Tema: Difrakciyon pánjere ham olardin qollaniwi

---

1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

2 
Tema: Difrakciyon pánjere ham olardin qollaniwi 
Mazmuni
 
I. KIRISIW………………………………………..……………………………..3 
II. JAQTILLIQ TEZLIGI…………………………………………........……….5 
2.1  Jaqtılıq tezligin anıqlaw usılları .…...…………………………....………....5 
2.2 Jaqtılıq difraksiyasi ………………...………………….…………….……..15 
2.3 Difraksion pánjereler hám olardıń ámeliyatda qollanılıwı ……...………….21 
3 JUWMAQ……………………………………………………….….………....24 
4 PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR....……….……………………….…25 
 
 
 
 

---

3 
 
 
I.KIRISIW
Temanıń aktuallıǵı: Kópshilik, gúldirmama waqtında shaqmaq penen gúldirmama 
sesi ortasında keshigiw bar ekenligine itibar qaratdı. Shaqmaq, qaǵıyda jol menende, 
bizge tezirek jetip baradı. Bul sonı ańlatadı, ol dawıstan joqarı tezlikke iye. Óytkeni 
nede? Jaqtılıq tezligi ne hám ol qanday ólshenedi? Dáslepki ilimpazlar bul bahanı 
ólshewge háreket qıladı. Hár qıylı usıllar isletilingen. Áyyemgi dáwirde ilim adamları 
onı sheksiz dep esaplaǵan, sol sebepli onı ólshew múmkin emes. Bul pikir uzaq waqıt, 
16 -17 asrge shekem saqlanıp qaldı. Sol kúnlerde basqa ilimpazlar payda boldı, olar 
nurdıń aqırı bar ekenin jáne bul tezlikti ólshew múmkinligin aytdı. Daniyalıq belgili 
astronom Olaf Ryomer jaqtılıq tezligi haqqındaǵı bilimlerdi jańa dárejege alıp shıqtı. 
Ol Yupiterdiń ay tutılıwı kesh bolǵanın payqadi.
Ilgeri, hesh kim buǵan itibar bermedi. Sonday etip, ol tezlikti esaplawǵa qarar etdi. 
Jaqtılıq tezligi - jaqtılıq waqıt birligine ketetuǵın aralıq. Bul baha jaqtılıqtıń qaysı 
elementda tarqalıwina baylanıslı. 
Vakuumda jaqtılıq tezligi 299 792 458 m/s ni quraydı. Bul erisiw múmkin bolǵan eń 
joqarı tezlik. Arnawlı anıqlıqtı talap etpeytuǵın mashqalalardi sheshiwde bul baha 300 
000 000 m/s ge teń boladı. Vakuumda jaqtılıq tezliginde elektromagnit nurlanıwdıń 
barlıq túrleri tarqaladı: radio tolqınlar, infraqızıl nurlanıw, kórinetuǵın jaqtılıq, 
ultrafioletoviy nurlanıw, rentgen nurları, gamma nurlanıw.