Tema: Akkredativler boyınsha esap -kitaplardı Ózbekstan bank ámeliyatında qollanılıwı

.3. Akkreditivlar boyınsha esap -kitaplar [1]

Akkreditivga arza aqshalardı tólewshi tárepinen shártnamada kórsetilgen summanı alıwshınıń akkreditiv boyınsha esap -kitaplar ushın ashılǵan bank esapvarag'iga ótkeziwinde qollanılatuǵın tólew hújjeti.

1.O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2020-yil 15-fevraldagi 3/12-son qarorigaILOVAO‘zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to‘g‘risidagiNIZOM

Akkreditiv boyınsha esap -kitap etilgeninde tólewshiniń tapsırig'i menen jáne onıń kórsetpelerine muwapıq akkreditiv ashqan bank (bank-emitent), aqshalardı alıwshı yamasa ol kórsetken shaxs hújjetlerdi usınıs etken hám akkreditivda názerde tutılǵan basqa shártlerdi atqarǵan táǵdirde tólewdi ámelge asırıw minnetlemein aladı.

Akkreditiv boyınsha xalıq aralıq esap -kitaplarda sırt el bankleri qatnasqanda, bul operatsiyalar Xalıq aralıq sawda palatasınıń standartları tiykarında ámelge asıriladı.

Akkreditivning ámel qılıw múddeti hám ol boyınsha esap -kitap qılıw tártibi aqshalardı tólewshi hám alıwshı ortasındaǵı shártnamada belgilep qóyıladı.

Bunda shártnama tómendegilerdi óz ishine alıwı shárt:

aqshalardı tólewshiniń banki atı ;

akkreditivning túri jáne onı orınlaw usılı ;

akkreditiv ashılǵanlıǵı haqqında aqshalardı alıwshın xabarlı qılıw usılı ;

akkreditiv boyınsha aqshalar alıw ushın aqshalardı alıwshı tárepinen usınıs etiletuǵın hújjetlerdiń tolıq dizimi hám anıq xarakteristikası ;

tovarlar jiberilgeninen (xızmetler kórsetilgeninen, jumıslar orınlanǵanınan ) keyin hújjetlerdi usınıw múddetleri, olardı rásmiylestiriwge qoyılatuǵın talaplar.

Usı bandda názerde tutılǵan talaplarǵa ámel etilmegende akkreditiv boyınsha shártnama strukturaydı hám akkreditiv ashılmaydı.

. Akkreditiv oralǵan (deponentlangan) hám qoplanmagan bolıwı múmkin.

Oralǵan (deponentlangan) akkreditiv ashılǵan táǵdirde aqshalardı tólewshiniń banki onı ashıw waqtında klienttiń qarjların yamasa oǵan berilgen kreditni tólewshiniń banki minnetlemeleri ámel etip turatuǵın pútkil múddetke aqshalardı alıwshınıń banki ixtiyoriga ótkeredi.

Qoplanmagan akkreditiv ashılǵan táǵdirde aqshalardı tólewshiniń banki aqshalardı alıwshınıń bankine akkreditivning pútkil summasın tólewshiniń bankine aqshalardı alıwshınıń bankinde yuritilayotgan esapvarag'idan óshiriw huqıqın beredi.

Oralǵan hám qoplanmagan akkreditivlar ózgertiw kirgiziw rejimine kóre shaqırıp alınatuǵın hám shaqırıp alınbaytuǵın túrlerge bólinedi. Akkreditivda onıń shaqırıp alinbaslıǵı názerde taza bolsa, bunday akkreditiv shaqırıp alınatuǵın akkreditiv esaplanadı.

Shaqırıp alınatuǵın akkreditiv aqshalardı tólewshiniń banki tárepinen aqshalardı alıwshı menen aldınan keliwilmasdan ózgertiliwi yamasa biykar etiliwi múmkin. Akkreditivning shaqırıp alınıwı tólewshiniń banki ushın hesh qanday minnetlemeni vujudga keltirmeydi.

Shaqırıp alınatuǵın akkreditiv shártlerin ózgertiw yamasa bıykarlaw boyınsha aqshalardı tólewshiniń tapsırmaları aqshalardı tólewshiniń banki arqalı beriledi hám aqshalardı tólewshiniń banki tárepinen aqshalardı alıwshınıń bankine, alıwshınıń banki tárepinen bolsa aqshalardı alıwshına xabar beriledi.

. Aqshalardı alıwshınıń banki akkreditivni ózgertiw yamasa bıykarlaw boyınsha xabarnoma almaǵan táǵdirde, shaqırıp alınatuǵın akkreditiv boyınsha barlıq operatsiyalardı ámelge asırıwǵa májbúr.

Shaqırıp alınbaytuǵın akkreditiv aqshalardı alıwshınıń razılıǵısız ózgertiliwi yamasa biykar etiliwi múmkin emes.

Aqshalardı alıwshınıń banki shaqırıp alınbaytuǵın akkreditivni aqshalardı tólewshiniń banki menen dúzilgen shártnama tiykarında tastıyıqlawı múmkin. Bunda shaqırıp alınbaytuǵın akkreditiv tastıyıqlanǵan akkreditiv esaplanadı.

Tastıyıqlanǵan akkreditivlarda aqshalardı alıwshınıń banki tólewdi ámelge asırıw boyınsha qosımsha minnetlemeler aladı. Tastıyıqlanǵan akkreditiv aqshalardı alıwshınıń banki razılıǵısız ózgertiliwi yamasa biykar etiliwi múmkin emes.

. Akkreditivlar boyınsha esap -kitaplar, eger nızam hújjetlerinde basqasha tártip belgilep qoyılǵan bolmasa, naq pulsiz tártipte ámelge asıriladı.

Akkreditivni basqa shaxslar nomiga qayta rásmiylestiriw qadaǵan etiledi.

Aqshalardı tólewshi akkreditiv ashıw ushın oǵan xızmet kórsetiwshi bankke shártnamanı qosımsha etken halda eki nusqada akkreditivga arza menen shaqırıq etedi. Bunda arzanıń (tólew hújjetiniń):

birinshi nusqası tólewler ámelge asırılǵannan keyin banktiń buxgalteriya kúnlik hújjetler jıynamajildiga tikip qóyıladı ;

ekinshi nusqası aqshalardı tólewshiniń jeke esapvarag'idan kóshirmege qosımsha etiledi.

Akkreditiv summası bir waqtıniń ózinde názerde taza jaǵdaylar balanstan tısqarı esapvarag'iga tabıs etiledi.

Oralǵan akkreditivda názerde tutılǵan summa aqshalardı alıwshınıń bankinde ashılǵan esapbetke aqshalardı tólewshiniń arzasına (tólew hújjeti menen) tiykarınan ótkeriledi. Bunda aqshalardı alıwshınıń banki akkreditivda názerde tutılǵan summa aqshalardı alıwshınıń esapvarag'iga kelip túskenligi haqqında onı xabarlı etedi.

Aqshalardı alıwshınıń bankine tólew sisteması arqalı kelip túsken akkreditivga arzalar bank tárepinen eki nusqada baspadan shıǵarılıp, onıń bir nusqası banktiń buxgalteriya kúnlik hújjetler jıynamajildiga tikip qóyıladı, ekinshi nusqası — 1-san kartotekada esapqa alınadı.

Akkreditivning múddeti tugaguniga shekem aqshalardı alıwshı hám tólewshi ortasında dúzilgen shártnamada belgilengen hám aqshalardı alıwshı tárepinen akkreditiv shártleri orınlanǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjetler eki nusqada usınıs etilgen táǵdirde, tiyisli summa onıń esapvarag'iga ótkerip beriledi. Bunda bank tárepinen aqshalardı alıwshınıń akkreditiv shártlerine ámel etkenligi hám de olardıń orınlanǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjetlerdi tuwrı rásmiylestirlıgi tekseriliwi shárt.

. Aqshalardı tólewshi hám alıwshı ortasında dúzilgen akkreditiv boyınsha shártnamada belgilengen shártlerdiń birewi atqarılmaǵan táǵdirde de akkreditiv boyınsha tólewler ámelge asırilmaydi.

. Aqshalardı alıwshınıń esapvarag'iga aqshalardı ótkeriwde bank tárepinen tórt nusqada memorial order rásmiylestirilip, onıń “Tólew maqseti” qanasında tólew qaysı shártnama tiykarında ámelge asırılıp atırǵan bolsa, sol shártnamanıń tártip nomeri hám sánesi kórsetiledi. Bunda memorial orderning:

birinshi nusqası tastıyıqlaytuǵın hújjetler nusqası menen birge banktiń buxgalteriya kúnlik hújjetleri jıynamajildiga tikip qóyıladı ;

ekinshi hám úshinshi nusqaları olarǵa tastıyıqlaytuǵın hújjetler nusqası qosımsha etilgen halda aqshalardı tólewshiniń bankine jiberiledi;

tórtinshi nusqası jeke esapvarag'idan kóshirme menen birge aqshalardı alıwshına beriledi hám de akkreditiv boyınsha tolıqnǵan summa 1-san kartotekadan esaptan shiǵarıladı.

Aqshalardı tólewshiniń banki tárepinen akkreditivning atqarıw etilgenligi tuwrısındaǵı hújjet aqshalardı alıwshınıń bankinen alınǵanınan keyin, akkreditiv summası 1-san kartotekadan esaptan shiǵarıladı hám aqshalardı alıwshınıń banki tárepinen usınıs etilgen memorial orderning bir nusqası tastıyıqlaytuǵın hújjetler qosımsha etilgen halda aqshalardı tólewshige beriledi.

. Akkreditiv aqshalardı alıwshınıń bankinde:

akkreditiv múddeti tawsılǵan bolsa ;

aqshalardı alıwshınıń akkreditiv ámel qılıw múddeti tugagunga shekem odan paydalanıwdan waz keshiwi haqqındaǵı arzasına kóre, eger bunday waz keshiw múmkinligi akkreditiv shártlerinde názerde tutılǵan bolsa ;

aqshalardı tólewshiniń akkreditivni pútkilley yamasa bólekan shaqırıp alıw haqqındaǵı talabına muwapıq, eger bunday shaqırıp alıwǵa akkreditiv shártleri boyınsha jol qóyılsa, jabıladı.

Akkreditiv jabılǵanlıǵı haqqında aqshalardı alıwshınıń banki aqshalardı tólewshiniń bankin xabarlı etiwi kerek.

4. Akkreditiv. Ol tómendegishe isleydi.

Tárepler akkreditiv shártlerin belgileytuǵın shártnama dúzediler.

Qarıydar óz bankine (emitentiga) akkreditiv ashıw ushın arza beredi hám pitimdi oraw ushın zárúr bolǵan aqshanı (aqshalardı rezervge) saqlaydı.

Akkreditiv tabıslı ashılǵanınan keyin, emitent bank bul haqqında satıwshı bankti (máslahát beretuǵın bankti) xabarlı etedi.

Máslahát beretuǵın bank satıwshına akkreditiv ashılǵanlıǵı tuwrısında xabar beredi. Satıwshı buyımlardı jiberedi hám óz bankine tastıyıqlaytuǵın hújjetlerdi usınıs etedi.

Hújjetlerdi teksergennen keyin, tólew satıwshı esapvarag'iga emitent bank yamasa máslahát beretuǵın bank tárepinen jiberiledi (shártnama shártlerine qaray).

Oralǵan (deponentlangan) akkreditivning paydalanilmagan summası akkreditiv jabılıwı menen bir waqıtta aqshalardı tólewshiniń bankine qaytarıp beriliwi kerek. Aqshalardı tólewshiniń banki qaytarıp berilgen summalardı aqshalardı tólewshiniń qarjları deponentlangan esapvarag'iga kiritip qoyıwı shárt. Akkreditivdan tolıq paydalanilmaganligi sebepli, aqshalar tólewshiniń bankine qaytarılǵan táǵdirde, bank tárepinen ashılǵan 1-san kartoteka qaytarılǵan summaǵa teń muǵdarda kemeytiriledi.

Akkreditiv boyınsha bólekan tólewler ámelge asırılǵan táǵdirde, aqshalardı tólewshiniń banki hám aqshalardı alıwshınıń banki ámelge asırılǵan bólekan tólewlerdi 1-san kartotekadan esaptan shıǵarıp baradı.

BANK BITIM NAM UNALI VA MEXANIZMLAR

Akkreditivlar bankler tárepinen 1-san kartotekada hám “Klientlerdiń akkreditivlar boyınsha depozitlari” 22602 balans esapvarag'ida esapqa alınadı. Aqshalardı alıwshı ushın oǵan xızmet kórsetiwshi bankte akkreditivlar boyınsha bólek depozit esapbetleri ashıladı.

Juwmaqlaw

Tólew ıntızamına ámel etpegen bankler nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte juwapker boladılar.

Banklerdiń wákillik esapbetleri arqalı ótkeriletuǵın operatsiyalar, eger overdraft (qısqa múddetli kredit beriw) názerde taza bolsa, banklerdiń wákillik esapvarag'idagi aqshalar sheńberinde ámelge asıriladı

Akkreditiv shártlerinde anıq hújjetti kórsetiwde birpara tolıq maǵlıwmatlardı anıq belgilew kerek, atap aytqanda :

hújjettiń atı ;

• 
  hújjet kim tárepinen baspa etiliwi yamasa tastıyıqlanishi kerek;
  
• 
  hújjet quramındaǵı tiykarǵı pikirler;
  
• 
  hújjet tili (orıs, ingliz yamasa basqa );
  
• 
  hújjettiń túp nusqaları hám nusqalarınıń sanı.
  

Akkreditivlar arqalı naq pulsiz esap -kitaplar tómendegi normativ hújjetler tiykarında ámelge asıriladı :

Rossiya Federatsiyasi Oraylıq bankiniń 2002 jıl 3 oktyabr degi 2-sanlı sheshimi - " Rossiya Federatsiyasida naq pulsiz esap -kitaplardı tártipke salıw".

Rossiya Federatsiyasi Oraylıq bankiniń 2003 jıl 1 apreldegi 222-P-sanlı sheshimi - " Rossiya Federatsiyasida fizikalıq shaxslar tárepinen naq pulsiz esap -kitaplardı ámelge asırıw tártibi tuwrısındaǵı qaǵıyda".

Rossiya Federatsiyasining Puqaralıq Kodeksi (Puqaralıq Kodeksi) 26. 01. 1996 jıldaǵı 14-FZ - 867-zatsınıń 87-bólegi - 873-zatsı

Paydalanılģan ádebiyatlar

1. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MARKAZIY BANKI BOSHQARUVINING

QARORI

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA NAQD PULSIZ HISOB-KITOBLAR TO‘G‘RISIDAGI NIZOMNI TASDIQLASH HAQIDA

[O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2020-yil 13-aprelda ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 3229]

2.https://finlit.uz/uz/ O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining moliyaviy savodxonlik bo’yicha axborot-ta’lim veb-sayti

3.Abdullaeva.Sh.Z Bank ishi oquv qollanma .: _T. Moliya 2000 yil

4.Ózbekston Respublikasi “Banklar va bank foaliyati haqida”gi qonuni

5. Abdullaeva.Sh.Z Pul kredit va banklar .: _T. Moliya 2000 yil