Tema: Isbilermenlik xızmeti, onın’ tiykarg’ı belgileri ha’m wazıypaları

Isbilermenliktin’ ekonomikalıq ma’nisi, mazmunı
Isbilermenlik iskerliktin’ ayrıqsha turi bolıp tabıladı. Ol málim bir tariyxıy social ortalıqta payda bolıp, milliy qádiriyatlar hám dástúrler sistemasında rawajlanadı. Sonlıqtan, ekonomikadaǵı tabıs eń joqarı ja’miyetlik qádiriyat bolǵanlıǵı sebepli, isbilermenlik iskerliginiń jámiyette abıray-itibarg’a iye bolmastan turıp tabısqa erisiw qıyın.
O’zbekstan Respublikası Birinshi Prezidenti I.A.Karimov óz Bildiriw xatında ““Mámleketimizdegi isbilermenlik ortalıǵı jáhán tájiriybesinde qabıl etilgen biznesti júrgiziw kriteryalarına qaysı dárejede sáykes keliwin mudami gúzetip barıwımız hám tiyisli qararlar qabıllawımız zárúr” ekenligin aytıp ótdi. Sol sebepli búgingi kúnde kishi hám orta isbilermenlikti rawajlandırıw hám hár tárepleme qollap-quwatlawǵa úlken áhmiyet berilip atır.
Isbilermenlik mánisiniń shet eldegi ta’riplerine názer taslaytuǵın bolsaq, sırt el teoriyası hám ámeliyatında isbilermenlik jańa kárxana shólkemlestiriwde juwapkershilik hám táwekelshilikti óz moynına alıwdı payda etetuǵın hám ǵárezsiz strukturalardı anıqlawdı talap etiwshi iskerlik ekenligin túsindiredi.
“Isbilermenlik” terminin birinshi ret ingliz ekonomisti Richard Kantillon (1650-1734) kirgizgen. Bul kontseptsiyaǵa ol bazar táwekelshiligi sharayatında dáramat alıw maqsetinde islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwde insan iskerligin baylanıstırdı.
Isbilermenlik insan iskerliginiń bólek tarawı bolıp, ol basqa miynet túrlerinen ajralıp turadı. Buǵan ataqlı nemis ekonomisti, Garvard universiteti professorı Jozef Alioz Shumpeter (1883-1950) itibar qaratǵan. Onıń sózlerin epigraf retinde qabıllaw múmkin: " Isbilermen bolıw - basqalar qılıp atırǵan jumıstı ta’kirarlamaw". Ol «Ekonomikalıq analiz tariyxı» shıǵarmasında jańa ekonomikalıq usıllardı ámelge asırıw isbilermenlik, olarǵa basshılıq etiwshi kisiler bolsa isbilermen dep júritiledi, dep jazǵan.
Ingliz ekonomisti, ataqlı " Siyasiy ekonomika tiykarlari" shıǵarması avtorı D. Mill (1806 -1873) isbilermenlik terminin jáne de rawajlandırdı.
Búgingi kúnde isbilermenlik túsinigi O’zbekstan Respublikasınıń “Isbilermenlik iskerliginiń jedel rawajlanıwın támiyinlewge, jeke menshikti hár tárepleme qorǵawǵa hám isbilermenlik ortalıǵın sapa tárepinen jaqsılawǵa tiyisli qosımsha ilajlar qabıl etilgenligi munasábeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw tuwrısında”g’ı nızamında puqaralar yamasa yuridikalıq adamlardıń óz múlkine yamasa mámleketlik emes yuridikalıq shaxstıń múlkine tiykarlanǵan iskerligi retinde belgilengen hám dáramat alıwǵa qaratılǵan nızamlı tiykarda juwapkershilik hám táwekelshilik dep anıqlama berilgen.
Isbilermen sózi jańa kárxana shólkemlestiriw yamasa jámiyetke usınıw ushın jańa ideya, jańa ónim yamasa jańa xızmetti islep shıǵıw menen baylanıslı táwekelshilikni óz moynına alatuǵın shaxstı ańlatadı. Biznes óndiriste jańa ratsionalizatsiya (kombinatsiya ), jańa bazardaǵı aktivlik, jańa ónimlerdi jaratıw hám basqada ilajlardı ámelge asırıw bolıp esaplanadı.
Ekonomikalıq ádebiyatlarda isbilermenlik hám biznes túsiniklerine alternativa retinde qaraw keń tarqalǵan. Biznes hám isbilermenlik bir-birine jaqın túsinikler bolsada, olardı bir-birine teńlestirip bolmaydı.
Biznes - bul dáramat keltiretuǵın hár qanday iskerlik túri. Isbilermenlik innovciyalıq biznes bolıp tabıladı. Haqıyqıy isbilermen - oylap shıǵarıwshı. Sol sebepli de biznes penen shuǵıllanap atırǵan insanlar bul kózqarastan hesh qashan isbilermen bola almaydı.
Ekonomika páninde “isbilermenlik qábileti” túsinigi bar.
Isbilermenlik qa’bileti - bul insannıń bizneste jańa zatlardı jańalıq sıpatında ashıw qábileti, biraq bizneste qatnasıp atırǵan hár bir kisi bunı isley almaydı. Basqalar dem alıp, ziyapat ótkerip atırg’anda, ziyapat ótkergende, olar bar kúsh-ǵayratın múmkinshiligi barınsha kóbirek islewge, jańalıq, maqsetlilik, kishipeyillik, yaǵnıy adamlar menen tez baylanısıw, olar menen jaqsı munasábetler ornatıw, átirap-ortalıqqa básekileslerden basqasha qarawda ayrıqshalanıp turadı.
Biznesmenler arasında bunday qábiletke iye bolǵan adamlardı kemnen-kem ushıratıw múmkin. Sonday eken, biznes - bul dáramat keltiretuǵın shaxstıń ekonomikalıq iskerligi. Isbilermenlikte insannıń ekonomikalıq iskerligi bolıp tabıladı, lekin ol bul iskerlikti jańa izertlew arqalı jóneltiredi jáne bul jańalıqtı ámelge asırıw ushın táwekel etedi.