Tema : Ekonomikalıq hám sociallıq tarawdaǵı (14 ) ústin xalıqaralıq reytingler hám olarǵa Ózbekistannıń integratsiyalasıwı

Sociallıq tarawdıń ekonomikasınıń ayriqshalıǵı
Social tarawdıń xızmeti, birinshiden, ayriqsha ekonomikalıq nizamlıqǵa iye: olardıń ma`nisi bolmaydı, sebebi baha jaratıw ushın materiallıq naǵıymetler jaratılmaydı, kerisinshe xızmet kórsetiledi.
Ekinshiden, xizmet kórsetiw tarawları miyneti materiallıq islep shıǵarıw tarawları miynetinen bólek tárepleri menen parıq etedi. Bul tarawlar xızmetkerleri bólek adamlar menen baylanısde boladılar, hár túrlı taypa daǵı hám hár túrlı diddagi adamlardıń sorawlarına juwap berediler. Bul bolsa xızmetkerlerden joqarı sapalı kásip sheberligin talap etedi.
Úshinshiden, social tarawdı jaylastırıwda tábiyaat faktorı materiallıq islep shıǵarıw tarawların jaylastırıw daǵı sıyaqlı áhmiyetke iye emes.
Xizmet kórsetiw tarawlarınıń tiykarǵı islep shıǵarıw fondlari materiallıq islep shıǵarıw miynet qurallarına sırtqı kórinisten uqsawı múmkin. Ekonomikalıq mánisi bolsa bir-birine uqsamaytuǵın, sebebi materiallıq óndiriste miynet quralları óz ma`nisin islep shıǵarılıp atırǵan ónimge az-azdan ótkera barıp amortizatsiya ajıratılǵan qarjı retinde óz ma`nisin tiklasa, social tarawda tutınıw nátiyjesinde miynet quralları óz ma`nisin joǵatadı hám materiallıq islep shıǵarıw tarawları tárepinen jaratılǵan milliy dáramat esabına olar qayta tiklenedi.
Tórtinshiden, xizmet kórsetiw tarawları miynetiniń tek az muǵdarı mexanizatsiyalastırıladı hám avtomatlastıradı. SHuning ushın da social tarawdıń materiallıq islep shıǵarıw tarawlarınan miynet sıyımlılıqın kópligi menen parıq etedi. Social tarawda miynet kólemin keńeytiw hám xizmet kórsetiw sapasın asırıw tiykarınan miynet resurslarini sanın kóbeytiw miynet hám de taǵı basqarishni shólkemlestiriwdiń taraqqiylashgan usılların qóllaw arqalı ámelge asıriladı.
Besinshiden, xızmet tutınıw predmeti esaplanadı. Mámleketimizde xizmet kórsetiw tarawlarınıń xızmeti tiykarınan biypul kórsetiledi. Bazar ekonomikasına ótiw processinde respublikamızda social tarawda málim xızmet túrleri pullıq kóriniste ámelge asırılıp atır, lekin bunday xizmet kórsetiwde de málim sheńber degi social qáwipsizlikke mútáj taypa daǵı adamlarǵa málim jeńiliklar berilip atır.
Biypul xızmet bul social tarawdıń social materiallıq (tálim, den sawlıqtı saqlaw, mádeniyat hám t.b. ) tarawları xızmeti bolıp tabıladı. Bul xızmet túrleriniń rawajlanıwı ulıwma tutınıw fondları esabınan alıp barıladı.
Pullıq xızmet túrlerine turaq-jay, kommunal xojalıǵı kárxanaları, xojalıq xızmet, baylanıs, transport, sayaxat hám turizm, sport, dem alıw tarawları, huqıq shólkemleri hám bólekan medicina hám tálim sistemaları daǵı xızmetler kiredi.
Bazar ekonomikasına ótiw processinde den sawlıqtı saqlaw, tálim, mádeniyat tarawlarında da óz xızmetkerlerin social qorǵaw maqsetinde bir qatar xızmet túrleri pullıq xızmet kórinisinde alıp barılmaqta. Xalıqqa pullıq xizmet kórsetiwdi keńeytiw tovarlar massası menen pul resurslarini muwapıqlastırıwda tiykarǵı rol' oynaydı, sebebi ol xalıq dáramatların maqsetli jóneltiriw tarmaqların keńeytiredi.
Social tarawda pullıq xızmetlerdi engiziw hám olardı kommerciya boyınsha xızmetlerin rawajlandırıw byudjet deficit-ligining aldın alıw múmkinshiligin beredi.
Altınshıdan, social tarawdıń xızmetine keń xalıq kópshiligi shaqırıq etiwin, xızmet túrleriniń hilma-túrliginı kóremiz. SHuning ushın da birpara aymaqlarda bul tarawlardıń xızmeti " kóshpeli" túrde, yaǵnıy ózleri qatnab xizmet kórsetiwge maslastırılǵan. Social tarawdıń xızmeti tikkeley insan faktorı menen baylanıslı. SHu sebepli bul xızmet tarawlarına tiyisli mákemelerdiń aymaqlararo jaylasıwı kóp tárepten demografik faktorlarǵa hám islep shıǵarıw múmkinshiliklerine baylanıslı.
Jetinshiden, social tarawdıń xızmet kórsetiwi eki hil usılda finanslashtariladi.
A) byudjet tiykarında ;
B) xojalıq esabınan.
Segizinshiden, xizmet kórsetiw tarawları xızmetkerlerine mıynet haqı tólewdi shólkemlestiriw ayriqshalıǵı menen ajralıp turadı. Xızmetkerlerdiń mıynet haqı dárekleri bul tarawdan tısqarı formaanadi: materiallıq islep shıǵarıw xızmetkerleri jaratqan milliy dáramat esabına social tarawdıń xızmetkerleri jumıs haqlari milliy paydanıń túrli bólimlerinde dúziledi, bolıp esaplanadı.
Xizmet kórsetiw tarawları xızmetkerleri miynetine san tárepinen ataq beriw qıyın esaplanadı, sol sebepli de bul tarawdıń xızmetkerlerine mıynet haqı belgilewde miynet iskerligi nátiyjesine, wazıypa túrine, kárxana siyasiy gruppasına, maǵlıwmat dárejesine hám miynet stajınıń dawam etiw waqtine itibar beriledi. SHuningdek bul tarawlar xızmetkerlerine mıynet haqı tólewde birden-bir aqsha tólew kesteinen paydalanıladı.