Tema : Bolajaq mektepke shekemgi tálim pedagoglarınıń kreativ qábiliyetin rawajlandırıw Joba

Tema : Bolajaq mektepke shekemgi tálim pedagoglarınıń kreativ qábiliyetin rawajlandırıw
Joba :
1. Bolajaq mektepge shekem tálim pedagogların kreativ qábiletlerin rawajlandırıw mazmunı.
2. Tárbiyashiniń xızmetler processindegi kreativligi. Pedagog tárbiyashiniń dóretiwshilik sapaları
3. Pedagoglarǵa tán kreativ sapa hám dóretiwshilik - pedagogikalıq iskerlik ilmiy tájriybeleri.

Kreativlik (lot., ing. “sreate”-jaratıw, “sreative” jaratıwshı,dóretiwshi)-individdiń jańa ideyalardı óndiriske tayınlıqtı xarakteristikalaytuǵın hám de ǵárezsiz faktor retinde intalılıqtıń quramına kiretuǵın dóretiwshilik qábileti mánisin ańlatadı Shaxstiń kreativligi onıń oylawında, baylanısinde, sezim-sezimlerinde, arnawlı bir iskerlik túrlerinde kórinetuǵın boladı. Kreativlik shaxstı pútin halda yamasa onıń arnawlı bir qásiyetlerin, zeyini ótkirlikti xarakteristikalaydı.

Sondayaq, kreativlik iqtidorning zárúrli faktorı retinde sawlelenedi.
Amerikalıq psixolog P. Torrens pikrine qaraǵanda, kreativlik mashqala yamasa ilimiy boljawlardı ilgeri jıljıtıw ; boljawdı tekseriw hám ózgertiw; qarar nátiyjelerin qáliplestiriw tiykarında mashqalanı anıqlaw ; mashqala sheshimin tabıwda bilim hám ámeliy háreketlerdiń óz-ara keriligine salıstırǵanda tásirlilikti ańlatadı.
Basqa hár qanday sapa (pazıylet) sıyaqlı kreativlik da bır jola formalanmaydi. Kreativlik arnawlı bir basqıshlarda izbe-iz qáliplestirip hám rawajlantirilib barıladı.
Pedagogdıń kreativlik sapalarına ıyelewi onıń jeke qábiletleri, tábiyiy jáne social quwatın kásiplik iskerlikti sapalı,nátiyjeli shólkemlestiriwge jóneltiredi. Joqarı tálim sistemasında iskerlik júrgizeip atırǵan pedagoglardıń kreativlik sapalarına ıyelewleri olarda oqıw hám tárbiya processlerin shólkemlestiriwge dástúriy jantasıwdan ayrıqsha jańa ideyalardı jaratıw, bir qálipte pikirlamaslik, ayriqshalıq,baslamashılıq, uǵımsızlıqqa taqat etpeslikka járdem beredi. Sonlıqtan, kreativlik sapalarına iye pedagog kásiplik iskerligin shólkemlestiriwde dóretiwshilik jantasıw, jańa, aldıńǵı, balalardıń oqıw iskerligin, jeke sapaların rawajlandırıwǵa xızmet etetuǵın ideyalardı jaratıwda aktivlik kórsetiw, aldıńǵı pedagogikalıq tabıs hám tájiriybelerdi ǵárezsiz úyreniw, sonıń menen birge, kásiplesler menen pedagogikalıq tabıslar jóninde turaqlı, izbe-iz pikir almaslaw tájiriybesine ıyelewge itibar qaratadı. Ádetde pedagoglardıń kreativlik qábiletine ıyelewleri pedagogikalıq mashqalalardi hal etiwge umtılıw, ilimiy-izertlew jumısları yamasa ilimiy joybarlardı ámelge asırıw hám óz-ara dóretiwshilik sheriklikke erisiwleri arqalı támiyinlenedi, qáliplestiredi hám ol az-azdan rawajlanıwlasıp, rawajlanıp baradı. Hár qanday qánigede bolǵanı sıyaqlı bolajaq pedagoglardıń kreativlik qábiletine ıyelewleri ushın studentlik jıllarında tiykar qóyıladı hám kásiplik iskerlikti shólkemlestiriwde izbe-iz rawajlantirib barıladı. Bunda pedagogdıń ózin ózi dóretiwshilik iskerlikke jóneltiriwi jáne bul iskerlikti nátiyjeli tashkil eta alıwı zárúrli áhmiyetke iye.
Pedagog dóretiwshilik iskerlikti shólkemlestiriwde mashqalalı máselelerdi sheshiw, mashqalalı jaǵdaylardı analiz qılıw, sonıń menen birge, pedagogikalıq xarakter degi dóretiwshilik ónimlerin jaratılıwma bólek itibar qaratıwı zárúr.
Mashqalalı másele hám jaǵdaylardı hal eter eken, pedagogdıń másele sheshimin tabıwǵa dóretiwshilik jantasıwı ol jaǵdayda sezimiy-shıdamlılıqlik sapalardıń rawajlanıwına járdem beredi. Pedagog óz aldına mashqalalı máselelerdi qoyıw arqalı ámeldegi bilimleri hám turmıslıq tájiriybelerine qarsı bolǵan dáliller menen to'qnash keledi. Bunıń nátiyjesinde óz ústinde islew, ǵárezsiz oqıp úyreniwge salıstırǵanda mútajlik sezedi. Pedagogdıń ilimiy-izertlew jumısları hám ilimiy yamasa dóretiwshilik joybarlardı ámelge asırıwı ol jaǵdayda kreativlik potencialın jáne de rawajlantıradı. Pedagog óz-ózinen dóretiwshi bolıp qalmaydı. Onıń dóretiwshilik qábileti málim waqıt ishinde izbe-iz oqıp -úyreniw, óz ústinde islew arqalı qáliplesedi.
Zamanagóy tálim barlıq túrdegi tálim mákemelerinde iskerlik júrgizeip atırǵan tárbiyashi,, pedagoglardıń dóretiwshi bolıwların talap etpekte.
“Kreativlik” túsinigi ózinde materiallıq túrme-túrlıqtı sáwlelendiredi. Batıs adamları ushın kreativlik, ulıwma alǵanda, jańalıq esaplanadi. Olar
kreativlik negizinde traditsiyaǵa tán bolmaǵanlıq, qızıǵıwshılıq, oyda sawlelendiriw, házil-házil-dálkek sezimi hám erkinlik ámeldegi bolıwına itibardı qaratadılar (Myordok, Ganim, 1993 y.; SHternberg, 1985 y.). SHarqliklar bolsa, kerisinshe, kreativlikni jaqsı isliktiń qayta tuwılıw procesi, dep túsinediler (Xui,
Sternberg, 2002 y.; Rudovich, Xui, 1997 y.; Rudovich, Yuye, 2000 y.). Eger batıs táreplik hám shıǵıslıqlardıń kreativlik boyınsha qarawları túrlishe bolsa -de, biraq, hár eki mádeniyat wákilleri da usı sapa hám oǵan iyelikti joqarı bahalaydilar (Kaufman, Lan, 2012 y.).
Kóplegen pedagog -tárbiyashiler ózlerinde kreativlik qábiletin joq, dep esaplaydilar. Bunı eki qıylı sebep menen tiykarlash múmkin:
birinshiden, kópshilik pedagog -tárbiyashiler da tiykarınan “kreativlik” túsinigi qanday mánisti ańlatıwın jetkiliklishe anıqlama bery almaydılar ;
ekinshiden, kreativlik negizinde tikkeley qanday sapalar sawleleniwinen
xabarsızlar.
Áyne orında mına nárseni ayrıqsha belgilep ótiw kerek, hár bir shaxs tábiyaatan kreativlik qábiletine iye. Al, olar ózlerinde kreativlik qábileti bar ekenligin qanday kórinetuǵın eta alıwları múmkin. Bul orında Patti Drapeau sonday máslahát beredi: Agarchi ózińizdi kreativ emespen dep esaplasangizda, házirdanoq kreativ oylawdı rawajlandırıwǵa qaratılǵan sabaqlardı tashkil eta baslawıńızdı máslahát beremen. Tiykarınan, gáp sizdiń dóretiwshi hám kreativ bolǵanıńız yamasa bolmaǵanıńızda emes, bálki sabaqlardı kreativlik ruwxında qurawıńız hám jańa ideyalardı ámelde sınap kóriwge umtılıwıńızda bolıp tabıladı.
Patti Drapeau kózqarasına kóre kreativ pikirlew, bárinen burın, arnawlı bir másele maydanınan hár tárepleme pikirlew esaplanadi. Hár tárepleme pikirlew tálim alıwshılardan oqıw tapsırig'i, máselesi hám wazıypaların orınlawda kóplegen ideyalarǵa tayanishni talap etedi. Bunnan ayrıqsha túrde bir tárepleme pikirlew bolsa bir ǵana tuwrı ideyaǵa tıykarlanıwdı ańlatadı.
Baqlaw júrgiziwde másele maydanınan bir hám kóp tárepleme pikirlewden
birin biykarlap bolmaydı. Sonlıqtan, bir hám hár tárepleme pikirlew
kreativlikni qáliplestiriwde birdey áhmiyetke iye boladı. YA'ni, tapsırmanı orınlaw, máseleni sheshiwde tálim alıwshı sheshimdiń bir neshe variantın izlaydi (kóp tárepleme pikirlew), keyin bolsa eń maqul túsetuǵın nátiyjeni kepillikleytuǵın bir ǵana tuwrı sheshimde toqtaladi (bir tárepleme pikirlew).
YUqorida bildirilgen pikirlerge tayanǵan halda “kreativlik” túsinigin tómendegishe túsindirme beriw múmkin:
Shaxstin’ kreativligi onıń oylawında, baylanısinde, sezim-sezimlerinde, arnawlı bir iskerlik túrlerinde kórinetuǵın boladı. Kreativlik shaxstı pútin halda yamasa onıń arnawlı bir qásiyetlerin xarakteristikalaydı. Kreativlik iqtidorning zárúrli faktorı retinde da sawlelenedi. Qolaversa, kreativlik zeyini ótkirlikti belgilep beredi, “tálim alıwshılar itibarın tálim procesine aktiv qosıwdı támiyinleydi”.
Kásiplik iskerlikte pedagogdıń kreativligi túrli sırtqı kórinislerde kórinetuǵın boladı. Olar tómendegiler bolıp tabıladı: informaciya, sonday-aq, kompyuter texnologiyası járdeminde pedagog - tárbiyashi tárepinen kreativ jantasıw tiykarında tayarlanıp, tálim processinde nátiyjeli paydalanıw múmkin bolǵan dóretiwshilik ónimleri sanap ótiledi.
Multimedia - bir neshe kórinistegi: elektron forma daǵı grafik, tekstli, cifrlı, dawıslı, muzıkalı, video, audio, fotografiya, háreketleniwshi obrazlar (animatsiyalar ) hám basqa informaciyalardı uzatıwshı kompyuter texnologiyaları ushın tiyisli ulıwma túsinik
Elektron albom - súwretler, pát, sızılmalar hám basqar grafik suwretler hám de olardıń túsindirmelerin ózinde sáwlelendiriwshi elektron forma daǵı jıynaq
Elektron atlas (yun. “Atlas” - birinshi bolıp, aspan globusın jaratqan tań qalǵanday Liviya patshasınıń atınan ) - arnawlı bir oqıw modulı (oqıw páni) boyınsha usınıs etilgen hám ayriqsha grafik suwretlerge iye bolıp, oqıw
maqsetlerine kóre paydalanıladı
Cifrlı video taxtalar - oqıw modulı (oqıw páni) boyınsha bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi ózlestiriwge járdem beretuǵın maǵlıwmatlardı óz
ishine alǵan 3 D ólshem degi zamanagóy oqıw dáregi
virtual stendlar - 1) real ob'ekt, predmet, process, waqıya hám hádiyselerdiń elektron modeli; 2) tekst, súwret, sxema, keste, diagramma hám b. forma daǵı informaciya, process hám de virtual ortalıqlardı jaratıw, saqlaw, qayta islew, nomerlestiriw hám sistemalı túrde ámelge asırıwdı ańlatiwshı kompyuterli qural
Imitatsion virtual trenajyor (ingl. “train” - “tárbiyalamoq”, oqıtıw”, “shınıǵıw etdirmoq”) - elektron forma daǵı oqıw -shınıǵıwlantıratuǵın qurılma bolıp, ol járdeminde miynet iskerliginiń real sharayatı modellestirıledi, arnawlı bir iskerlik (m-n: mashina (mexanizm) ni basqarıw, quramalı stanokda jumıs orınlaw yamasa áskeriy texnika sırların ózlestiriw) kónlikpeleri qáliplestiredi, kónlikpeler ilmiy tájriybelerge aylantırıladı hám de payda bolǵan ilmiy tájriybeler rawajlanıwlastırıladı
Multimedia ónimleri - ózinde AKTning programmalıq hám texnikalıq múmkinshilikleri tiykarında audio, video, tekst, grafika hám animatsiya effektleri
tiykarında oqıw materialın tıńlawshılarǵa jetkezip beriliwin sáwlelengenlestirgen islenbe (ónim) lar
Audio hám video vizual materiallar - oqıw informaciyaların kompyuter texnologiyası járdeminde dawıslı hám vizual formada qabıl etiliwin támiyinleytuǵın materallar
video animatsiyalar - sızılǵan (súwretli) yamasa kishi kólemli obraz (kólemlik, quwırshaq yamasa oyınshıqlı ob'ekt) larni háreketke keltiriw jáne bul
hárekettiń hár bir basqıshın izbe-iz súwretke alınǵanlıǵın ańlatiwshı elektron suwretler
Prezentatsiya (prezentaciya ; lot. “prayesentatio” - usınıw ) - arnawlı bir tema yamasa mashqala boyınsha oqıw (ilimiy, ámeliy) xarakter degi materiallardıń jumıs qaǵazları (ápiwayı yamasa vatman qaǵazlar ) hám de informacion-kommunikatsion
qurallar (kompyuter, proyektor, protsesor hám b. qurılmalar ) járdeminde usınıs etiliwi
2. Pedagog tárbiyashiniń dóretiwshilik sapaları
Pedagog -tárbiyashi óz-ózinen dóretiwshi bolıp qalmaydı. Onıń dóretiwshilik qábileti málim waqıt ishinde izbe-iz oqıp -úyreniw, óz ústinde islew arqalı qáliplestiredi hám ol az-azdan rawajlanıwlasıp, rawajlanıp baradı.
Hár qanday qánigede bolǵanı sıyaqlı bolajaq pedagoglardıń kreativlik qábiletine ıyelewleri ushın studentlik jıllarında tiykar qóyıladı hám kásiplik iskerlikti shólkemlestiriwde izbe-iz rawajlantirib barıladı.
Bunda pedagogdıń ózin ózi dóretiwshilik iskerlikke jóneltiriwi jáne bul iskerlikti nátiyjeli tashkil eta alıwı zárúrli áhmiyetke iye. Pedagog dóretiwshilik iskerlikti shólkemlestiriwde mashqalalı máselelerdi sheshiw, mashqalalı jaǵdaylardı analiz qılıw, sonıń menen birge, pedagogikalıq xarakter degi dóretiwshilik ónimlerin jaratılıwma bólek itibar qaratıwı zárúr.
Dóretiwshilik-arnawlı bir jańalıqtıń áhmiyeti hám paydalı ekenligin belgileytuǵın shaxs iskerligi jáne onıń nátiyjesi.
Dóretiwshi shaxs -dóretiwshilik processni tabıslı ámelge asıra alatuǵın hám de anıq dóretiwshilik nátiyje (ónim) larga iye shaxs.
Kreativ shaxs -process yamasa nátiyje retinde dóretiwshilikti kórinetuǵın etiwshi, máselelerdi sheshiwge standart bolmaǵan usıllar menen yondasha alıwǵa beyim, ayriqsha háreketlerdi shólkemlestiriw, jańalıqlardı ilgeri jıljıtıwǵa, dóretiwshilik ónimlerdi jaratılıwma uqıplı hám tayın shaxs
Dóretiwshilik -social sub'ekttiń jańalıǵı, áhmiyeti hám paydalılıǵı jámiyet yamasa arnawlı bir gruppa tárepinen tán alınǵan iskerligi yamasa iskerligi nátiyjesi
Dóretiwshi shaxstı tárbiyalaw - kásiplik-dóretiwshilik iskerlik tájiriybelerin
qarar taptırıw hám bayıtıw tiykarında dóretiwshilik ideya, olardı ámelge asırıw kónlikpe hám ilmiy tájriybelerine iye shaxstı qáliplestiriw hám rawajlandırıw
Kásiplik-dóretiwshilik iskerlik-qánigediń kásiplik máselelerdi dóretiwshilik hal qılıw tabıslı bolıwın xarakteristikalaytuǵın iskerligi, innovciyalıq minez-qulqı
Dóretiwshilik tapsırmalar -mashqalalı jaǵdaylardı sistemalı analiz tiykarında sheshiwge jóneltirilgen máseleler sisteması
Kásiplik-dóretiwshilik múmkinshilik - 1) kásiplik kompetentsiya, ilmiy tájriybege iyelik;
2) kásiplik dóretiwshilik metodologiyasi tiykarların ózlestirganlik;
3) dóretiwshilik oylawdıń qálipleskenlik dárejesi;
4) kásiplik-dóretiwshilik uqıp hám jeke sapalardıń rawajlanǵanlıǵı
Kásiplik dóretiwshilik metodologiyasi-dóretiwshiliktiń process hám nátiyje retinde ob'ektler hám de arnawlı bir kásiplik iskerlik túrlerine munasábet kórinisindegi dúzilisi, logikalıq dúziliwi, metod hám quralları
haqqındaǵı táliymat
Dóretiwshilik oylaw - oylawdıń dóretiwshilik procesin shólkemlestiriw hám dóretiwshilik nátiyjeleri (jemisleri) ni boljawdı ańlatiwshı túri
Dóretiwshilik qábilet - dóretiwshilik iskerlikti tabıslı ámelge asırıw jáne onıń nátiyjelanganligini bahalawda kórinetuǵın bolatuǵın individual ózgesheligi.
Ózin ózi dóretiwshilik aktivlestiriw - shaxstıń dóretiwshilik iskerlikte óz múmkinshiliklerin tolıqqonli kórinetuǵın etiwi hám rawajlandırıwınıń dóretiwshi hám kreativ bolıwı yamasa bolmawi emes, bálki shınıǵıwlardı dóretiwshilik, kreativlik ruwxında qurawı, jańa ideyalardı tálim processinde sınap kóriwge umtılıwı zárúr.
Shınıǵıwlarda “kreativlik jol haritasi”ga kóre tómendegi 4 jónelis boyınsha háreketlenedi hám olardaǵı háreketler pedagoglardıń kreativligini ańlatiwshı belgiler (Patti Drapeau) esaplanadi:
1) dóretiwshilik pikirlew kónlikpelerin kórinetuǵın etiw;
2) shınıǵıwlardı qızıǵıwshılıq menen ózlestiriwge xoshametlentiretuǵın
strategiyalardan paydalana alıw ;
3) innovciyalıq jantasıw hám pedagogikalıq máselelerdiń sheshimin tabıwǵa
kreativ jantasıw ;
4) kútiletuǵın nátiyje

3. Pedagoglarǵa tán kreativ sapa hám dóretiwshilik - pedagogikalıq iskerlik ilmiy tájriybeleri.

Basqa hár qanday sapa (pazıylet) sıyaqlı kreativlik da bır jola formalanmaydi. Kreativlik arnawlı bir basqıshlarda izbe-iz rawajlantirilib barıladı. Al, shaxs iskerliginde kreativlik qásiyetleri qashannan kórinetuǵın boladı?
Ádetde kreativlik balalardıń iskerliginde tez-tez kózge taslansada, biraq, bul jaǵday balalardıń kelesinde dóretiwshilik tabıslardı qolǵa kirgiziwlerin kepilliklamaydi. Tek ǵana olar tárepinen ol yamasa bul dóretiwshilik kónlikpe, ilmiy tájriybelerdi ózlestiriwleri zárúr degen itimaldı ańlatadı. Balalarda kreativlikni rawajlandırıwda tómendegilerge itibar qaratıw zárúr :
1) olar tárepinen kóp sorawlar beriliwin xoshametlew jáne bul ádetti qollap-quwatlaw ;
2) balalardıń ǵárezsizligin xoshametlew hám olarda juwapkerlikti kúsheytiw;
3) balalar tárepinen ǵárezsiz iskerlikti dúziliwi ushın múmkinshilik jaratıw ;
4) balalardıń qızıǵıwshılıqlarına itibar qaratıw
SHaxsga tán kreativlik sapaları tómendegiler esaplanadi
--Ámeldegi tájiriybe hám bilimler tiykarında jańa qararlardı qabıllaw ilmiy tájriybesi
--Sezimge baylıq
--Bay oyda sawlelendiriwge iyelik
--Óz dóretiwshiligin tolıq -to'kis kórsetiw
--Logikalıq pikirlew qábileti
--Refleksiya qábileti
--Dóretiwshilik tásirlilik hám baslamashılıq
--Eruditsiya (bilgishlik)
--Dóretiwshilik jónelgenlik
--Innovciyalıq qábiletke iyelik
--Táwekel ete alıw qábileti
--Oylaw tezligine iyelik
--ishki sezimdiń rawajlanǵanlıǵı
--Ayriqsha (orginal) ideyalardı ilgeri súre alıw qábileti
--YUksak kórkem qádiriyatlarǵa iyelik
Drepeau tárepinen de shaxs (atap aytqanda, pedagoglar ) de kreativlik sapaların tabıslı rawajlandırıwdıń tórtew jolı kórsetilgen
Tiykarǵı jollar
1--Kreativ pikirlew kónlikpesin qáliplestiriw
2-Ámeliy kreativ háreket kónlikpelerin rawajlandırıw
3--Kreativ iskerlik processlerdi shólkemlestiriw
4--Kreativ ónim (islenbe) lardan paydalanıw

Házirgi zaman innovciyalıq rawajlanıwdıń global wazıypalarınan biri bul insanlardıń kreativ pikirlewin qáliplestiriw bolıp tabıladı. Kreativlik degende insannıń jańa jańa ideyalar óndirisi, quramalı kórinip turǵan, sheshimi ashıq turǵan máselelerge sheshim tapa biliwi, táwekelshilik uqıplıyati, óziniń kásiplik iskerligine dóretiwshilik jantasıwı hám de kásiplik jetikligi sıyaqlı háreketleri názerde tutıladı. Jáhán daǵı globallasıw pán hám tálimdiń integraciyalashuvi processlerinde bolajaq qánigelerdiń kásibi tayınlıǵın rawajlandırıw máselesi aktual wazıypalardan biri retinde belgilenip atır. Zamanagóy jámiyet tálim sisteması aldına joqarı maman, intiluvchan, básekige shıdamlı, ǵayratkor, ruwxıy hám fizikalıq saw shaxslardı tárbiyalap beriw talabın qoyıp atır.

2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha háreketler strategiyasında " joqarı bilimli hám intellektuallıq rawajlanǵan áwladtı tárbiyalaw, joqarı tálim mákemelerinde kompetentli ilimiy pedagogikalıq kadrlar rezervin jaratıw" wazıypası belgilendi. Sapalı tálim xızmetlerin múmkinshiliklerin asırıw, miynet bazarınıń múmkinshiliklerine uyqas keliwshi joqarı maman kadrlar tayarlaw siyasatın dawam ettiriw, joqarı tálim mákemeleri tálim sapası hám natiyjeliligin asırıw sıyaqlı jónelisler belgilenip, buǵan baylanıslı joqarı tálim shólkemi pedagogların hám de bolajaq qánigelerdi kreativligini rawajlandırıw, turaqlı jańalanıp turıwshı jámiyet turmısına jańasha pikir hám qarawlar menen jantasıwshı jetkinshekti zaman talaplarına uyqas túrde tárbiyalaw joqarı tálim muassasi pedagogınıń zárúrli kásiplik wazıypası esaplanadı.
ADABIYOTLAR TAHLILI vA METODOLOGIYA
Jáhán kóleminde pedagogikalıq tájiriybe hám ilimiy izertlewlerdi analiz qılıw nátiyjesinde insannıń ómiri dawamında iyeleytuǵın barlıq maǵlıwmatınıń 70% ini bes jasqa deyingi dáwirde alıp ulgurishi óz tastıyıqın tapqan. Haqıyqattan da, bul dáwir dawamında bala dúnyanı aqıl qılıwdı baslaydı, pikirleydi, átirap - álem menen tanısadı, omiri dawamında alatuǵın bilimlerge jay tayarlaydı. Jurtımız keleshegi esaplanǵan jetkinshekti bárkámal shaxs retinde tárbiyalawda mektepge shekem tálim shólkemleri hám mektepge shekem tálim shólkemleri qánigeleriniń ornı kútá úlken bolıp tabıladı.
Prezident SH. Mirziyoyevning 2019 - jıl 19 - oktyabr degi mektepge shekem tálim sistemasın tupten jetilistiriw máselelerine arnalǵan jıynalısta aytıp ótkenleri sıyaqlı : “Qaysı tarawdı almayıq, biz zamanagóy jetik kadrlardı tárbiyalamasdan turıp qandayda bir ózgeriwge, jetkilikli turmısqa erise almaymız. Bunda kadrlardı, millettiń saw genofondini tayarlaw, áwele, mektepge shekem tálim sistemasınan baslanadı”. Bilimlendiriw tarawına qoyılatuǵın talaplar arasında mektepge shekem tálim shólkemleri qánigeleriniń kásiplik hám kreativ kompetentligin asırıw ushın qatar ilaj - ilajlar jolǵa qoyılǵan. Pedagog shaxsına qoyılatuǵın talap - bárinen burın óz ústinde izertlewler aparıwı bolıp tabıladı. Sonday eken, mektepge shekem tálim sistemasında eń zárúrli mútajlik mektepge shekem tálim shólkemi qánigeleriniń kásiplik jetikligi menen birge kreativ kompetentligi ham bolıp tabıladı. Sońǵı jıllarda keleshegimiz tiykarı bolǵan perzentlerimizga yaǵnıy mektepge shekem tálim sistemasına úlken itibar qaratılıp atır. Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017-jıl 9 -sentyabr degi PQ-
3261-sanlı " Mektepge shekem tálim sistemasın tupten jetilistiriw ilajları tuwrısında" gi sheshimi, 2016 -jıl 29 - dekabrde qabıl etilgen PQ-2707- sanlı “ 2017-2021 jıllarda mektepge shekem tálim sistemasın jáne de jetilistiriw ilajtadbirlari tuwrısında”gi Sheshimi, 2018- jıl 3- iyuldagi Mektepge shekem bilimlendiriw Ministirliginiń 3032- san “ Ózbekstan Respublikasınıń dáslepki hám mektepge shekem jas daǵı balalar rawajlanıwına qoyılatuǵın Mámleket talapların tastıyıqlaw haqqındaǵı “, 2019 - jıl 16 - dekabr degi PQ-595-sanlı “ Mektepge shekem tálim hám tárbiya tuwrısındaǵı “ nızamı, 2019 -jıl 8- maydaǵı PQ 4312-sanlı “Mektepge shekem tálim sistemasın 2030 -jılǵa shekem rawajlandırıw konsepsiyasi”, 2020 - jıl 6 - noyabr degi “ Ózbekstannıń jańa rawajlanıw dáwirinde tálim- tárbiya hám ilim tarawların rawajlandırıw ilaj - ilajları tuwrısında”gi PF 6108-sanlı párman hám sol sıyaqlı qararlarınıń qabıl etiliwi mektepge shekem tálim shólkemlerinde tálim hám tárbiya procesine salmaqlı jańalanishlar kiritiliwine xızmet etdi. Jurtımızda 2018 yildan Kareya tájiriybesine tiykarlanǵan “Dáslepki qádem” oqıw programması mektepge shekem tálim shólkemlerinde engizila basladı. Jańa programmaǵa qaray, mektepge shekem tálim shólkemlerinde tárbiyalaniwshiler menen shınıǵıwlar besew iskerlik oraylarında shólkemlestiriledi. Bul bolsa óz-ózinen sonı kórsetedi, bolajaq qánigelerdi tayarlap atırǵan joqarı tálim mákemelerinde iskerlik júrgizetuǵın pedagoglardan da oqıw procesine mazmunan hám formaan jańalıqlar kirgiziwdi, tálim procesine kreativlikni alıp kirisiwdi talap etedi.
Mektepge shekem tálim shólkemlerinde iskerlik alıp baratuǵın bolajaq qánigelerde kreativ kompetentligin rawajlandırıw metodikasın integrativ jantasıw tiykarında jetilistiriw bolajaq qánigelerdiń hár qanday processda óziniń dóretiwshilik hám kreativ uqıplıyatlarini kórinetuǵın etiwinde paydalı hám kerekli táreplerin kórsetedi. Ósip kiyatırǵan jetkinshekti jańa zaman talaplarına tolıqqonli juwap bere alatuǵın, hár qanday jaǵdayǵa kreativ yondasha alatuǵın, dúnyanı jańasha qarawlar menen tusinip jetetuǵın kreativ uqıplıyatlarini rawajlandırıw, olarda kreativ fiklash hám oylawdı qáliplestiriw bárinen burın mektepge shekem tálim shólkemlerinde iskerlik alıp baratuǵın pedagog, qánigelerden kásiplik xızmetlerinde kreativ kompetentlikti talap etpekte. Bárkámal shaxstı voyaga jetkiziwde roli kútá úlken esaplanatuǵın mektepge shekem tálim shólkemi bolajaq tárbiyashileri hám de qánigelerin kreativ kompetentligin rawajlandırıw bárinen burın joqarı tálim shólkemi pedagoglarınıń moynında bolıp tabıladı. Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda (jaslar psixologiyasiga kóre) altı jasqa deyingi balalar 40% uqıp potencialına iye ekenler. Balalar eń kishi jasdanoq dóretiwshilik, jaratıwshańlıqqa júdá beyim bo'lar ekenler. Sonday eken, áyne sol dáwir balalarda kreativ uqıplıyatlarini qáliplestiriwdiń áyne waqtı bolıp tabıladı. Onıń ushın álbette mektepge shekem tálim shólkemindegi qánigelerdiń ózinde kreativ sapa hám kreativ kompetentlik qáliplesken bolıwı kerek. Házirgi zaman tálim procesine Joqarı tálim shólkeminde bilim alıwshı bolajaq tárbiyashilerdi oqıtıwda “Kreativ Pedagogika tiykarlari” pániniń qosılǵanı studentlerdiń keleshektegi kásiplik xızmetlerinde zárúr bo'lguvchi kreativ kompetentligin rawajlantirilishi tálim procesin nátiyjeli hám sapalı shólkemlestiriwde xızmet etiwshi faktor boladı desek, atlasmaymiz. Kreativlikning mazmun hám mánisine toqtalatuǵın bolsaq, mámleketimizdegi bir qatar pedagog ilimpazlardıń oqıw - metodikalıq qóllanbaların analiz etken halda, tómendegilerdi aytiwimız múmkin:
Kreativlik ( lot, ingl. “create”-jaratıw, “creative” jaratıwshı, dóretiwshi)- individdiń jańa ideyalar óndiriske tayınlıqtı xarakteristikalaytuǵın hám de ǵárezsiz faktor retinde intalılıqtıń quramına kiretuǵın dóretiwshilik qábileti.
Kreativ kompetentlik bolsa - pedagogikalıq iskerlikke salıstırǵanda sın kózqarastan hám dóretiwshilik jaqınlaw, óziniń dóretiwshilik ilmiy tájriybelerine egaligini kórsetiw eta alıwı bolıp tabıladı.
Kreativlik shaxstı yahlit halda yamasa onıń arnawlı bir qásiyetlerin xarakteristikalaydı. Sonıń menen birge, kreativlik iqtidorining zárúrli faktorı retinde sawlelenedi. Qolaversa, kreativlik zeyini ótkirlikti belgilep beredi. P. Torrens pikrine qaraǵanda, “kreativlik” túsinigi negizinde tómendegiler yoritiladi:- mashqalaǵa yamasa ilimiy boljawlardı ilgeri jıljıtıw ;
- farazni tekseriw hám ózgertiw;
- qaror hám nátiyjelerdi qáliplestiriw tiykarında mashqalanı anıqlaw ;
- muammo sheshimin tabıwda bilim hám ámeliy háreketler
Balalarda kreativlikni rawajlandırıwda tómendegilerge áhmiyet beriw kerek:
Balalarda kreativlikni rawajlandırıwda tómendegilerge itibar qaratıw zárúr :
Ádetde kreativlik balalardıń iskerliginde tez-tez kózge taslansada, biraq, bul jaǵday balalardıń kelesinde dóretiwshilik tabıslardı qolǵa kirgiziwlerin kepilliklamaydi.
Tek ǵana olar tárepinen kóp sorawlar beriliwin xoshametlew jáne bul ádetti qollap-quwatlaw, balalardıń ǵárezsizligin xoshametlew hám olarda juwapkerlikti kúsheytiw, balalar tárepinen ǵárezsiz iskerlikti dúziliwi ushın múmkinshilik jaratıw hám balalardıń qızıǵıwshılıqlarına itibar qaratıw, dóretiwshilik kónlikpe, ilmiy tájriybelerdi ózlestiriwleri zárúr degen itimaldı ańlatadı. Maqalada mektepge shekem tálim shólkemleriniń bolajaq qánigeleriniń kreativ kompetentligin rawajlandırıwdıń teoriyalıq tiykarların jaqtılandıriwde mámleketimiz pedagog ilimpazlarınıń, atap aytqanda N. Muslimov, M. Usmonboyeva, A. Tóreyev, D. Sayfurov hám basqa ilimpazlar tárepinen tayarlanǵan oqıw -metodikalıq qóllanbalardan paydalanılǵan.
Juwmaq ornında sonı aytıw múmkin, joqarı tálim shólkemi studentleri hám oqıtıwshıları ushın kreativ kompetentligin rawajlandırıwǵa jóneltirilgen jantasıwdıń engiziliwi tálim mazmunına, oqıtıw formasına, usıllarına, pedagogikalıq texnologiyaları, qadaǵalaw usıllarına hám de tálim hám tárbiya processinde studentler hám oqıtıwshılar arasındaǵı munasábetlerinde jańalıqlar hám ózgerisler kirgiziwdi talap etedi. Soǵan qaray, joqarı tálim mákemelerinde bolajaq qánigelerdi oqıtıwda tálimdi shólkemlestiriwdiń ámeldegi formaları bolǵan lekciya, ámeliy, seminar hám laboratoriya shınıǵıwların mazmunan jańalaw, qosımshalar kiritiliwi názerde tutıladı. Lekciya sabaqların dóretiwshilik hám erkin pikirleytuǵın mashqalalı tálim formasında, seminar sabaqlardı kreativ sapalardı qáliplestiriwge hám ámeliy shınıǵıwlarda kreativ kompetentlikti integrativ jantasıw tiykarında rawajlandırıwǵa qaratılǵan bolıwlıǵı kutilayotgan nátiyjege nátiyjeli erisiwde maqsetke muwapıq dep esaplaymiz.