Tema: Difrakciyon pánjere ham olardin qollaniwi

---

1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

2 
Tema: Difrakciyon pánjere ham olardin qollaniwi 
Mazmuni
 
I. KIRISIW………………………………………………………………………..3 
II. JAQTILLIQ TEZLIGI…………………………………………........……….5 
1. Jaqtılıq tezligin anıqlaw usılları ….……………………………....………….5 
2. Jaqtılıq difraksiyasi …………………………………….……………………7 
3. Difraksion pánjereler hám olardıń ámeliyatda qollanılıwı ……...………….12 
III. JUWMAQ……………………………………………………….…………...24 
IV. PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR....……….…………………………26 
 
 
 
 
 
 

---

3 
I.KIRISIW 
Temanıń aktuallıǵı: Kópshilik, gúldirmama waqtında shaqmaq penen gúldirmama 
sesi ortasında keshigiw bar ekenligine itibar qaratdı. Shaqmaq, qaǵıyda jol menende, 
bizge tezirek jetip baradı. Bul sonı ańlatadı, ol dawıstan joqarı tezlikke iye. Óytkeni 
nede? Jaqtılıq tezligi ne hám ol qanday ólshenedi? 
Dáslepki ilimpazlar bul bahanı ólshewge háreket qıladı. Hár qıylı usıllar 
isletilingen. Áyyemgi dáwirde ilim adamları onı sheksiz dep esaplaǵan, sol sebepli 
onı ólshew múmkin emes. Bul pikir uzaq waqıt, 16 -17 asrge shekem saqlanıp qaldı. 
Sol kúnlerde basqa ilimpazlar payda boldı, olar nurdıń aqırı bar ekenin jáne bul 
tezlikti ólshew múmkinligin aytdı. 
Daniyalıq belgili astronom Olaf Ryomer jaqtılıq tezligi haqqındaǵı bilimlerdi 
jańa dárejege alıp shıqtı. Ol Yupiterdiń ay tutılıwı kesh bolǵanın payqadi. Ilgeri, hesh 
kim buǵan itibar bermedi. Sonday etip, ol tezlikti esaplawǵa qarar etdi. 
Jaqtılıq tezligi - jaqtılıq waqıt birligine ketetuǵın aralıq. Bul baha jaqtılıqtıń qaysı 
elementda tarqalıwina baylanıslı. 
Vakuumda jaqtılıq tezligi 299 792 458 m/s ni quraydı. Bul erisiw múmkin bolǵan 
eń joqarı tezlik. Arnawlı anıqlıqtı talap etpeytuǵın mashqalalardi sheshiwde bul baha 
300 000 000 m/s ge teń boladı. Vakuumda jaqtılıq tezliginde elektromagnit 
nurlanıwdıń barlıq túrleri tarqaladı: radio tolqınlar, infraqızıl nurlanıw, kórinetuǵın 
jaqtılıq, ultrafioletoviy nurlanıw, rentgen nurları, gamma nurlanıw. 
Kurs jumısı temasınıń maqseti: Biz bul kurs jumısında aldımızǵa qoyılǵan 
maqset sonnan ibarat, jaqtılıqtıń qásiyetleri olardı túrli ortalıqta tarqalıwı. Jaqtılıqtıń 
tezligin anıqlaw usılları, jaqtılıq difraksiyasi haqqında ulıwma maǵlıwmatlar alıw. 
Jaqtılıq difraksiya nızamları, olardı ámeliyatda qóllaw tarawları haqqındaǵi 
maǵlıwmatlar alıwdan ibarat. 
Kurs jumısı temasınıń wazıypaları: Kurs jumısın wazıypası jaqtılıq tezligin 
anıqlaw usılları haqqında maǵlıwmatlar alıw. Difraksiya nızamın úyreniw. Jaqtılıq 
difrarsiyasi haqqında maǵlıwmatlar aliwdan ibarat. 

---

4 
Kurs jumısınıń kólemi: Kurs jumısı tiykarlanıp quramalı joba tiykarında jazıladı. Ol 
jaǵdayda kirisiw bólim, tiykarǵı bólim hám juwmaqtan ibarat.