısları tómendegishe boladı :
1. Balalardı 1, 3, 5 hám 10 minut ótiwi menen tanıstırıw bunda sekundamer, qum saatlardan paydalanıladı.
2. Bul waqıtlardıń ótiwin túrli háreketlerge baylanıslı halda ótkeriw.
3. Balalardı kórsetilgen, belgilengen waqıtqa shekem berilgen tapsırmalardı orınlawǵa úyretiw.
Jumıslar bir neshe basqıshda ótkeriledi:
1-basqıshda belgilengen waqıt ishinde berilgen tapsırmanı orınlaw, bunda qum saatlarda atqarıladı. Tárbiyashi mudami balalarǵa ba? o berip baradı, olardıń ózlestiriwlerine qaray, bahalanadı.
2- basqıshda waqtın ótiw aralıqların bahalaw, tárbiyashi bunda da bahalab baradı.
3- basqıshda aldınan waqıt aralıqların, onıń ótiwlerin joybarlaw. Bunda da qum saatlarınan paydalanıladı.
4- basqıshda bolsa waqtın bahalaw, onıń dawam etiw waqtinı turmıs menen baylanıslı halda aparıwdı úyretiw.
Programma materialı tómendegi shınıǵıwdı óz ishine alıp, tómendegi tapsırmalar qóyıladı.
1. Balalardı 1 minut ótiw dawamı menen tanıstırıw.
2. Túrli jumıs xızmetleri dawamında qum saatı menen waqıt ótiwin kontrol qılıw.
3. Berilgen tapsırmanı waqıtında orınlaw kónlikpesin payda etiw.

Qadaǵalaw sorawları :
1. waqıt jáne onıń ózine has qásiyetleri.
2. Balalarda waqtın sezim qılıwdı rawajlandırıw

A`debiyatlar:

1. 
   Xasanboyeva.O.U.va boshqalar. «Maktabgacha ta’lim pedagogikasi».T.., «Ilm ziyo», 2006y
   
2. 
   Bikbayeva N.U. Ibragimova Z.I. Kosimova X.I. «Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shaklantirish» T. «O‘qituvchi» ,1995y
   
3. 
   Bolajon dasturi, T 2010 y
   
4. 
   www. pedagog. uz
   
5. 
   www. ziyonet. uz