Balıqshılıq xojalıqlarınıń taza tarawları pánine kirisiw

1-leksiya Balıqshılıq xojalıqlarınıń taza tarawları pánine kirisiw

Baliqshiliq tarawi O’zbekistanda awil xojaliq ekonomikasinin’ rawajlaniwinda belgili orindi tutadi. Ko’p sandag‘i u’lken suw resurslarinin’ boliwina qaramastan, (ha’wiz, suw saqlag‘ishlar, ko’ller, da’ryalar, kanallar, ha’m t.b.) 1991-jilg‘i baliq o’ndirisi 27 000 tonnadan 2006-jili 7200 tonnag‘a shekem tu’sip ketken. Bul to’men tu’siwge bir qansha sebepler bar, uliwma ekonomikaliq krizis, da’slepki baliq o’ndirisi tarawlari menen baylanistin’ u’ziliwi, aziqliq jem menen ta’miyinlew mashqalalari, a’sbap u’skeneler, oqiw, izertlew jumislari ha’m tag‘i basqalar. Na’tiyjede baliq o’nimlerin ha’r jan basina paydalaniw ko’rsetkishi ju’da’ to’menge tu’sip ketken bolip, bul ko’rsetkish du’nya juzlik ortasha baliq o’nimlerin paydalaniw jan basina 16,6 kg. bolsa, al den sawliq ushin minimal ko’rsetkish 10-12 kg.bolip esaplang‘an.

1961 jilg‘a shekem baliq o’nimi tiykarinan Aral ten’izinen o’ndirildi. Bul jabiq ko’l baliqqa ju’da’ bay bolip, O’zbekistanda ortasha 25 000 tonna bahali baliq tu’rleri awlandi. Aral ten’izi degradatsiya ha’m baliqshiliq a’hmiyetin jog‘altiw na’tiyjesinde, baliqshiliq tarawinda taza baliq o’nimlerin jetilistiriwdin’ jan’a dereklerin izlewge tuwra keldi. 1970 jillardan baslap Aral ten’izi menen bir qatarda tazadan payda bolg‘an suw saqlag‘ishlar, taslandi suwlardi jiynawshi ko’llerde baliq awlaw jumislari alip barildi. Tiykarg‘i diqqat akvakulturani rawajlandiriwg‘a qaratildi.

Akvakultura – bul tovar o’nim aliw, suw bioresurslarinin’ o’ndiris zapaslarin toltiriw, olardin’ ko’p tu’rliligin qorg‘aw maqsetinde baliq, basqa suw haywanatlarin, o’simlikleri ha’m suw otlarin o’siriwde adamlardin’ toliq yamasa ayrim qadag‘alawi na’tiyjesinde o’rshitiw, uslap turiw, o’siriw boyinsha iskerlik tu’ri bolip tabiladi.

Baliq – adam ushin joqari bahali aziqliq deregi esaplanadi. 2004 –jili du’nya ju’zlik baliqshilik tarawi 106 million tonna baliq penen ta’miyinledi. Baliq adamnin’ aziq ratsioninda 20 % haywanat proteinin quraydi. 2004 jili jer ju’zinde xaliqtin’ baliq o’nimlerin paydalaniwi ha’r jan basina 16,6 kg tuwra kelgen.

Tarawdag‘i ekonomistlerdin esabi boyinsha Rossiyada baliq ha’m ten’iz o’nimlerin paydalaniw jilina 8-9 kg aslam bolip, bul ko’rsetkish o’tken a’sirdin’ 80-jillarinda jan basina paydalaniw 21 kg g‘a ten’ bolg‘an (Nikonorov ha’m t.b., 2008). Ha’zirgi waqitta jan basina paydalaniw bir jilda Niderlandiyada – 19, Italiyada – 20, Fransiyada – 25, Daniyada – 31, Norvegiyada – 55, YAponiyada – 72, Ispaniyada – 100 kg ten’. Ratsional normada paydalaniw 18,6kg/adam quraydi.

O’zbekistan baliqshiliq sanaati sovet da’wiri waqitinda du’zildi. Aral ten’izi o’tken a’sirdin’ 60-70 jillarina shekem tiykarg‘i baliq o’nimleri awlanatug‘in orin esaplandi. Amudarya suwlarin jerlerdi suwg‘ariwg‘a paydalaniw, da’ryalarg‘a suwdi retlewshi gidroqurilmalardi quriwi na’tiyjesinde ten’iz suwi duzlilig‘i 8-10 g/l den joqari ko’teriliwi aqibetinde baliqlardin’ tirishiliginde o’zgeris bolip, olardin’ sanaatliq da’rejedegi sani keskin qisqarip ketti, ha’m 1980 jillardin basina kelip Aral ten’izi baliqshiliq sanaatinda ozinin’ a’hmiyetin pu’tkilley jog‘altadi. Bul ten’iz a’tirapinda ishki ko’llerdi jaratiw ha’m baliqshiliq maqsetinde paydalaniw jumislari a’melge asirildi.

O’ndirislik sistema. Baliq awlaw. Baliq awlaw ma’mleketlik baliqshiliq xojaliklarig‘a tiyisli baliq awlawshi brigadalar ta’repinen a’melge asiriladi. Ha’r bir brigada ushin baliq awlaw orinlari belgilep berilip, a’dette bir brigadada 20-25 baliqshi jumis isleydi. Brigadalar 5-10 motor qayiqlar, 100-200 dana ha’r kiyli razmerdegi awlar yamasa 1-5 dana jilimlar menen ta’miyinlengen boladi. Geypara brigadalar 1-2 katerge iye bolg‘an. O’zbeksitanda baliqshilar baliq awlaw ushin tiykarinan jilim ha’m awlardan paydalanadi.

Du’nya ju’zi akvakulturasi birinshiligi so’zsiz Qitayg‘a tiyisli bolip 2016 jil 49,2 mln. tonna akvakultura o’nimlerin awlap alg‘an bolsa, biraq 1991 jildan baslap du’nya ju’zi akvakulturasinda baliqtin’ ko’pshilik bo’limi o’rshitiledi. Bul ma’mleket qatarina 2016-jildan baslap Hindstan, Indoneziya, Vetnam, Bangladesh, Egipet, ha’m Norvegiya ma’mleketleri de qosildi.